Kuramlar

Sosyo-kültürel kuram, özellikle Piaget'in bilişsel gelişim kuramına karşıdır. Piaget, çocuğun bilişsel gelişimini bireysel keşifler ve özel deneyimler üzerinden açıklarken, Vygotsky'nin sosyo-kültürel kuramı, bilişsel gelişimin sosyal çevre ve kültürel etkileşimlerle şekillendiğini savunur. Davranışçı yaklaşım da sosyo-kültürel kuramın eleştirdiği bir diğer kuramdır. Davranışçılar, sadece gözlenebilir davranışlara odaklanarak zihin ve sosyal çevre arasındaki etkileşimi göz ardı etmişlerdir. Vygotsky, yapılandırmacılık yaklaşımını da eleştirir çünkü yapılandırmacılık, bilginin içsel olduğunu ve özel deneyimlere dayandığını ileri sürer.

Klasik sosyal psikoloji kuramlarından bazıları şunlardır: Psikanalitik kuram (Sigmund Freud). Davranışçılık (Pavlov, Watson, Skinner ve diğerleri). Gestalt psikolojisi (Kohler, Koffka, Lewin ve diğerleri). Güdüsel kuramlar. Öğrenme kuramı. Bilişsel kuramlar. Karar kuramları. Karşılıklı bağımlılık kuramları. Toplumsal kültürel (sosyokültürel kuramlar). Evrimsel sosyal psikoloji. Sosyal psikoloji kuramları zamanla değişmiş ve çeşitlenmiştir; bu nedenle, verilen liste kapsamlı olmayabilir.

Bilişsel ve davranışçı kuramlar, psikanalitik kurama tepki olarak doğmuştur. Davranışçılık, psikanalize bir tepki olarak ortaya çıkmış ve insan davranış ve duygularını açıklamada bilimsel ilkelerin kullanılmasını savunmuştur. Bilişsel kuram ise, insanın duygusal ve davranışsal tepkilerinin düşünce ve inançlarının etkisiyle oluştuğunu öne sürerek, kendisinden önceki kuramlarla köklü bir farklılık getirmiştir.

Motivasyon kuramları iki ana kategoriye ayrılır: 1. Kapsam kuramları (içerik teorileri). 2. Süreç kuramları. Başlıca motivasyon kuramları şunlardır: Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi. Herzberg’in İki Faktör Teorisi. McClelland’ın Başarı Motivasyonu Teorisi. Alderfer’in ERG Teorisi. Vroom’un Beklenti Teorisi. Locke’un Hedef Belirleme Teorisi.

Richard S. Sharf'ın psikoterapiye başlıca katkıları: "Psikoterapi ve Psikolojik Danışma Kuramları" kitabı: Sharf, uluslararası basımı yapılan "Theories of Psychotherapy and Counseling: Concepts and Cases" adlı kitabında, psikolojik danışma ve psikoterapi alanındaki birçok kuramı kapsamlı bir şekilde ele almıştır. Güncel uygulamalara uyum: Kitap, alandaki en son uygulamaları yansıtarak, teorilerin bireysel ve grup terapilerinde nasıl uygulanabileceğini gösterir. Uzmanlarla işbirliği: Kitabın doğruluğunu ve güncelliğini sağlamak için 70'ten fazla psikoterapi teorisyeni ile yazışmıştır.

Mesaj öğrenmeleri, farklı kuramcılar tarafından çeşitli açılardan geliştirilmiştir. İşte bazı önemli isimler: Theodore H. Newcomb: ABX iletişim modelini geliştirmiştir. Wilbur Schramm: İletişimin, kaynak ile hedef arasındaki fikir veya bilgi paylaşımını içerdiğini ve bu süreçte geri bildirimin önemini vurgulamıştır. David Berlo: Kaynak, mesaj, kanal ve alıcı bileşenlerini içeren SMCR modelini geliştirmiştir. Marshall McLuhan: "Araç mesajdır" (The Medium is the Message) kavramıyla, kullanılan ortamın mesajın içeriğini etkilediğini öne sürmüştür.

Psikososyal kuram, Freud'un psikoanalitik teorisine dayanır. Erik Erikson, başlangıçta Freud’un görüşleriyle çalışmış, ancak zamanla biyopsikososyal gelişim konusuna ve çevresel etkenlerin insan gelişimindeki rolüne odaklanarak kendi kuramını geliştirmiştir.

Gruplarla Sosyal Hizmet dersinde işlenen bazı konular: Grup tanımı ve grup türleri. Grup dinamiği kavramı. Grupla sosyal hizmetin tarihsel gelişim süreci. Grup çalışmasında etkili olan teoriler. Sosyal hizmet uygulamalarında gruplarla çalışmanın önemi. Sosyal hizmet uzmanının grup sürecindeki mesleki rolleri ve becerileri. Grup sürecinin aşamaları: grubun oluşturulması, başlangıç aşaması, gelişme aşaması, ayrışma, bağımsızlaşma ve sonlandırılması. Grup özelliklerinin ön değerlendirmede dikkate alınması gereken yönleri. Grupla çalışmada program planlama ve uygulama.

Robert Plutchik, 1980 yılında geliştirdiği Duygu Çarkı modeliyle sekiz temel duyguyu belirlemiştir. Bu duygular şunlardır: Sevinç; Üzüntü; Güven; Tiksinme; Korku; Öfke; Şaşkınlık; Beklenti.

İletişim kuramları ve yaklaşımlarından bazıları şunlardır: Eleştirel yaklaşımlar. Eleştirel olmayan yaklaşımlar. Terapötik iletişim kuramı. İletişimde neden-sonuç ilişkisi kuramı. Simgesel etkileşimcilik. Shannon ve Weaver'in enformasyon kuramı. Lasswell'in genel iletişim modeli. İki aşamalı akış modeli. İletişim kuramları, ana akım (egemen) ve eleştirel kuramlar olarak iki ana sınıfa ayrılır.

Alan teorisi, farklı alanlarda farklı kuramlara aittir: Sosyal psikoloji: Alan teorisi, sosyal psikolojinin önemli figürlerinden biri olan Kurt Lewin tarafından ortaya atılmıştır. Fizik: Kuantum Alan Teorisi, parçacık fiziğinde atom altı parçacıkların fiziksel modellerini ve yoğunlaştırılmış madde fiziğinde yarı parçacıkların modellerini oluşturmak için kullanılan bir üst teoridir. Ayrıca, Gestalt psikolojisinde de alan kuramı önemli bir yer tutar.

Bazı planlama kuramları: Akılcı Kapsamlı Planlama Kuramı. Adım Adım (Aşamalı) Planlama Kuramı. Etzioni ve Planlamada Karma Yaklaşım. Çoğulculuk ve Savunmacı Planlama Kuramı. Stratejik Mekânsal Planlama Yaklaşımı. Artırmacı Yaklaşım. Ayrıca, planlamada sistem kuramı ve akılcı süreç kuramı da bulunmaktadır.

Psikodinamik kuramlara bazı örnekler şunlardır: Sigmund Freud. Carl Jung. Erik Erikson. Karen Horney. Alfred Adler. Harry Stack Sullivan. Psikodinamik kuramlar, insan davranışının ve deneyimlerinin bilinçaltındaki dürtüler, istekler, çatışmalar ve savunma mekanizmaları tarafından yönlendirildiği fikrine dayanır.

Ekonomi politiğin temel kuramlarından bazıları şunlardır: Klasik liberal yaklaşım. Yapısalcı/radikal uluslararası ekonomi politik yaklaşım. Eleştirel ekonomi politik. Ayrıca, ekonomi politik yaklaşım içinde devlet-piyasa etkileşimini, ekonomik kuruluşları, çok uluslu şirketleri, para politikalarını, enerji krizlerini inceleyen yaklaşımlar da bulunmaktadır. Ekonomi politiğin temel kuramları hakkında farklı görüşler olabilir.

Kişiliğin üç temel birimi, Sigmund Freud'un psikanalitik kuramına göre id, ego ve süperego olarak adlandırılır. İd. Ego. Süperego.

Hemşirelik kuramları ve teorisyenlerinden bazıları şunlardır: Florence Nightingale. Hildegard E. Peplau. Virginia Henderson. Faye Glenn Abdellah. Ida Jean Orlando. Dorothy Johnson. Martha E. Rogers. Dorothea Orem. Imogene M. King. Betty Neuman. Hemşirelik kuramları hakkında daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: egitim.hemsire.com; hemsirelikyukseklisans.blogspot.com; dergipark.org.tr.

Tarihi Coğrafi Fin Kuramı ve Tarihi Kültürel Kuram arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Tarihi Coğrafi Fin Kuramı: - Odak: Sözlü anlatıların, özellikle masalların, nerede ve ne zaman oluştuğunu belirlemek. - Yöntem: Benzer metinleri derleyip sistematik olarak sıralayarak ilk şekli tespit etme. - Eleştiri: Yaratıcı ve yaratım ortamından soyutlanması. 2. Tarihi Kültürel Kuram: - Odak: İnsanın sadece yaşadığı toplumda değil, geçmişinden ve tarihinden soyutlanamayacağını savunmak. - Yaklaşım: Metin merkezli kurama karşı çıkarak, halk biliminin bitmiş bir obje değil, yaratıcı bir süreç olduğunu öne sürer. Özetle, Tarihi Coğrafi Fin Kuramı daha çok metinlerin kökenine odaklanırken, Tarihi Kültürel Kuram halk biliminin dinamik ve sosyal bir süreç olduğunu vurgular.

Dil edinim kuramlarından bazıları şunlardır: Davranışçı kuram. Sosyal öğrenme kuramı. Ana dili (nativist) yaklaşımı. Psikodilbilimsel (biyolojik temelli) kuram. Etkileşimci yaklaşımlar. Ayrıca, Bilgiyi İşleme Kuramı ve Rekabetçi Model gibi yaklaşımlar da dil edinimi üzerine farklı bakış açıları sunar.

Gestalt ve yapısalcılık arasındaki temel fark, psikolojik deneyimin bütüncül olarak ele alınması ve parçalara ayrılarak incelenememesi ile ilgilidir. Yapısalcılık, psikolojide zihnin yapısını ve bileşenlerini analiz etmeyi amaçlar. Gestalt psikolojisi ise, psikolojik deneyimin bir bütün olduğunu ve bu bütünün parçalarına ayrılarak incelenemeyeceğini savunur. Ayrıca, davranışçılar yapısalcılığı, bilinçli deneyimi nesnel olarak ölçülemediği için eleştirmişlerdir.

Kişilik kuramları kitapları, kişilikle ilgili derslerde ele alınan konulara giriş düzeyinde bilgi sağlar ve kişilik kuramları ile kuramcıları hakkında genel bir bakış açısı sunar. Bu kitaplarda genellikle şu konular işlenir: Kuramların tanıtımı. Kuramcıların biyografileri. Örnek analizler. Ek kaynaklar. Örnek olarak, Banu Yazgan İnanç ve Esef Ercüment Yerlikaya'nın "Kişilik Kuramları" kitabı gösterilebilir. Ayrıca, Jeffrey Magnavita'nın "Kişilik Kuramları" kitabı, tarihsel ve kuramsal arka plan sunarak kişilik kuramlarını geniş bir perspektifle ele alır.