Kuramlar

Halkbilim kuramları genel olarak iki ana kategoriye ayrılır: metin merkezli ve bağlam merkezli kuramlar. Metin merkezli kuramlar şunlardır: 1. Gelişme Kuramı: Edward B. Tylor tarafından ortaya atılmıştır ve kültürlerin nasıl oluştuğuna ve gelişim gösterdiğine değinir. 2. Tarihi-Coğrafi Fin Kuramı: Sözlü anlatıların, özellikle de masalların nerede ve ne zaman oluştuğunu inceler. 3. Yayılma Kuramı: Farklı toplumlarda benzer özelliklerin görülmesinden hareket eder ve bu benzerliklerin bir kültür merkezinden yayıldığını savunur. 4. Psikoanalitik Kuram: Halk bilimi ürünlerinin kaynağı olarak insanın düş ve imgelerini öne sürer. Bağlam merkezli kuramlar ise şunlardır: 1. İşlevsel Halkbilim Kuramı: Antropoloji kökenlidir ve halk bilimi ürünlerinin toplumsal işlevlerini ele alır. 2. Performans Kuramı: Halk kültürü ögelerinin genel dokusu ile birlikte dinsel ögelerinin de incelenmesi gerektiğini savunur. 3. Sözlü Kompozisyon Kuramı: Homeros'un destanlarını sözlü olarak öğrenmesi ve sonrasında yazıya geçirmesi üzerinden geliştirilmiştir.

Kadın cinayetlerinin açıklanması için "Çift Cinayet Kuramı" ve "Toplumsal Cinsiyet Normları Kuramı" gibi sosyolojik yaklaşımlar kullanılmaktadır. Çift Cinayet Kuramı, kadın cinayetlerinin sadece bireysel sebeplerle değil, aynı zamanda toplumun kültürel, ekonomik ve cinsiyetçi yapılarıyla da şekillendiğini savunur. Toplumsal Cinsiyet Normları Kuramı ise kadın cinayetlerinin başlıca nedeninin toplumsal cinsiyet rolleri olduğunu belirtir.

Teknoloji kabulü teorileri arasında öne çıkanlar şunlardır: 1. Teknoloji Kabul Modeli (TAM): 1986 yılında Fred D. Davis tarafından geliştirilen bu model, bilgi teknolojilerinin kabulünün iki ana değişken tarafından belirlendiğini varsayar: algılanan kullanışlılık ve algılanan kullanım kolaylığı. 2. Yeniliğin Yayılması Kuramı (DOI): Rogers (1962) tarafından ortaya konan bu kuram, yeniliklerin bireyler arasında nasıl yayıldığını açıklar ve beş aşamadan oluşur: bilgi, ikna, karar, uygulama ve onaylama. 3. Planlı Davranış Teorisi (TPB): 1985 yılında Ajzen tarafından geliştirilen bu teori, bireylerin niyetlerinin, tutumlarının ve sosyal normların teknoloji kabulünü etkilediğini öne sürer. 4. Birleştirilmiş Teknoloji Kabul ve Kullanımı Teorisi (UTAUT): Venkatesh ve arkadaşları (2003) tarafından TAM'ın genişletilmesiyle geliştirilen bu model, performans beklentisi, çaba beklentisi, sosyal etki ve kolaylaştırıcı koşullar gibi ek değişkenleri içerir.

Duygu Odaklı Terapi (EFT), Bağlanma Teorisi ve birey merkezli yaklaşım gibi kuramlara dayanır. Diğer temel kuramlar ve yaklaşımlar şunlardır: - Gestalt terapisi: EFT, danışanın duygularının farkına varmasını ve bu duyguları kendi hayatı bağlamında anlamasını teşvik eder. - Deneyimsel terapi: EFT, deneyimsel odağı benimser ve terapi sürecini "şimdi ve burada" ilkesine göre şekillendirir. - Hümanist yaklaşım: EFT, bireyin duygusal deneyimlerini ifade etmesini ve anlamlandırmasını vurgular.

Psikoterapi kuramları, bireylerin zihinsel sağlık sorunlarını ele almak için farklı yaklaşımlar sunar. İşte bazı yaygın psikoterapi kuramları: 1. Psikoanalitik Kuram: Sigmund Freud tarafından geliştirilen bu kuram, bilinçdışı süreçlerin ve geçmiş deneyimlerin günümüzdeki davranışları nasıl etkilediğini vurgular. 2. Davranışsal Kuram: Davranışların çevresel faktörler ve öğrenmeyle şekillendiğini savunur. 3. Bilişsel Kuram: Düşünce süreçlerinin duygusal durumları ve davranışları belirlediğini ileri sürer. 4. Hümanistik Kuram: Carl Rogers ve Abraham Maslow gibi düşünürler tarafından geliştirilmiştir. 5. Sistematik Kuram: Bireylerin sosyal ve ailevi bağlamlarının ruhsal sağlıkları üzerindeki etkisini inceler.

Sosyo-kültürel kuram, biyolojik kurama karşıdır.

Bilişsel ve davranışçı kuramlar, gestalt kuramına tepki olarak doğmuştur.

Klasik sosyal psikoloji kuramları şunlardır: 1. Sosyal Kimlik Teorisi: Bireylerin kendilerini belirli sosyal gruplara ait olarak tanımlama eğilimlerini açıklar. 2. Sosyal Etki Kuramları: Bireylerin düşüncelerinin ve davranışlarının başkaları tarafından nasıl etkilendiğini inceler. 3. Attribution Teorisi: Bireylerin kendi ve başkalarının davranışlarını nasıl anlamlandırdıklarını ve neden-sonuç ilişkileri kurduklarını araştırır. 4. Sosyal Biliş Kuramları: Bireylerin sosyal durumları nasıl algıladıklarını ve bu algıların davranışlarını nasıl şekillendirdiğini ele alır. 5. Grup Dinamikleri Kuramları: Bireylerin grup içindeki etkileşimlerini ve grup dinamiklerinin birey davranışları üzerindeki etkilerini inceler. Ayrıca, davranışçılık, psikanalitik kuram ve Gestalt psikolojisi gibi daha eski ve temel sosyal psikoloji kuramları da bulunmaktadır.

Motivasyon kuramları iki ana kategoriye ayrılır: 1. Kapsam Kuramları (İçerik Teorileri). Başlıca kapsam kuramları şunlardır: - Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi; - ERG Teorisi (Alderfer); - Başarma İhtiyacı Teorisi (McClelland); - Çift Faktör Teorisi (Herzberg). 2. Süreç Kuramları. Başlıca süreç kuramları şunlardır: - Eşitlik Teorisi (Adams); - Beklenti Teorisi (Vroom); - Amaç Teorisi (Locke); - Pekiştirme Teorisi.

Richard S. Sharf, psikoterapi ve danışmanlık kuramları alanında önemli katkılarda bulunmuştur. Başlıca katkıları: - "Theories of Psychotherapy & Counseling: Concepts and Cases" adlı kapsamlı bir kitap yazarak, psikoterapi kuramlarını sistematik bir şekilde ele almış ve bu kuramların uygulamalarını örneklerle açıklamıştır. - Kitapta, terapist-danışan diyalogları ve vaka özetleri kullanarak tekniklerin ve tedavinin pratikteki yansımalarını göstermiştir. - Kuramların sadece bireysel terapide değil, grup terapisinde de nasıl uygulanabileceğinidemonstrate etmiştir. - Psikoterapi kuramcılarının kişisel yaşamları ve felsefi etkileri üzerine yaptığı araştırmalarla, bu kuramcıların insan davranışına bakış açılarını açıklamaya yardımcı olmuştur.

Mesaj öğrenmeleri kuramı, sosyal psikolog Carl Hovland tarafından geliştirilmiştir.

Psikososyal kuram, Erik Erikson'un psikososyal gelişim kuramına dayanır.

Yapısal işlevselcilik ve çatışma yaklaşımı, sosyolojide iki temel kuramsal yaklaşımdır. Yapısal işlevselcilik, toplumu birbiriyle bağlantılı kurumlardan oluşan karmaşık bir sistem olarak ele alır ve bu kurumların toplumun istikrarını ve düzenini sağlamak için belirli işlevler üstlendiğini öne sürer. Bu yaklaşıma göre: - Aile, bireylerin sosyalleşmesini sağlayarak kültürel değerlerin kuşaktan kuşağa aktarılmasını mümkün kılar. - Eğitim sistemi, bireylere bilgi ve beceri kazandırmanın yanı sıra onları topluma hazırlayan bir köprü görevi görür. Çatışma yaklaşımı ise eşitsizliklerin yarattığı çatışmaları göstermeye çalışır ve toplumu bazı kategorideki insanlara yarar sağlarken diğerlerine zarar verecek şekilde işleyen bir yapı olarak değerlendirir. Bu yaklaşıma göre: - Aile içinde güç ilişkileri bulunur ve ekonomik sistem, aile yapısını doğrudan etkiler. - Toplumsal eşitsizlikler, toplumsal değişime sebep olacak çatışmalar yaratır.

Psikolojik danışma kuramları altı ana kategoriye ayrılır: 1. Psikodinamik Yaklaşım: Bilinçdışını merkeze alır. 2. Bilişsel Davranışçı Yaklaşım: Düşünce kalıplarını ve davranışları odak noktası yapar. 3. Hümanistik Yaklaşım: Bireyin potansiyelini ve özerkliğini vurgular. 4. Varoluşçu Yaklaşım: Yaşamın anlamına ve bireyin sorumluluk almasına odaklanır. 5. Sistemik Yaklaşım: Aile dinamiklerini ve sosyal ilişkileri ele alır. 6. Çözüm Odaklı Yaklaşım: Hızlı çözümler ve hedef belirleme üzerine çalışır.

Psikolojik danışmada altı ana kuram bulunmaktadır: 1. Davranışçılık Kuramı. 2. Psikanaliz Kuramı. 3. Bilişsel Kuram. 4. İnsanistik Kuram. 5. Biyolojik Kuram. 6. Sosyal Kültürel Kuram.

Gruplarla Sosyal Hizmet dersinde işlenen konular şunlardır: 1. Grup Çalışması Teorileri: Sosyal hizmet mesleğinde grup çalışmasının önemi, farklı grup türleri ve grup süreçlerinin incelenmesi. 2. Gruplarla Sosyal Hizmet Uygulamaları: Gruplarla sosyal hizmet müdahalelerinin genel özellikleri, mikro, mezzo ve makro müdahale düzeyleri. 3. İletişim Becerileri ve Yaklaşımlar: Grup çalışmalarında ihtiyaç duyulan iletişim becerileri ve temel kaynaklar. 4. Sosyal Hizmet Kuramları: Sosyal hizmetin bilgi temeli, sosyal hizmet kuramlarının analizi ve sosyal hizmetin işlevleri. 5. Araştırma Yöntemleri: Sosyal hizmet araştırmalarında ölçme, veri toplama teknikleri ve örnekleme. 6. Özel Gruplarla Çalışma: Çocuklar, ergenler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, göçmenler gibi özel gereksinim gruplarıyla çalışma.

8 temel duygu kavramı, psikolog Robert Plutchik tarafından geliştirilen Plutchik'in Duygu Çarkı kuramında yer almaktadır.

İletişim kuramları ve yaklaşımları şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Temel İletişim Kuramları: - Davranışsal Kuram: İletişimi bir davranış biçimi olarak ele alır ve gözlemlenebilir davranışlarla açıklar. - Psiko-Sosyal Kuram: Bireylerin psikolojik durumlarının ve sosyal etkileşimlerinin iletişim üzerindeki etkilerini inceler. - Sistem Kuramı: İletişimi bir bütün olarak ele alır ve farklı bileşenlerin etkileşimini inceler. - Yapılandırmacı Kuram: İletişimin bireylerin anlam oluşturma süreçleri üzerindeki etkisini vurgular. - Eleştirel Kuram: İletişimin güç dinamikleri ve toplumsal eşitsizlikler üzerindeki etkilerini inceler. 2. Ana Akım İletişim Kuramları: - Shannon-Weaver Modeli: İletişim sürecinin matematiksel bir modelini sunar. - Lasswel'in Genel İletişim Modeli: İletişim sürecini "Kim, kime, hangi kanalla, hangi etkiyle ve ne söylüyor" şeklinde analiz eder. - İki Aşamalı Akış Modeli: Medya mesajlarının toplum üzerindeki etkisini, güvenilir kanaat önderleri aracılığıyla inceler. 3. Diğer Yaklaşımlar: - Kültürel İletişim Kuramı: İletişimin kültürel bağlamda nasıl şekillendiğini ve kültürel farklılıkların iletişim üzerindeki etkilerini inceler. - Nörolinguistik Programlama (NLP) Kuramı: İletişimde empati kurmak için kullanılır.

Alan teorisi, sosyal psikoloji kuramına aittir.

İletişim kuramları iki ana kategoriye ayrılır: 1. Ana Akım (Egemen) İletişim Kuramları: Ticari amaçlı kitle iletişim araştırmalarını konu alır ve inceler. 2. Eleştirisel İletişim Araştırmaları: İletişimin endüstrileşmesini ve toplumdaki etkisini konu alır.