Kuramlar

Rosch'un ön tür kuramı, Aristocu sınıflandırma modeline tepki olarak ortaya çıkmış bir zihin tabanlı sınıflandırma kuramıdır. Kurama göre: Ulamların içi yapısı homojendir; iyi ve kötü üyelerden oluşan bir ön tür (prototype) içerir. Ulam sınırları kesindir ve geçiş bölgeleri yoktur, bu da ulamın yeni üyelere açık olmadığını gösterir. Ulamda, en tipik üye olan ön tür ve kademeli olarak ulamı temsil niteliği azalan çevresel üyeler bulunur. Ön türler, zihinsel referans noktalarıdır ve en kolay hatırlanabilen üyelerdir. Çocuklar, anadillerini edinirken ilk olarak temel düzey kavramları, yani ön türleri öğrenirler.

Toplumsal sapma kuramlarından bazıları şunlardır: Etiketleme teorisi. Fonksiyonalist yaklaşım. Sembolik etkileşimci yaklaşım. Ayırıcı fırsatlar kuramı. Yapısal gerilim kuramı. Ayrıca, Durkheim ve Merton'un toplumsal sapma kuramları da bulunmaktadır. Toplumsal sapma kuramları hakkında daha fazla bilgi için sosyologer.com ve researchgate.net gibi kaynaklar incelenebilir.

Sosyal psikolojik kuramlar, çeşitli yaklaşımlara göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. İşte bazı örnekler: Temel kuramsal bakış açıları. Kuram türleri. Ayrıca, sosyal psikolojik kuramlar, bireysel, kişilerarası ve durumsal, ideolojik gibi farklı toplumsal çözümleme seviyelerine göre de ayrılabilir.

Ünlem kuramı, özellikle Max Müller ve Charles Darwin'in etkileriyle geliştirilmiştir. Yansıma kuramı ise Alman bilim insanı Max Müller tarafından ortaya atılmıştır. Bu kuramlar, dilin kökenlerini anlamak için farklı yaklaşımlar sunar.

Skopos ve eşdeğerlik kuramı arasındaki temel farklar şunlardır: Amaç: Eşdeğerlik kuramı, kaynak ve hedef metinlerin işlevlerinin eşdeğer olmasını vurgular. Odak Noktası: Eşdeğerlik kuramı, metinlerin dilsel ifade araçları ve üstlendikleri roller arasındaki ilişkiye odaklanır. Sadakat: Skopos kuramına göre, bir çevirinin başarısını belirleyen şey belirlenen amaca uygun olmasıdır; bu, "uygunluk" ilkesi olarak adlandırılır. Geri Döndürülemezlik: Skopos kuramına göre çeviri işlemi geri döndürülemez bir eylemdir; çünkü "translatum" (çeviri metni) tekrar kaynak diline çevrildiğinde ortaya bambaşka bir metin çıkar. Bu farklılıklar, her iki kuramın da çeviri sürecine ve metinlere yaklaşımlarını şekillendirir.

Toplumsal denetim kuramı, grupların, toplulukların, toplumların, üyesi olduğu bireyin davranışlarını sınırlaması ve bu sınırlama yoluyla, toplumun değerlerinin bireyce benimsenmesinin sağlanmasıdır. Toplumsal denetimin kaynağı, bütünsel toplum, bireyler ya da gruplar olabilir. Ayrıca, denetim toplumları olarak adlandırılan bir kuram da bulunmaktadır.

Çocuk ve suç ilişkisi, sosyolojik suç kuramları ile açıklanır. Bu kuramlar arasında öne çıkanlar şunlardır: Alt Kültür Kuramı: Çocuk veya gençler arasında yaygın olan çeteler içindeki alt sınıftan insanların suç, sapma ve suçluluk potansiyellerini inceler. Sosyal Öğrenme Kuramı: Suç davranışının da diğer davranışlar gibi öğrenildiğini savunur. Sosyal Kontrol Kuramı: Sosyal kontrol mekanizmasının zayıf olmasının suça neden olduğunu öne sürer. Damgalama Kuramı: Belirli davranışların neden sapma olarak tanımlandığını araştırır. Ayrıca, biyolojik ve psikolojik yaklaşımlar da çocuk suçluluğunu açıklamaya çalışır.

Resim analizinde kullanılan bazı kuramlar ve yöntemler şunlardır: Psikoloji ve Gelişim Kuramları: Çocukların resimlerinin analizinde, Piaget'in "resimdeki her çizim, zihinsel imgelerin ortaya çıkışı ve değerlendirmesidir" görüşü gibi psikoloji ve gelişim kuramları kullanılır. Projektif Testler: Good Enough Harris Bir Adam Çiz Testi, Aile Çizim Testi, Kaktüs Çizim Testi, Ev-Ağaç-İnsan Çizim Testi gibi projektif testler uygulanır. Sanatsal Tekniklerin Analizi: Resimde kullanılan sanatsal teknikler, tuval türü, boya türleri, fırça darbeleri ve doku gibi unsurlar incelenir. Savunma Mekanizmaları Bilgisi: Bastırma, yansıtma, yer değiştirme gibi savunma mekanizmaları hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Resim analizi, özellikle sanat tarihi, güzel sanatlar eğitimi ve sanat eleştirisi alanlarında önemlidir.

"Tümeller: Bakış Açımı Değiştirmediğim Bir Giriş" kitabı, felsefi sorunlardan en eski ve en kökensel olanına odaklanır: Farklı şeyleri nasıl aynı doğal kümenin üyeleri olarak sıralayabilir ve sınıflandırabiliriz. Yazar D. M. Armstrong, altı ana kuramı (antik, modern ve güncel) detaylı bir şekilde inceler ve her birinin güçlü ile zayıf yönlerini değerlendirir. Kitap, yetkinleşmiş felsefe öğrencileri için yazılmış olup, aynı zamanda meslekten felsefecilerin de ilgisini çekebilir.

Nesne ve ilişki kurmada bazı kuramlar: Nesne İlişkileri Kuramı. Melanie Klein'ın Kuramı. W. R. D. Fairbairn ve Harry Guntrip'in Kuramı. Margaret Mahler'in Görüşleri. Otto Kernberg'in Yaklaşımı.

Psikolojik danışmanlıkta en etkili kuram konusunda kesin bir görüş yoktur, çünkü farklı kuramlar farklı durumlarda etkili olabilir. Bazı etkili psikolojik danışmanlık kuramları şunlardır: Bilişsel Davranışçı Yaklaşım: Düşünce ve davranışların duygular üzerindeki etkisini vurgular, şimdiki zamana odaklı müdahalelerle işlevsel olmayan düşünce ve davranışları değiştirmeyi hedefler. Adler Kuramı: Gelişim odaklı ve iyimser bir yaklaşıma sahiptir, bireylerin sosyal varlıklar olduğunu ve davranışlarının bir amacı olduğunu savunur. Varoluşçu Kuram: İnsanların yaşamlarındaki kaygılar ve belirsizliklerle yüzleşmelerine, anlamlı seçimler yapmalarına ve yaşamlarında yeni anlamlar oluşturmalarına olanak sağlamayı hedefler. En etkili kuramın belirlenmesi, danışanın ihtiyaçlarına ve danışmanın tercihlerine bağlıdır.

Eğitim teknolojileri kuramlarından bazıları şunlardır: Davranışçı kuram. Bilişsel kuram. Yapılandırmacı kuram. Bağlantıcılık kuramı. Sorgulayıcı öğrenme. Durumlu öğrenme kuramı. Kritik kuram. Dönüştürücü öğrenme kuramı.

Motivasyonel kuram, bireylerin davranışlarını başlatan, yönlendiren ve sürekliliğini sağlayan faktörleri anlamaya ve açıklamaya çalışan teoriler bütünüdür. Motivasyonel kuramlar iki ana kategoriye ayrılır: 1. Kapsam kuramları (içerik teorileri). 2. Süreç kuramları.

Klasik kuramcıların savunduğu bazı temel ilkeler: Akıl ve sağduyu: Klasik akım, akla ve mantığa uyan kuralları benimser ve bu kurallara uyulmasını zorunlu kılar. Ahlak ve eğitim: Tiyatro eserleri ahlak açısından eğitici olmalıdır. Biçim kuralları: Eserlerin biçim kurallarına uygun olması gerekir; bu kurallar kesin ve evrensel olarak kabul edilir. İnandırıcılık ve tutarlılık: Oyunun bütün öğeleri akıl ve sağduyu süzgecinden geçmiş olmalı, inandırıcı ve tutarlı olmalıdır. Üç birlik kuralı: Olayda, zamanda ve mekânda birlik olmalıdır. Ekonomik verimlilik: Çalışanların parayla motive olduğu kabul edilir ve maddi faktörler düzenlendiğinde insanların öngörülen şekilde davranacağı öngörülür. Klasik kuramcılar, farklı alanlarda (edebiyat, yönetim, ekonomi) farklı yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Örneğin, Adam Smith ekonomik kalkınmayı iş bölümü ve sermaye birikimine bağlamış, Max Weber ise kentlerin ekonomik ve ticari temellere dayandığını savunmuştur.

Sosyal bilişsel kuram, sosyal psikoloji alanında, insanların sosyal çevrelerini aktif bir şekilde inşa ettikleri bir çerçeve üzerinden hareket eden bir yaklaşımdır. Sosyal bilişsel kuramın bazı temel ilkeleri: Karşılıklı belirleyicilik. Bilişsel-duygusal işleme sistemi. Yeterlilikler ve beceriler. İnançlar ve beklentiler. Hedefler. Değerlendirici standartlar. Sosyal bilişsel kuramın önemli temsilcileri arasında Albert Bandura ve Walter Mischel bulunmaktadır.

Halkbilim kuramları iki ana grupta incelenebilir: 1. Metin Merkezli Kuramlar: Gelişme Kuramı: Edward B. Tylor öncülüğünde, kültürlerin nasıl oluşup geliştiğini inceler. Tarihi-Coğrafi Fin Kuramı: Sözlü anlatıların, özellikle masalların nerede ve ne zaman oluştuğunu belirler. Psikoanalitik Kuram: Halk edebiyatı ürünlerinin kaynağı olarak bilinçaltını görür. 2. Bağlam Merkezli Kuramlar: İşlevsel Halk Bilimi Yöntemi: Metinlerin yaratıldığı bağlamı ve kültürel-fiziki şartları dikkate alır. Sözlü Kompozisyon Kuramı: Anlatının her icrada nasıl değiştiğini inceler. Performans (İcra) Yöntemi: Metnin yanı sıra, yaratım, icra ve aktarım süreçlerini de değerlendirir.

Kadın cinayetlerinin açıklanmasında kullanılan bazı kuramlar şunlardır: Toplumsal cinsiyet eşitsizliği. Namus kültürü. Şiddet kültürü. Sosyal öğrenme kuramı. Ayrıca, kadın cinayetlerini açıklamak için feminist perspektif ve İstanbul Sözleşmesi gibi yaklaşımlar da bulunmaktadır. Kadın cinayetlerinin tek bir kuramla açıklanması mümkün değildir; bu karmaşık sorunun birden fazla nedeni ve boyutu vardır.

Teknoloji kabulü teorilerinden bazıları şunlardır: Teknoloji Kabul Modeli (Technology Acceptance Model - TAM). Teknoloji Kabul Modeli 2 (Technology Acceptance Model 2 - TAM2). Birleştirilmiş Teknoloji Kabulü ve Kullanımı Teorisi (Unified Theory of Acceptance and Use of Technology - UTAUT). Bunların yanı sıra, Bütünleşik Teknoloji Hazırlık ve Kabul Modeli (Integrated Technology Readiness and Acceptance Model - TRAM) gibi farklı modeller de bulunmaktadır.

Duygu Odaklı Terapi (DOT), aşağıdaki kuramlara dayanır: Birey Merkezli Terapi (Rogers, 1959). Gestalt Terapi (Perls, Hefferline & Goodman, 1951). Deneyimsel Terapi (Gendlin, 1996). Varoluşçu Terapi. Ayrıca, DOT modern duygu, biliş, bağlanma teorisi, kişilerarası teori, psikodinamik ve öyküsel terapi gibi kuramları da sentezler.

Psikoterapi kuramlarından bazıları şunlardır: Psikodinamik/psikanalitik terapi. Davranış odaklı terapiler. Varoluşçu terapi. Hümanistik terapi. Gestalt terapi. Bilişsel davranışçı terapi. Diyalektik davranış terapisi. Gerçeklik terapisi. Psikoterapi kuramlarının sayısı 400'den fazladır.