BilişselPsikoloji

Geçmişten günümüze bazı kişilik kuramları: Psikanalitik Kuram (Sigmund Freud). Bireysel Psikoloji (Alfred Adler). Analitik Psikoloji (Carl Jung). İnsancıl Yaklaşım (Rogers, Maslow). Davranışçı Yaklaşım (Skinner, Pavlov). Ayırıcı Özellik Yaklaşımı (Cattell, Eysenck). Dört Mizaç Kişilik Kuramı (Hipokrat, Galen). Bu kuramların yanı sıra, çağdaş kişilik kuramları arasında psikobiyolojik, davranışsal, bilişsel, ilişkisel ve bütüncül modeller de bulunmaktadır.

Bilişsel ve davranışsal ifadeler, genellikle bilişsel ve davranışsal terapi bağlamında kullanılır ve şu anlamlara gelir: Bilişsel: Kişinin zihinsel süreçlerine odaklanır. Davranışsal: Kişinin gözlemlenebilen uyumsuz davranışlarını belirler ve yerine uyumlu davranışlar kazandırmayı hedefler. Bilişsel ve davranışsal terapi, bireylerin duygusal ve davranışsal sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olan, düşünce kalıplarını sorgulayıp değiştirmeyi hedefleyen kısa vadeli, hedefe yönelik bir terapi yaklaşımıdır.

Bilişsel, biliş ile ilgili anlamına gelir. Biliş, bilmek, anlamak, algılamak, farkında olmak demektir. Bilişsellik, aralarında dikkat, bellek, dil kullanma ve anlama, öğrenme, değerlendirme, sorun çözme ve karar verme gibi zihinsel yetileri oluşturan bir kümeyi tanımlamada kullanılan bilimsel bir terimdir. Bu kavram, psikoloji, felsefe, dilbilim ve bilişim bilimi gibi çeşitli bilimsel disiplinler tarafından incelenir.

Psikolojide birçok farklı bölüm ve alt dal bulunmaktadır. Bazı örnekler: Teorik temel alanlar: Bilişsel psikoloji, deneysel psikoloji, gelişim psikolojisi, kişilik psikolojisi, psikometri, sosyal psikoloji. Uygulama alanları: Klinik psikoloji, endüstriyel ve örgütsel psikoloji, spor psikolojisi, eğitim psikolojisi. Türkiye'de psikoloji bölümü genellikle 4 yıllık lisans eğitimi sunar ve bu süre içinde çeşitli dersler ve seçmeli dersler alınır. Psikolojide tam bölüm sayısını belirlemek zordur, çünkü bu sayı sürekli olarak yeni alt dallar ve uzmanlık alanlarıyla genişleyebilir.

Hızlı düşünme (Sistem 1) ve yavaş düşünme (Sistem 2) arasındaki temel farklar şunlardır: Hız ve otomatiklik: Hızlı düşünme otomatik ve hızlıdır, yavaş düşünme ise daha yavaş ve çaba gerektiren bir süreçtir. Bilinç ve farkındalık: Hızlı düşünme genellikle bilinçdışı ve duygusal tepkilere dayanır, yavaş düşünme ise bilinçli ve mantıklı karar verme süreçlerini içerir. Önem verilen unsurlar: Hızlı düşünmede ilk izlenimler, duygular ve geçmiş deneyimler önemlidir; yavaş düşünmede ise gerçekler, mantık ve veriler ön plandadır. Örnekler: Hızlı düşünme: Bir ürünü satın alma kararı verirken fiyatı, markası ve görünümü hakkında hızlıca karar vermek. Yavaş düşünme: Bir ürünün gerçekten ihtiyaç olup olmadığını değerlendirmek, alternatifleri ve daha fazla araştırma yapma gerekliliğini gözden geçirmek.

Akılda kalması için kullanılan bazı renkler şunlardır: Mavi. Kırmızı. Yeşil. Pastel, parlak veya neon renkler. Renklerin etkisi kişisel algılara ve kültürel farklılıklara göre değişebilir.

Fitts ve Posner'in motor öğrenme modeli, becerinin üç aşamadan geçtiğini tanımlar: 1. Bilişsel aşama. 2. Birleştirme (çağrışımsal) aşaması. 3. Otonom aşama.

Bazı düşünce çeşitleri: Yansıtıcı düşünme. Yaratıcı düşünme. Eleştirel düşünme. Analitik düşünme. Metabilişsel düşünme. Tümevarımsal düşünme. Tümdengelimsel düşünme. Analogik düşünme. Iraksak düşünme. Yakınsak düşünme.

Sabancı Üniversitesi'nde psikoloji bölümünün zor olup olmadığına dair bir bilgi bulunamamıştır. Ancak, Sabancı Üniversitesi Psikoloji lisans programı hakkında bazı bilgiler şu şekildedir: Eğitim dili: İngilizce. Araştırma odaklılık: Program, güçlü bir araştırma odaklı odağa sahiptir ve öğrencileri öğretim üyelerinin projelerinde yer alarak araştırma deneyimi kazanmaya teşvik eder. Ders çeşitliliği: Öğrenciler, geniş bir ders havuzundan seçim yapabilir, ancak zorunlu dersler arasında "Zihin ve Davranış" ve "Araştırma Yöntemleri" bulunur. Proje dersleri: Psikoloji programında proje dersleri zorunludur ve bu projeler psikoloji dışında, mühendislik veya finans gibi farklı programlardan da alınabilir.

En tehlikeli bilişsel önyargı olarak değerlendirilebilecek bir önyargı yoktur, çünkü tüm bilişsel önyargılar, bilgiyi yorumlama ve karar verme süreçlerini etkileyerek irrasyonel sonuçlara yol açabilir. Bazı yaygın ve tehlikeli olarak değerlendirilebilecek bilişsel önyargılar şunlardır: Temel Atıf Hatası: İnsanların, başkalarının davranışlarını çevresel faktörlerden ziyade kişisel özelliklerine bağlama eğilimi. Onay Yanlılığı: Mevcut inançları doğrulayan bilgilere yönelme ve çelişkili bilgileri görmezden gelme durumu. Sıfır Toplamlı Düşünme Önyargısı: Birinin kazanabilmesi için diğerinin kaybetmesi gerektiği inancı. Batık Maliyet Yanılgısı: Geçmişte harcanan zaman, emek veya para nedeniyle hatalı bir davranışı sürdürme ısrarı.

Stroop Testi, bilişsel yetenekleri, özellikle dikkat, odaklanma, zihinsel esneklik ve inhibisyon yeteneklerini ölçmek için kullanılan bir testtir. Stroop Testi'nin uygulama aşamaları: 1. Kelime listesi hazırlığı. 2. Görev tanımı. 3. Zaman sınırlaması. 4. Sonuçların değerlendirilmesi. Stroop Testi'nin ölçtüğü bilişsel özellikler: dikkat ve odaklanma; inhibisyon yeteneği; zihinsel esneklik; tepki hızı. Stroop Testi, nöropsikoloji, psikoloji ve bilişsel bilim araştırmalarında kullanılır.

Garip sessizliğin nedenleri arasında şunlar sayılabilir: Kültürel farklılıklar: Farklı kültürlerde sessizlik farklı şekillerde algılanır. Konuşma normlarının ihlali: Birinin sözümüzün ortasında bizi kesmesi veya çok uzun süre sessiz kalması gibi durumlar, bilinmezlik ve tehdit hissi yaratarak rahatsız edici olabilir. Reddedilme korkusu: Beklenmedik bir sessizlik, avcı-toplayıcı toplumlardaki reddedilme korkusu belirsizliğine kadar uzanabilir ve bu durumda beynin panik butonu devreye girebilir. Sosyal baskı: Sessizliği konuşarak doldurma baskısı, özellikle sosyal etkileşimlerde hiyerarşik ilişkiler olduğunda kaygı yaratabilir. Dijital alışkanlıkların etkisi: Z kuşağı, hızlı iletişim ve anlık geri bildirim alışkanlıklarıyla büyüdüğünden, bir konuşmada uzun sessizlikler yaşandığında endişe seviyeleri artabilir. Ayrıca, amigdala gibi beynin bazı bölgeleri, beklenmedik sessizlikler sırasında alarm verebilir.

Ayna nöronların bazı işlevleri: Empati ve sosyal etkileşim: Başkalarının duygularını ve niyetlerini anlamaya yardımcı olur. Taklit ve öğrenme: Gözlemlenen davranışların taklit edilmesini sağlayarak yeni becerilerin kazanılmasını destekler. Dil gelişimi: Sesleri ve jestleri taklit etmeyi kolaylaştırarak dilin öğrenilmesine katkıda bulunur. Beden dili ve duygusal anlayış: Yüz ifadeleri ve beden dilinden duyguları algılamayı mümkün kılar. Ayna nöronlar, premotor korteks, somatosensoriyel korteks ve alt parietal kortekste bulunur. Ayna nöronların işlevleriyle ilgili araştırmalar devam etmekte olup, bu sistemin algı ve eylem bağlantısı için fizyolojik bir mekanizma sağladığı düşünülmektedir.

Ortak dikkat, iki kişinin aynı şeye dikkat etmesi ve bu durumu birbirleriyle paylaşmasıdır. Yürütücü işlevler, davranışı kontrol etmek ve kendini düzenlemek için gerekli olan bilişsel beceriler kümesidir. Ortak dikkat ve yürütücü işlevler arasındaki ilişki, yürütücü işlevlerin ortak dikkatin gelişiminde ve sürdürülmesinde önemli bir rol oynamasıdır.

Robert L. Solso, bilişsel psikoloji alanında önde gelen bir uzmandır ve Nevada Üniversitesi'nde (Reno, ABD) profesör olarak görev yapmaktadır. Bilişsel psikoloji, düşünme, öğrenme, hafıza, dil, karar verme ve problem çözme gibi zihinsel süreçlerin incelenmesidir. Solso'nun "Bilişsel Psikoloji" adlı kitabı, bu alanın teorik ve ampirik temellerini ortaya koyar ve bilgi temsili, bilgi işleme ile bilişsel sinirbilim gibi konuları analiz eder.

Zeigarnik etkisi, tamamlanmamış veya yarıda kalmış görevlerin, tamamlanan görevlere göre daha kolay hatırlanması durumunu ifade eder. Zeigarnik etkisinin çalışma şekli: Bilişsel gerilim: Bir göreve başlandığında zihin, o göreve özel bir gerilim geliştirir. Hatırlama: Görev tamamlanmadığında bu gerilim devam eder ve bu da ilgili bilgilerin daha kolay hatırlanmasını sağlar. Tamamlanma ve rahatlama: Görev tamamlandığında bilişsel gerilim azalır ve zihinsel çaba ihtiyacı düşer. Zeigarnik etkisi, motivasyon, ödül beklentisi ve başarma isteği gibi faktörlerle de ilişkilidir.

Cornsweet illüzyonu, aynı parlaklık seviyesine sahip iki alanın, kenarlık nedeniyle farklı algılanmasıdır. Bu illüzyonda, sol yarısı giderek daha açık bir tona, sağ yarısı ise giderek daha koyu bir tona dönüşen gri bir dikdörtgen kullanılır. Bu etki, insan gözünün doğal olarak gölge ve ışık değişimlerine tepki vermesinden kaynaklanır. Cornsweet illüzyonu, görüntü işleme, algısal psikoloji ve nörobilim gibi alanlarda, beyin tarafından yapılan algılamaların nasıl çalıştığını anlamak için kullanılır.

Fizyolojik psikoloji ve bilişsel psikoloji arasındaki temel farklar şunlardır: Çalışma Konusu: Fizyolojik psikoloji, biyolojik süreçlerle davranış arasındaki ilişkiyi inceler. Bilişsel psikoloji, zihinsel süreçleri (algı, bellek, düşünme, dil) inceler. Yöntem: Fizyolojik psikoloji, hipnoz, serbest çağrışım, deney ve gözlem gibi yöntemler kullanır. Bilişsel psikoloji, karmaşık deneysel teknikler ve üst düzey istatistiksel yöntemler kullanır. Bağımsız Değişken: Fizyolojik psikolojide, bağımsız değişken beyinsel süreçlerdir. Bilişsel psikolojide, bağımsız değişken psikolojik süreçlerdir.

Algı, kısaca duyusal bilgilerin yorumlanarak anlam kazanması süreci olarak tanımlanabilir. Daha detaylı bir tanımla algı, beş duyu organı tarafından kavranabilen gerçeklerin zihin tarafından idrak edilmesi ve yorumlanması demektir. Algı, aynı zamanda bir kişiye dışarıdan gelen tüm uyarıcıların tamamı olarak da tanımlanabilir.

Bilişsel psikoloji için önerilen bazı kitaplar: "Bilişsel Psikoloji", Marcello Simoni. "Bilişsel Psikoloji", Edward E. Smith ve Stephen M. Kosslyn. "Karısını Şapka Sanan Adam", Oliver Sacks. "Belleğin Peşinde", Eric R. Kandel. Ayrıca, "Bir Ömür Nasıl Yaşanır?", "İncognito: Beynin Gizli Hayatı" ve "İyi Hissetmek" gibi kitaplar da bilişsel psikoloji ile ilgili konular içerebilir.