BilişselPsikoloji

Geçmişten günümüze kişilik kuramları şu şekilde sıralanabilir: 1. Psikanalitik Kuram: Sigmund Freud tarafından ortaya atılmış olup, kişiliğin bilinçaltı süreçlerle şekillendiğini öne sürer ve id, ego ve süper ego kavramlarını içerir. 2. Davranışsal Kuram: Çevresel faktörler ve öğrenme süreçlerinin kişiliği belirlediğini savunur, klasik ve operant koşullanma gibi öğrenme kuramlarını içerir. 3. Bilişsel Kuram: Albert Bandura'nın sosyal öğrenme kuramı ile bireylerin düşünce süreçlerinin kişilik üzerinde etkili olduğunu vurgular. 4. Hümanist Kuram: Carl Rogers ve Abraham Maslow gibi psikologlar tarafından geliştirilmiş olup, bireyin potansiyelini gerçekleştirmesi ve kendini gerçekleştirme sürecine odaklanır. 5. Beş Faktör Kuramı: Robert McCrea ve Paul Costa tarafından ortaya atılmış olup, kişiliği dışadönüklük, nevrotizm, deneyime açıklık, uyumluluk ve öz disiplin gibi beş ana faktöre indirger. Ayrıca, Hipokrat'ın Dört Mizaç Kuramı gibi antik dönem kişilik kuramları da tarihsel süreçte önemli yer tutar.

Bilişsel ve davranışsal terimleri, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşır: 1. Bilişsel: Bu terim, düşünme, hatırlama, akıl yürütme ve algılama gibi zihinsel süreçleri ifade eder. 2. Davranışsal: Bu terim, çevredeki uyaranlara tepki olarak verilen tepkiler ve eylemler anlamına gelir.

Bilişsel kelimesi, zihinle ilgili süreçleri ifade eder. Diğer anlamları: - Sıfat olarak kullanıldığında, "bilişle ilgili, zekânın işleyişiyle ilgili" anlamına gelir. - Bilişsel psikoloji ve bilişsel bilim gibi alanlarda, insan zihninin nasıl çalıştığını ve bilgiyi nasıl işlediğini anlamaya yönelik araştırmaları kapsar.

Psikolojide dört ana bölüm bulunmaktadır: 1. Klinik Psikoloji: Ruh sağlığına odaklanır, zihinsel ve duygusal sorunları teşhis eder ve tedavi eder. 2. Gelişimsel Psikoloji: Yaşam boyu insan gelişimini inceler, çocukluktan yetişkinliğe kadar olan süreçleri araştırır. 3. Sosyal Psikoloji: İnsanlar arasındaki ilişkileri ve toplumla etkileşimleri inceler. 4. Bilişsel Psikoloji: Zihinsel süreçleri ve faaliyetleri, düşünme, öğrenme, hafıza gibi konuları inceler.

Hızlı düşünme ve yavaş düşünme arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Hız ve Otomatiklik: Hızlı düşünme (Sistem 1) otomatik, istem dışı ve hızlı çalışır. 2. Karar Kalitesi: Hızlı düşünme, geçmiş deneyimlere dayalı olarak içgüdüsel kararlar verir ve bu kararlar her zaman mantıklı olmayabilir. 3. Kullanım Alanı: Hızlı düşünme, acil durumlarda ve basit kararlarda faydalıdır.

Mavi renk yazıların akılda kalmasını kolaylaştırır.

Düşünce çeşitleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Yaratıcı Düşünme: Yeni, farklı ve orijinal fikirler üretme becerisidir. 2. Iraksak Düşünme: Ortak düşünceden hareketle farklı düşüncelere ulaşabilmeye dayalı bir düşünme becerisidir. 3. Sembolik Düşünme: Zihinde nesnelerin, yerlerin, olayların veya insanların zihinsel temsillerini oluşturma yeteneğidir. 4. Eleştirel Düşünme: Kuşku temelli sorgulayıcı bir yaklaşımla konulara bakma, yorum yapma ve karar verme becerisidir. 5. Analitik Düşünme: Bir bütündeki her bir parçanın analiz edilerek bütünle ilişkilerinin incelendiği düşünce becerisidir. 6. Metabilişsel Düşünme: Kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi anlamına gelir. 7. Tümevarımsal ve Tümdengelimsel Düşünme: Sırasıyla özelden genele ve genelden özele doğru akıl yürütme süreçleridir. 8. Analogik Düşünme: Bir benzerlikten yola çıkarak çıkarımda bulunmaktır.

Fitts ve Posner'in motor öğrenme modeli, bireylerin bir beceriyi edinirken geçtikleri üç aşamayı tanımlar: 1. Bilişsel aşama. 2. İlişkisel aşama. 3. Özerk aşama.

Sabancı Üniversitesi'nde psikoloji bölümü, akademik kadronun ve araştırmacıların ilgi alanları doğrultusunda "Bilişsel Psikoloji" odaklı bir eğitim sunmaktadır. Bu nedenle, bölümdeki derslerin ve projelerin zorluğu, öğrencinin bu alana olan ilgisine ve çalışma disiplinine bağlı olarak değişebilir. Ancak, disiplinlerarası eğitim sistemi sayesinde öğrenciler, hem doğa bilimlerinden hem de sosyal bilimlerden gelen sorular ve yöntemlerle karşılaşarak geniş bir perspektif kazanırlar.

En tehlikeli bilişsel önyargı olarak kabul edilebilecek tek bir önyargı yoktur, çünkü bunlar genellikle karmaşık ve birbirine bağlı fenomenlerdir. Ancak, bazı yaygın ve tehlikeli bilişsel önyargılar şunlardır: 1. Doğrulama Önyargısı: Mevcut inançları doğrulayan bilgileri arama ve çelişkili kanıtları görmezden gelme eğilimi. 2. Temel Oran Yanılgısı: Tekil örneklere veya anekdotlara odaklanarak bir olayın genel olasılığını göz ardı etme. 3. Halo Etkisi: Bir kişinin veya bir şeyin bir yönündeki izlenimin, o kişinin veya şeyin diğer yönleri hakkındaki izlenimleri etkilemesi.

Garip sessizlik çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir: 1. Sosyal Etkileşimlerde Baskı: Özellikle iş yerinde yöneticilerle yapılan diyaloglarda sessizlik, hiyerarşik ilişkilerin yarattığı baskı nedeniyle rahatsızlık yaratabilir. 2. İlk Buluşmalar: İlk buluşmalarda yaşanan sessizlik, ilk izlenimlerin önemi ve karşılıklı endişeler nedeniyle gerginliği artırabilir. 3. Kapalı Alanlar: Asansör gibi sıkışık ve kapalı alanlarda sessizlik, kişisel alanların ihlal edildiği hissi yaratarak korkutucu olabilir. 4. Kuşak Farklılıkları: Z kuşağı gibi hızlı iletişim bekleyen nesiller, sessizlikleri daha fazla kaygı verici bulabilir. 5. Kültürel Faktörler: Farklı kültürlerde sessizlik, saygı göstergesi olarak kabul edilirken, bazı kültürlerde rahatsızlık yaratabilir.

Ayna nöronların bazı işlevleri: Empati ve sosyal etkileşim: Başkalarının duygularını ve niyetlerini anlamaya yardımcı olur. Taklit ve öğrenme: Gözlemlenen davranışların taklit edilmesini sağlayarak yeni becerilerin kazanılmasını destekler. Dil gelişimi: Sesleri ve jestleri taklit etmeyi kolaylaştırarak dilin öğrenilmesine katkıda bulunur. Beden dili ve duygusal anlayış: Yüz ifadeleri ve beden dilinden duyguları algılamayı mümkün kılar. Ayna nöronlar, premotor korteks, somatosensoriyel korteks ve alt parietal kortekste bulunur. Ayna nöronların işlevleriyle ilgili araştırmalar devam etmekte olup, bu sistemin algı ve eylem bağlantısı için fizyolojik bir mekanizma sağladığı düşünülmektedir.

Stroop Testi, bilişsel psikolojide sıkça kullanılan bir dikkat ve işlem hızı testidir. Testin amacı, beynin yürütücü işlevlerini, dikkat düzeyini ve otomatik bilişsel süreçlerini ölçmektir. Testin uygulama aşamaları: 1. Kelime Okuma: Katılımcılara farklı renk isimleri yazılı bir liste sunulur ve bu kelimeleri hızlı ve doğru bir şekilde okumaları istenir. 2. Renk Tanımlama: Katılımcılara rastgele renkli mürekkeple yazılmış kelimeler verilir ve kelimenin değil, mürekkep renginin söylenmesi istenir. 3. Stroop Etkisi: En zor aşamada, kelime ve mürekkep renginin uyuşmadığı bir liste verilir ve katılımcının otomatik okuma alışkanlığını bastırarak mürekkep rengini söylemesi beklenir. Stroop Testi, klinik psikoloji, eğitim ve nörobilim araştırmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Ortak dikkat ve yürütücü işlev kavramları farklı alanlarda yer alır: 1. Ortak Dikkat: Sosyal etkileşim sırasında iki kişinin aynı nesneye veya olaya odaklanmasıdır. Bu beceri, sosyal iletişim ve öğrenme süreçlerinde önemlidir. 2. Yürütücü İşlevler: Bilişsel psikoloji literatüründe, amaca yönelik davranışın gerçekleştirilmesi için dikkatin odaklanması, planlama, strateji kurma, çalışma belleğinde ilgili bilginin kodlanması ve işlenmesi gibi süreçleri kapsar.

Bilişsel psikoloji ve Solso kavramları farklı bağlamlarda ele alınmalıdır: 1. Bilişsel Psikoloji: İnsan zihninin nasıl işlediğini ve insan davranışlarının arkasındaki düşünceleri açıklamak için bilimsel yöntemleri kullanan bir psikoloji dalıdır. 2. Robert L. Solso: "Bilişsel Psikoloji" adlı kitabın yazarıdır.

Zeigarnik Etkisi, tamamlanmamış işlerin, tamamlanmış olanlara göre zihinde daha fazla yer kaplaması ve daha kolay hatırlanması durumudur. Zeigarnik Etkisi'nin çalışma mekanizması şu şekilde açıklanabilir: 1. Bilişsel Gerilim: Yarım kalan bir iş, zihinde bir tür bilişsel gerilim yaratır ve bu gerilim, görevi tamamlama dürtüsünü tetikler. 2. Çalışma Belleği: Tamamlanmamış görevler, çalışma belleğinde daha uzun süre kalır ve bu da o görevle ilgili bilgilerin daha kolay hatırlanmasını sağlar. 3. Motivasyon: Yarım kalan işler, kişiyi o işi tamamlamaya motive eder ve dikkatini ve enerjisini o göreve yönlendirmesine neden olur.

Cornsweet illüzyonu, iki aynı tonun farklı algılanmasına neden olan bir optik illüzyondur. İllüzyonun çalışma prensibi şu şekildedir: İki bölge arasında kademeli bir parlaklık değişimi olduğunda, beyin bu değişimi gerçek bir farklılık olarak yorumlar. Bu illüzyon, görsel algı ve bilişsel psikoloji alanlarında, beynin görsel bilgileri nasıl işlediğini ve parlaklığı nasıl yorumladığını anlamak için kullanılır.

Fizyolojik psikoloji ve bilişsel psikoloji arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Fizyolojik Psikoloji: Vücutta meydana gelen fizyolojik süreçlerin bireyin ruh hali, düşünceleri ve davranışları üzerindeki etkilerini inceler. 2. Bilişsel Psikoloji: Düşünme, algılama, karar verme, hafıza, dikkat, hatırlama, akıl yürütme gibi zihinsel becerileri araştırır.

Algı, kısaca duyusal bilgilerin yorumlanarak anlam kazanması süreci olarak tanımlanabilir. Daha detaylı bir tanımla algı, beş duyu organı tarafından kavranabilen gerçeklerin zihin tarafından idrak edilmesi ve yorumlanması demektir. Algı, aynı zamanda bir kişiye dışarıdan gelen tüm uyarıcıların tamamı olarak da tanımlanabilir.

Robert L. Solso, bilişsel psikolojinin kurucusu olarak kabul edilmez. Ancak, bilişsel psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak tanınır. Solso, 1974 yılında yayımlanan "Theories in Cognitive Psychology: The Loyola Symposium" adlı kitabın editörüdür ve bu eser, bilişsel psikoloji alanındaki güncel teori ve araştırmaları derlemiştir.