Kaside

Nesib bölümü, kasidenin giriş kısmına verilen isimdir. Bu bölümde genellikle bir tabiat tasviri yapılır veya sevgilinin güzellikleri anlatılır.

Hifzi ve Nef'i terimleri edebiyatta farklı anlamlara sahiptir: 1. Hifzi: Edebiyatta "hifzi" kelimesi, genellikle "kaside" anlamında kullanılır ve şairin kendini övdüğü, felekten yakındığı veya durumunu kaside sunduğu bölümü ifade eder. 2. Nef'i: 17. yüzyıl Türk şairi Nef'i, kaside ve hiciv türlerinde önemli eserler vermiştir.

Beyit ve taç beyit arasındaki fark şu şekildedir: - Beyit, iki mısradan oluşan ve anlam bütünlüğü olan bir nazım birimidir. - Taç beyit ise, kasidenin son beytinde şairin mahlasının bulunduğu beyittir.

Girizgâh yapmak, edebiyatta kasidelerin nesip bölümünden sonra medhiye bölümüne geçerken söylenen beyitlerle asıl konuya giriş yapmak anlamına gelir.

Namık Kemal'in "Hürriyet Kasidesi"nde çeşitli edebi sanatlar bulunmaktadır: 1. "Taç beyit" olarak adlandırılan ve kasidenin en güzel beyti, hürriyetin sihirli bir kavram olduğunu ifade eden beyitte nida sanatı kullanılmıştır. 2. "Tenasüp sanatı" sıdk, selamet ve izzet, ikbal kelimeleri arasında anlam ilgisi kurarak yapılmıştır. 3. "Kapalı istiare" hürriyeti güzel yüzlü bir insan olarak tasvir ederken kullanılmıştır. 4. "Tezat sanatı" evc-i rif'at "doruk, en yüksek nokta" ve yerde kalmış ifadeleri arasında yer almaktadır. 5. "İrsalimesel sanatı" "Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr-ü kıymetten" beytinde "cevher" kelimesi ile simgelenmiş Türk milletinin şanlı geçmişini ifade ederken kullanılmıştır.

Divan edebiyatında makta, gazel ve kasidelerin son beytinde bulunur.

Matla ve makta terimleri edebiyatta farklı anlamlar taşır: 1. Matla: Gazel ve kasidenin ilk beyitine denir. 2. Makta: Gazel ve kasidenin son beyitine denir.

Kasidenin ilk örneği İslamiyet öncesi dönemde Cahiliye Araplarında verilmiştir.

Kaside, aruz ölçüsüyle yazılan bir şiir türüdür ve en yaygın aruz kalıbı "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" şeklindedir. Kafiye şeması ise "aa, ba, ca, da" şeklindedir, yani ilk beyitin iki dizesi birbirine kafiyeli olup, sonrasındaki beyitlerin ikinci dizeleri ilk beyitin dizesiyle kafiyelidir.

Edebiyatta fahriye, divan şairinin kendisini övdüğü bölüm olarak tanımlanır. Ayrıca, kasidenin bir türü olarak da görülür ve bu durumda fahriye, kasidede şairin kendini övdüğü beyitlerin bulunduğu bölümdür.

"A bülbülüm uslumusun kafeslerde beslimisin?" dizesi, Sabâ makamında ve Düyek usûlünde bestelenmiş bir kaside olan "Medet Yâ Sâhib-el İmdât" adlı eserde yer almaktadır. Eserin sözleri şu şekildedir: > A bülbülüm uslu musun? > Kafeslerde besli misin? > Bencileyin dertli misin? > Derdime dert katma bülbül.

Taç beyit, hem kaside hem de gazel nazım biçimlerinde şairin mahlasının geçtiği beyit olarak tanımlanır. Kasidede taç beyit, genellikle dua bölümünden önceki beyitlerde yer alır. Gazelde ise taç beyit, son beyit olarak bulunur.

Maraşlı kasideleri arasında, İbni Sina'nın Ruh Kasidesi'ni Maraşlı Mustafa Kamil yazmıştır.

Gazel ve kaside nazım birimleri aynı değildir. Gazel, beyit nazım birimiyle yazılan, aşk, şarap, kadın gibi konuları işleyen bir nazım biçimidir. Kaside ise daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Taç beyit, kasidede şairin mahlasının geçtiği beyit olarak tanımlanır ve kasidenin sonlarına doğru yer alır.

"Kaside-i Ercûze" eseri, Hz. Ali'ye aittir.

Nef'î, özellikle hiciv ve kaside türlerindeki şiirleriyle meşhurdur. En bilinen eserleri arasında: - "Süleymaniye Camii" hakkında yazdığı hiciv şiiri. - Türkçe Divan ve Farsça Divan adlı eserleri. - "Sihâm-ı Kazâ" adlı, hicivlerini topladığı eseri. - "Tuhfetü’l Uşşak" adlı 97 beyitlik kasidesi.

Kaside türleri, işledikleri konulara göre çeşitli isimlerle anılmaktadır: 1. Tevhid: Allah’ın birliğini konu alan kasideler. 2. Münacat: Allah’a yalvarıp, ondan yardım dilenen kasideler. 3. Naat: Hz. Muhammed’i övmek amacıyla yazılan kasideler. 4. Methiye: Halife, padişah, vezir, şehzade gibi devletin üst kademesindeki kişileri övmek için yazılan kasideler. 5. Hicviye: Adı üstünde yergi kasideleridir. 6. Mersiye: Çok sevilen padişahın, halifenin ölümünden duyulan üzüntü için yazılan kaside türüdür.

Matla beyti, Divan edebiyatında bir şiirin ilk beyiti anlamına gelir.

Kaside formu, hicaz makamında da seslendirilebilir.