Aruz

Aruz ölçüsü, şiirde ahenk oluşturmak için kullanılan bir tekniktir. Aruz ölçüsünde kullanılan heceler iki şekilde değerlendirilir: Açık (kısa) heceler: Ünlülerle biten hecelerdir ve nokta (.) ile gösterilir. Kapalı (uzun) heceler: Ünsüzlerle veya uzun ünlülerle biten hecelerdir ve çizgi (-) ile gösterilir. Aruz ölçüsünde hecelerin uzun ve kısa olmaları belirli bir düzene göre sıralanır. Aruz ölçüsü, özellikle Divan Edebiyatı'nda yaygın olarak kullanılmıştır.

Selis kelimesi iki farklı anlamda kullanılabilir: 1. Edebiyat terimi: Halk şairlerinin aruzun "feilâtün feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazdıkları gazellere denir. 2. Genel anlam: Kolay, yumuşak; akıcı konuşma, düzen, ahenk gibi anlamlara gelir.

Şiirde ölçü, dizelerdeki hecelerin uzunluk, kısalık veya sayı yönünden birbirine denk olması kuralına dayanan tekniktir. Türk şiirinde üç tür ölçü kullanılmıştır: 1. Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısının eşitliğine dayanan millî ölçüdür. 2. Aruz Ölçüsü: Dizelerdeki hecelerin açık (kısa) ve kapalı (uzun) oluşlarına dayanan ölçü türüdür. 3. Serbest Ölçü: Herhangi bir ölçüye uymadan, hatta bazen kafiyeye bile uymadan yazılan şiirlerdir.

Şiirde en çok kullanılan üç ölçü şunlardır: hece ölçüsü, aruz ölçüsü ve serbest ölçü. Hece ölçüsü, dizelerdeki hecelerin sayıca eşit olması kuralına dayanır ve Türk şiirinde daha çok 7, 8 ve 11'li kalıplar kullanılmıştır. Aruz ölçüsü, dizelerdeki hecelerin uzunluk ve kısalıklarına bağlı olan bir ölçü sistemidir ve ağırlıklı olarak divan edebiyatında kullanılmıştır. Serbest ölçü, herhangi bir ölçüye uymadan, hatta bazen kafiyeye bile uymadan yazılan şiirlerdir ve Cumhuriyet döneminden sonra yaygınlaşmaya başlamıştır.

Halit Fahri Ozansoy, 1921 yılında yazdığı "Aruza Veda" adlı şiiriyle aruzu bıraktı ve heceye ve yalın Türkçeye yöneldi.

Vezn-i aher, müstefilâtün müstefilâtün müstefilâtün müstefilâtün aruz kalıbıyla yazılır.

Yunus Emre, hem hece hem de aruz veznini kullanarak yazmıştır.

Halk edebiyatında aruzla yazılan şiirlere "kalenderi" denir.

Durak ve ölçü farklı kavramlardır. Ölçü, şiirin dizelerindeki hecelerin sayısına, yapısına ve durağına bağlı denklikle sağlanan ahenk ve ritim anlamına gelir. Durak ise hece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısının belirlediği, şiirin okunma hızını ve vurgusunu belirleyen ses kesmeleri veya duraklamaları ifade eder.

Aruzun en güzel kalıbı olarak kabul edilen bir kalıp yoktur, çünkü aruz ölçüsünün güzelliği kişisel tercihlere bağlıdır. Ancak, en yaygın ve sık kullanılan aruz kalıplarından bazıları şunlardır: Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün (. - . -) ×4 veya (. - - -). Fâilâtün Fâilâtün Fâilâtün Fâilün ( . . _ _ ) ( . .- -) (. .- -) (. .- -) ( . . - ). Mef’ûlü / Fâilâtü / Mefâîlü / Fâilün ( _ _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ). Aruz ölçüsünde kalıpların belirlenmesi, hecelerin uzunluk ve kısalıklarına göre yapılır.

Aruz ölçüsüyle yazılan şiirlerde 24 farklı nazım şekli bulunmaktadır. Bazı aruz nazım şekilleri şunlardır: Divan. Selis. Semaî. Kalenderi.

Uzun ve kısa ifadeleri farklı bağlamlarda farklı şekillerde ayırt edilir: 1. Aruz Ölçüsü: Türk şiirinde aruz ölçüsünde heceler uzun ve kısa olarak ikiye ayrılır. 2. Kemik Türleri: İnsan vücudunda kemikler şekillerine göre sınıflandırılır.

Eşrefoğlu Divanı, hem aruz hem de hece ölçüsüyle yazılmıştır.

İmâle ve med arasındaki farklar şunlardır: 1. İmâle: Kısa bir heceyi, ölçü gereği, uzun okumaya denir. 2. Med: İki kapalı hece arasında bir açık hece bulunması gerektiğinde, sonu bir uzun ünlü ve bir ünsüzle biten heceyi biraz daha uzun okumaya denir.

Aruz ilminin kurucusu Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî'dir (ö. 175/791).

Arap edebiyatında takti, aruzla yazılmış bir şiirin veznini bulmak için mısraları tef‘ilelere (cüz) göre bölmek veya şiiri bu bölümleri esas alarak okumaktır. Taktî işlemi, şiirin yazıldığı yahut söylendiği vezin ve bahri belirlemek ve şiirin bunlarla ne kadar uyum içinde bulunduğunu kontrol etmek için yapılır: 1. Hece taktîi. 2. Aruz erkânına (tef‘ileler) göre taktî. 3. Harf taktîi. Taktî’de kelimelerin yazılışına değil telaffuzuna ve gerçek değerdeki harflerine itibar edilir.

Aruzun en belirgin özelliği, mısralardaki hecelerin uzunluk ve kısalıkları temeline dayanmasıdır. Aruz ölçüsünde, her bir dizenin hecelerine göre belirli bir kalıp vardır ve bu kalıplar şiirde belli bir ahenk oluşturur. Aruz ölçüsünde, kapalı (uzun) heceler genellikle ünsüzle biten heceler, açık (kısa) heceler ise ünlüyle biten heceler olarak kabul edilir. Aruz ölçüsünde kullanılan bazı işaretler şunlardır: Açık (kısa) hece. Kapalı (uzun) hece. Med.

Mehmet Akif Ersoy, aruzu Türkçeye uygulayarak şiirlerinde ahenk ve sağlam bir anlatım elde etmek amacıyla bu vezni kullanmıştır. Ayrıca, Akif, aruzu kullanarak klasisizmden farklı bir yol izlemiş ve kendi aruz tecrübesini oluşturarak geleneksel kalıp ve mazmunları şiirlerinde özgün bir şekilde kullanmıştır.

Selis şiir, halk şairlerinin aruzun "feilâtün feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazdıkları şiirlere verilen isimdir. Bu tür şiirlerde gazel, murabba, muhammes ve müseddes nazım şekilleri kullanılır.

Mehmet Akif Ersoy, İstiklal Marşı'nı yazarken "feilâtün / feilâtün / feilâtün / feilün" aruz kalıbını kullanmıştır.