Aruz

Aruz ölçüsü, şiirde ahenk oluşturmak için kullanılan bir tekniktir. Aruz ölçüsünde kullanılan heceler iki şekilde değerlendirilir: Açık (kısa) heceler: Ünlülerle biten hecelerdir ve nokta (.) ile gösterilir. Kapalı (uzun) heceler: Ünsüzlerle veya uzun ünlülerle biten hecelerdir ve çizgi (-) ile gösterilir. Aruz ölçüsünde hecelerin uzun ve kısa olmaları belirli bir düzene göre sıralanır. Aruz ölçüsü, özellikle Divan Edebiyatı'nda yaygın olarak kullanılmıştır.

Selis kelimesi, Arapça kökenli olup farklı anlamlara sahiptir: Akıcı, düzgün ve açık ifadeli, ahenkli. Bağlı, boyun eğmiş. Kolay, yumuşak. Halk şairlerinin aruzun "feilâtün feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazdıkları gazeller. Selis ismi, genellikle kız ismi olarak kullanılsa da erkek ismi olarak da belirtilmektedir.

Şiirde ölçü (vezin), şiirde ritmi ve ahengi sağlamak için kullanılan bir tekniktir. Türk edebiyatında üç temel ölçü kullanılmıştır: Hece ölçüsü. Aruz ölçüsü. Serbest ölçü. Ölçü, şiirdeki estetiği ve ritmik yapıyı güçlendirerek okuyucunun duyusal algısında bir akış sağlar.

Şiirde en çok kullanılan ölçü, hece ölçüsüdür. Türk edebiyatında hece ölçüsü, milli ölçü olarak kabul edilir. Türk edebiyatında en çok kullanılan hece ölçüleri 7'li, 8'li ve 11'li hece ölçüleridir.

Halit Fahri Ozansoy, 1921 yılında yazdığı "Aruza Veda" adlı şiiriyle aruzu bırakmıştır. Ozansoy, ilk şiirlerini Fecr-i Âti hareketinin etkisi altında, aruz ölçüsüyle yazmıştır.

Yunus Emre, hece ve aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Eserleri: Divan: Hece ve aruz ölçüsünün birlikte kullanıldığı, gazel ve mesnevi nazım şekillerinin yer aldığı şiirlerden oluşur. Risâletü’n-Nushiyye: Mesnevi nazım şekliyle yazılmış, manzum ve didaktik bir eserdir.

Vezn-i Aher, aruzun "müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün müstef'ilâtün" kalıbıyla yazılır.

Halk edebiyatında aruzla yazılan şiirlere verilen bazı özel isimler şunlardır: Divan. Selis. Semaî. Kalenderi. Satranç. Vezn-i Aher.

Durak ve ölçü aynı şey değildir. Ölçü, dizelerdeki hece sayısının eşitliğine dayanan bir ölçüdür. Durak, ölçünün bir unsuru olsa da, her ölçüyle yazılan şiirde durak bulunması zorunlu değildir.

Aruzun en güzel kalıbı olarak kabul edilen bir kalıp yoktur, çünkü aruz ölçüsünün güzelliği kişisel tercihlere bağlıdır. Ancak, en yaygın ve sık kullanılan aruz kalıplarından bazıları şunlardır: Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün (. - . -) ×4 veya (. - - -). Fâilâtün Fâilâtün Fâilâtün Fâilün ( . . _ _ ) ( . .- -) (. .- -) (. .- -) ( . . - ). Mef’ûlü / Fâilâtü / Mefâîlü / Fâilün ( _ _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ) ( _ . _ . / _ . _ . / . - - ). Aruz ölçüsünde kalıpların belirlenmesi, hecelerin uzunluk ve kısalıklarına göre yapılır.

Aruz ölçüsüyle yazılan şiirlerde 24 farklı nazım şekli bulunmaktadır. Bazı aruz nazım şekilleri şunlardır: Divan. Selis. Semaî. Kalenderi.

Uzun ve kısa kavramları farklı bağlamlarda farklı şekillerde ayırt edilebilir: Finans: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP) uzun pozisyon, varlık fiyatlarının yükseleceği beklentisiyle alım yapmak; kısa pozisyon ise fiyatların düşeceği beklentisiyle satış yapmak anlamına gelir. Dilbilgisi: Türkçe'de uzun kelimeler, genellikle iki veya daha fazla kelimeyi kapsar (örneğin, "hastalık", "sağlık"); kısa kelimeler ise genellikle tek bir kelimeden oluşur (örneğin, "ev", "arkadaş"). Hece Ölçüsü: Aruz kalıplarında açık (kısa) heceler nokta (.) ile, kapalı (uzun) heceler ise çizgi (_) ile belirtilir.

Eşrefoğlu Rûmî'nin Dîvân'ı, hem hece hem de aruz vezinleriyle yazılmıştır.

İmale ve med arasındaki temel fark, uygulama alanları ve işlevleridir: Med: Harflerin uzatma kurallarını belirler ve kelimenin son hecesinde kullanılır. İmale: Bazı kelimelerde harfin telaffuzunu incelterek uzatma işlemidir ve genellikle belirli kıraat imamlarının tilavetinde görülür. Özetle: - Med: Kelimenin son hecesinde uzatma. - İmale: Belirli kelimelerde harfin telaffuzunu incelterek uzatma.

Aruz ilminin kurucusu Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî'dir (ö. 175/791).

Arap edebiyatında takti, aruzla yazılmış bir şiirin veznini bulmak için mısraları tef‘ilelere (cüz) göre bölmek veya şiiri bu bölümleri esas alarak okumaktır. Taktî işlemi, şiirin yazıldığı yahut söylendiği vezin ve bahri belirlemek ve şiirin bunlarla ne kadar uyum içinde bulunduğunu kontrol etmek için yapılır: 1. Hece taktîi. 2. Aruz erkânına (tef‘ileler) göre taktî. 3. Harf taktîi. Taktî’de kelimelerin yazılışına değil telaffuzuna ve gerçek değerdeki harflerine itibar edilir.

Mehmet Âkif Ersoy, aruzu Türkçeye uygulayarak şiirini daha etkili ve kalıcı kılmayı amaçlamıştır. Âkif'in aruzu kullanmasının bazı nedenleri: Şiire şekil ve ahenk katmak. Halka hitap etmek. Şiirin muhtevasına uygun kalıplar kullanmak. Ayrıca, Âkif çocukluğundan itibaren şiirle meşgul olup iyi bir aruz eğitimi almıştır.

Aruzun en belirgin özelliği, mısralardaki hecelerin uzunluk ve kısalıkları temeline dayanmasıdır. Aruz ölçüsünde, her bir dizenin hecelerine göre belirli bir kalıp vardır ve bu kalıplar şiirde belli bir ahenk oluşturur. Aruz ölçüsünde, kapalı (uzun) heceler genellikle ünsüzle biten heceler, açık (kısa) heceler ise ünlüyle biten heceler olarak kabul edilir. Aruz ölçüsünde kullanılan bazı işaretler şunlardır: Açık (kısa) hece. Kapalı (uzun) hece. Med.

Selis şiir, halk şairlerinin aruzun "feilâtün (fâilâtün) feilâtün feilâtün feilün" kalıbıyla yazdıkları gazellere denir. Selislerin özellikleri: Biçim: Gazel, murabba, muhammes, müseddes gibi farklı biçimlerde yazılabilir. Ezgi: Farklı bir ezgiyle söylenir. Hece ölçüsü: On beşli hece ölçüsü kalıbına da uyabilir. Kafiye düzeni: Divan, semai ve kalenderi nazım şekilleriyle aynıdır.

Mehmet Âkif Ersoy, şiirlerinde aruzun birçok kalıbını kullanmıştır. Ayrıca, remel, hezec ve müctes gibi farklı aruz kalıplarını da kullanmıştır. Âkif, şiirlerinde muhtevaya göre farklı aruz kalıplarını bilinçli bir şekilde seçmiştir.