Jeomorfoloji

Türkiye'nin yüksek ve engebeli olmasının sonuçları şunlardır: 1. Tarım Alanları Dar ve Parçalıdır: Engebeli araziler, tarım için uygun alanların sınırlı olmasına neden olur. 2. Ulaşım Zor ve Maliyetlidir: Dağlık bölgeler ulaşımı zorlaştırır, yol yapım maliyetleri artar. 3. İklim Çeşitliliği: Yükselti farkları, farklı iklim tiplerinin oluşmasına yol açar. 4. Erozyon Fazladır: Eğimin fazla olduğu alanlarda akarsuların akış hızı yüksek olduğu için erozyon şiddetlidir. 5. Doğal Afetler: Heyelan ve toprak kayması gibi doğal afetlerin görülme riski artar. 6. Enerji Potansiyeli Yüksektir: Hidroelektrik enerji potansiyeli fazladır. 7. Turizm Çeşitliliği: Yüksek dağlar ve doğal güzellikler, turizm için önemli çekim merkezleridir.

Lagün ve tombolo, dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleridir. Lagün, kıyı set gölü olarak da bilinir ve bir körfezin denize açıldığı kısmın bir kıyı oku ile kapanmasıyla oluşmuş göldür. Tombolo ise kıyıya yakın bir adanın, dalgaların getirdiği malzemelerle oluşan kıyı kordonlarıyla bağlanması sonucu oluşan yarım adadır.

Kalanklı ve Ria kıyıları farklı bölgelerde görülür: 1. Kalanklı Kıyılar: Karstik arazilerdeki kanyon vadilerin deniz seviyesine kadar uzandığı yerlerde oluşur. 2. Ria Kıyıları: Eski akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur.

Jeoloji ve jeomorfoloji, birbirlerinin çalışma alanlarına sık sık katkıda bulundukları için birleşirler. Jeoloji, yer kabuğunun yapısını, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle meydana gelen değişimleri inceleyerek kayaların oluşumu, volkanik faaliyetler ve depremler gibi konuları araştırır. Jeomorfoloji ise yeryüzünün şekillerini ve bu şekillerin oluşum süreçlerini analiz ederek dağlar, vadiler, akarsular ve kıyılar gibi doğal oluşumları inceler. Bu iki bilim dalı, Dünya'nın geçmişini ve bugününü anlamak için birlikte çalışarak doğal olayların anlaşılmasına katkı sağlarlar.

Boyuna kıyı tipi, dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı yerlerde görülen bir kıyı tipidir. Bu kıyı tipinin özellikleri: - Girinti ve çıkıntı azdır. - Kıta sahanlığı dar olup, doğal limanlar azdır. - İç kesimlere ulaşım zordur. - Deniz etkisi iç kesimlere sokulmaz, bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı yaşanır. Türkiye'de Karadeniz ve Akdeniz kıyıları boyuna kıyı tipine örnektir.

Malatya'da hava kirliliğinin başlıca nedenleri şunlardır: 1. Fosil Yakıt Kullanımı: Konut, motorlu taşıt ve sanayi tesislerinde fosil yakıtların (kalorisi düşük kömürler) kullanılması hava kirliliğini artırmaktadır. 2. Sanayi Tesisleri: Şehirde bulunan orta ve büyük ölçekli sanayi tesisleri, özellikle ağır sanayi bölgeleri hava kalitesini olumsuz etkilemektedir. 3. Trafik Yoğunluğu: Motorlu araçların egzoz gazları, özellikle kış aylarında trafik yoğunluğunun arttığı dönemlerde hava kirliliğini tetiklemektedir. 4. Jeomorfolojik ve Klimatik Etkenler: Şehrin coğrafi yapısı ve iklim koşulları da hava kirliliğine katkıda bulunmaktadır. Bu sorunları azaltmak için, kaliteli yakıt kullanımı, sanayi tesislerinin ÇED kurallarına uygun kurulması ve işletilmesi, şehir içi yolların yeniden düzenlenmesi gibi önlemler önerilmektedir.

Ekstrem olaylar çeşitli alanlarda görülür: 1. Klimatolojik Karakterli: Aşırı sıcaklar, soğuklar, şiddetli rüzgarlar ve fırtınalar. 2. Jeomorfolojik Karakterli: Tsunami, volkanizma, deprem ve kütle hareketleri (heyelan, çamur akıntısı). 3. Hidrolojik Karakterli: Aşırı yağışlar, kuraklık. Bu olaylar genellikle Büyük Okyanus çevresi, tropikal kuşaklar ve Antarktika gibi bölgelerde daha sık görülür.

Temmuz-Ağustos aylarında klimatik, jeomorfolojik ve hidrolojik kökenli ekstrem olaylarının bir arada gerçekleşme ihtimali Karadeniz Bölgesi'nde en fazladır.

Yaşadığınız yerde bulunan başlıca yeryüzü şekilleri şunlardır: 1. Dağlar: Çevresine göre yüksekte kalan yer şekilleridir. 2. Ovalar: Çevresine göre alçakta kalmış düzlüklerdir. 3. Platolar: Akarsular tarafından derince yarılmış ve yüksekte kalmış geniş düzlüklerdir. 4. Vadiler: Akarsuların yatağını aşındırarak oluşturduğu V biçimindeki yeryüzü şekilleridir. 5. Akarsular: Belirli bir yatak boyunca sürekli veya zaman zaman akan sulardır. 6. Göller: Karalar içindeki çukurluklarda biriken durgun su kütleleridir.

Platolar ve torakanterler farklı kavramlardır ve farklı işlevlere sahiptirler: 1. Platolar: Akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış düzlüklerdir. 2. Torakanterler: İnsan vücudunda, özellikle bacaklarda bulunan kemik çıkıntılarıdır.

Birikintili koni ve yelpazenin birleşmesi sonucunda dağ eteği ovası oluşur.

"Akarsuyun şat yapması" ifadesi, muhtemelen "akarsuların taşkın olması" anlamına gelmektedir. Akarsuların taşkın olması, bir akarsuyun çeşitli sebeplerle yatağından taşıp, çevresinde bulunan arazilere, yerleşim yerlerine, altyapı tesislerine ve canlılara zarar vermesi demektir. Taşkınlar, genellikle yağışlarla oluşsa da sel suyunun coğrafi yapı nedeniyle bir bölgede hareketsiz kalmasıyla da meydana gelebilir.

Düz ve geniş topraklara "ova" adı verilir.

Coğrafyada antesedans olayı, herhangi bir kara kütlesi yükselmeye uğradığında ve bu kütle üzerinde daha önce kurulmuş olan akarsu, kütleyi yararsa gerçekleşir. Bu olayda, akarsu yatağını yükselme hareketine uygun olarak kazar ve yükselen kütleyi aşındırır. Türkiye'de bu olaya ait tipik örnekler, Kuzey Anadolu dağ kuşağının; Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çoruh nehirleri tarafından yarılması olarak verilebilir.

Jeolojik ve jeomorfik terimler, yeryüzünün oluşumu ve şekillenmesiyle ilgili bilim dallarını ifade eder: 1. Jeolojik: Yer kabuğunun yapısını, bileşimini ve gelişimini inceleyen bilim dalıdır. 2. Jeomorfik: Yeryüzü şekillerini ve bu şekillerin oluşum süreçlerini inceleyen bilim dalıdır. Bu iki bilim dalı, birbirlerinin çalışma alanlarına katkıda bulunur ve birlikte Dünya'nın geçmişini ve bugününü anlamamıza yardımcı olurlar.

Delta oluşumu için gerekli şartlar şunlardır: 1. Sığ Deniz: Akarsuyun döküldüğü denizin sığ olması ve kıta sahanlığının geniş olması gereklidir. 2. Kıyı Akıntısı Olmaması: Kıyı akıntılarının olmaması delta oluşumunu destekler. 3. Gel-Git Olayı: Gel-git olayının kuvvetli olmaması gerekir. 4. Bol Miktarda Alüvyon: Akarsuyun bol miktarda alüvyon taşıması delta oluşumu için önemlidir. 5. Verimli Topraklar: Toprakların verimli olması, delta ovasının tarımsal faaliyetler için elverişli olmasını sağlar.

Azonal topraklar, akarsu, rüzgâr ve buzul gibi dış kuvvetler tarafından aşındırılarak taşınan malzemelerin birikmesi ile oluşan topraklardır. Başlıca azonal toprak türleri: Alüvyal topraklar: Akarsular tarafından taşınarak belirli alanlarda biriken topraklardır. Kolüvyal topraklar: Dağların yamaçlarında, çözülen malzemelerin yağmur ve sel suları tarafından taşınarak dağ eteklerinde biriktirilmesi ile oluşur. Lös topraklar: Çöllerde ve yarı kurak iklimlerde rüzgârların, bitki örtüsünün cılız olduğu yüzeylerden kayaçları kopararak taşıdığı ve biriktirdiği topraklardır. Moren topraklar: Kutup bölgelerinde ve kalıcı kar sınırları çevresinde buzulların getirdiği materyallerin biriktirilmesi ile oluşan topraklardır. Regosoller: Dağ eteklerinde biriken kum boyutundaki malzemeler ile akarsuların ve volkanlardan çıkan kum boyutundaki malzemeler üzerinde gelişen verimli topraklardır.

Karst jeomorfolojisi, kalker ve benzeri çözünebilen taşların yaygın olduğu tarım arazilerinde görülür. Türkiye'de bu tür araziler, özellikle Orta ve Batı Toros Dağları, Göller Yöresi ve Taşeli Platosu'nda bulunmaktadır.

Birikinti konisi, dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsuların, taşıdıkları malzemeleri eğimin azaldığı yerlerde koni şeklinde biriktirmesi sonucu oluşan bir yer şeklidir.

Türkiye'nin izdüşüm ve gerçek alanı arasındaki fark fazladır çünkü Türkiye'nin yer şekilleri oldukça engebelidir. İzdüşüm alanı, yeryüzü şekillerinin düz bir zemin üzerinden hesaplanan alanı ifade eder ve bu hesaplamada her yüzey deniz seviyesindeymiş gibi kabul edilir. Bu nedenle, eğimli arazilerin fazla olması, Türkiye'nin gerçek alanının izdüşüm alanından daha büyük çıkmasına neden olur.