KıyıTipleri

Türkiye'de şu kıyı tipleri görülmektedir: 1. Boyuna Kıyı Tipi: Dağların kıyıya paralel uzandığı bölgelerde görülür, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında yaygındır. 2. Enine Kıyı Tipi: Dağların kıyıya dik uzandığı Ege kıyılarında görülür. 3. Ria Tipi Kıyı: Akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur, İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Güneybatı Ege kıyılarında bulunur. 4. Dalmaçya Tipi Kıyı: Kıyıya paralel uzanan dağların çukurlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşur, Antalya-Kaş arasında görülür. 5. Limanlı Kıyı: Koy ve körfezlerin önlerinin kıyı oku veya kıyı kordonuyla kapanması sonucu oluşur, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyılarında bulunur.

Dalmaçya kıyı tipi, kıyıya paralel uzanan dağ sıralarının çökmesi sonucu alçak yerlerin deniz suları ile dolması ve yüksek yerlerin ada şeklinde kalması ile oluşan bir kıyı tipidir. Bu kıyı tipi, Hırvatistan'ın Dalmaçya kıyılarında ve Türkiye'nin güneybatı kıyılarında görülmektedir.

Kıyı tipleri şu şekilde sınıflandırılabilir: 1. Enine Kıyılar: Dağların kıyıya dik uzandığı bölgelerde görülür, Ege Denizi kıyıları örnek verilebilir. 2. Boyuna Kıyılar: Dağların kıyıya paralel olduğu yerlerde oluşur, Karadeniz ve Akdeniz kıyıları bu tipe örnektir. 3. Ria Tipi Kıyılar: Akarsu vadilerinin deniz suyu altında kalmasıyla oluşur, İstanbul ve Çanakkale Boğazları bu tipe girer. 4. Dalmaçya Tipi Kıyılar: Kıyıya paralel uzanan dağların çukurlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşan girintili çıkıntılı kıyılardır, Antalya-Kaş kıyıları örnek olarak gösterilebilir. 5. Limanlı Kıyılar: Geniş tabanlı vadi ve körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşur, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyıları bu tipe örnektir. 6. Haliç Tipi Kıyılar: Gelgit olayı yüzünden akarsu ağızlarında rastlanır, Türkiye'de bir örneği yoktur. 7. Fiyort Tipi Kıyılar: Buzul vadilerin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar, Norveç kıyıları bu tipe örnektir. 8. Resif Kıyıları: Mercan iskeletleri üst üste gelerek oluşur, Avustralya Kıtası'nın doğusundaki Mercan Adaları kıyıları örnek gösterilebilir.

Enine ve boyuna kıyı tipleri, kıyıların dağların konumuna göre sınıflandırılmasını ifade eder. Enine kıyılar, dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde görülür. Bu kıyı tipinin özellikleri şunlardır: - Girinti çıkıntı fazladır. - Koy ve körfez sayısı fazladır. - Kıta sahanlığı geniş, deniz derinliği azdır. - Doğal liman oluşumu kolaydır. Boyuna kıyılar ise dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde oluşur. Bu kıyı tipinin özellikleri ise şunlardır: - Girinti çıkıntı azdır. - Koy ve körfez sayısı azdır. - Kıta sahanlığı dar, deniz derinliği fazladır. - Doğal liman azdır.

Ria ve fiyort tipi kıyılar farklı bölgelerde görülür: 1. Ria Tipi Kıyılar: Bu kıyılar, akarsu vadilerinin deniz suyu altında kalmasıyla oluşur. 2. Fiyort Tipi Kıyılar: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar.

Watt ve haliçli kıyılar, kıyı tiplerinin özel türleridir. Watt kıyılar, gelgit sonucunda suların geri çekilmesiyle deniz diplerinin ortaya çıktığı kıyılardır. Haliçli kıyılar ise, gel-git etkisiyle akarsu ağızlarının aşındırılması ile oluşan kıyılardır.

Fiyort tipi kıyılar, İskandinav Yarımadası ve Norveç'te yaygın olarak görülür.

Dalmaçya ve Ria tipi kıyılar farklı bölgelerde görülür: 1. Dalmaçya Tipi Kıyılar: Bu kıyı tipi, dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde denizin vadiler arasına sokulmasıyla oluşur. 2. Ria Tipi Kıyılar: Deniz sularının yükselmesiyle kıyıya dik uzanan vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur.

Haliçli kıyı tipi, Türkiye'de hatalı olarak değerlendirilebilir çünkü bu tip kıyılar gelgit genliğinin yüksek olduğu yerlerde görülür.

Türkiye'de skyer kıyı tipi bulunmamaktadır. Skyer kıyı tipi, buzulların etkisi ile oluşan ve sadece Güney Şili ve Norveç kıyılarında görülen bir kıyı türüdür.

Delta ve falez farklı kıyı tiplerinde görülür: 1. Delta: Akarsuların taşıdığı malzemeyi denize doldurması ile oluşan kıyı şeklidir ve enine kıyı tipinde görülür. 2. Falez: Dalgaların kıyıya inen dik yamaçları dövmesiyle oluşan dik yamaçlı kıyılardır ve boyuna kıyı tipinde yaygındır.

Kıyı tipleri sekiz ana kategoriye ayrılır: 1. Enine Kıyılar: Dağların kıyıya dik uzandığı bölgelerde görülür, Ege kıyıları örnek verilebilir. 2. Boyuna Kıyılar: Dağların kıyıya paralel olduğu yerlerde oluşur, Karadeniz ve Akdeniz kıyıları örnektir. 3. Ria Tipi Kıyılar: Akarsu vadilerinin deniz suyu altında kalmasıyla oluşur, İstanbul ve Çanakkale Boğazları örnektir. 4. Dalmaçya Tipi Kıyılar: Kıyıya paralel dağların çukurlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşur, Antalya-Kaş kıyıları örnektir. 5. Limanlı Kıyılar: Geniş tabanlı vadi ve körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşur, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyıları örnektir. 6. Haliç Tipi Kıyılar: Gelgit olayı yüzünden akarsu ağızlarında rastlanır, Türkiye'de örneği yoktur. 7. Fiyort Tipi Kıyılar: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar, Norveç kıyıları örnektir. 8. Resif Kıyıları: Mercan iskeletlerinin üst üste gelmesiyle oluşur, Avustralya Mercan Adaları örnektir.

Kıyı kumulları, enine kıyı tipinde görülür.

Türkiye'de dört ana kıyı tipi görülmez: 1. Fiyort Tipi Kıyılar: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur ve genellikle Norveç gibi kuzey ülkelerinde görülür. 2. Skayer Tipi Kıyılar: Deniz ilerlemesi sonucunda hörgüçkaya ve moren tepelerinin adaya dönüştüğü kıyılardır, Baltık Denizi kıyılarında rastlanır. 3. Haliç Tipi Kıyılar: Gelgit olayı nedeniyle akarsu ağızlarında oluşan kıyılardır, Kuzeybatı Avrupa kıyılarında bulunur. 4. Watt Tipi Kıyılar: Gelgit olayının etkili olduğu yerlerde suların yükseldiği dönemlerde sular altında kalan, suların geri çekildiği dönemlerde ise karalaşan balçıklı kıyılardır, Fransa'nın Manş Denizi kıyılarında görülür.

Ria tipi kıyılar, Türkiye'de İstanbul ve Çanakkale Boğazları çevresinde ve Güneybatı Ege kıyılarında görülür.

Ria ve fiyort kıyı tipleri farklı oluşum süreçlerine sahiptir: 1. Ria Tipi Kıyı: Akarsu vadilerinin deniz suyu altında kalmasıyla oluşur. 2. Fiyort Tipi Kıyı: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar.

Kalanklı kıyı tipi, karstik arazilerdeki kanyon vadilerin deniz seviyesine kadar uzanması sonucu oluşan dar ve derin kıyı tipidir. Türkiye'de en belirgin örneği Mersin-Silifke arasında görülmektedir.

Ria ve fiyort kıyı tipleri arasındaki temel fark, oluşum şekilleridir. Ria tipi kıyılar, deniz sularının yükselmesiyle kıyıya dik uzanan vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur. Fiyort tipi kıyılar ise buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla ortaya çıkar.

Fiyort ve Skyer tipi kıyılar, farklı oluşum süreçlerine sahip iki tür kıyı tipidir. 1. Fiyort Tipi Kıyılar: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan çok girintili-çıkıntılı kıyılardır. 2. Skyer Tipi Kıyılar: Buzulların aşındırdığı tepecikler veya buzulların biriktirdiği moren yığınlarının sular altında kalmasıyla meydana gelen girintili-çıkıntılı kıyılardır.

Lagün, kıyı set gölü veya deniz kulağı olarak da bilinen bir kıyı birikim şeklidir. Dolayısıyla, kıyı tiplerinde görülebilir.