Jeomorfoloji

Tombolo, bir adanın zamanla başka bir kara parçasına daha az yükseltisi olan bir toprak setiyle bağlanmasıyla oluşan birikim şeklidir. Örnekler: Sinop Yarımadası ve Marmara Bölgesi'ndeki Kapıdağ Yarımadası tombolo örnekleridir.

Peneplen, geniş arazi bölümlerinin akarsu aşınım faaliyetlerinin son döneminde deniz seviyesine yakın hale indirilmesiyle oluşmuş, az engebeli şekle verilen isimdir.

Kıstak, iki karayı birbirine bağlayan dar ve iki tarafı su ile kaplı kara parçasıdır.

Türkiye'de tombolo örnekleri Ege Bölgesi ve çevresinde sıkça görülmektedir. Bazı tombolo örnekleri: - Kapıdağ Yarımadası, Marmara Bölgesi'nde, ana karaya tombolo ile bağlanmıştır. - Sinop, bir tombolo üzerinde kurulmuştur.

Boyuna kıyı tipi, Türkiye'de en çok görülen kıyı tipidir.

Türkiye'de sekiz çeşit kıyı tipi bulunmaktadır: 1. Enine kıyı tipi. 2. Boyuna kıyı tipi. 3. Ria tipi kıyı. 4. Dalmaçya tipi kıyı. 5. Limanlı kıyı. 6. Haliç tipi kıyı. 7. Fiyort tipi kıyı. 8. Resif kıyıları.

Dış güçlerin oluşturduğu yer şekilleri şunlardır: 1. Rüzgârlar: Kurak ve yarı kurak bölgelerde yer şekillerini şekillendirir, kumullar ve mantar kayalar gibi şekiller oluşturur. 2. Akarsular: Vadi, plato, delta, menderes, kırgıbayır gibi aşındırma ve biriktirme şekilleri oluşturur. 3. Yeraltı Suları: Kalker, jips ve kaya tuzu gibi kolay eriyen kayaçlarda aşındırma ve biriktirme sürecine bağlı olarak karstik şekiller (lapya, obruk, düden) oluşturur. 4. Buzullar: U-valleyler, fiyortlar, drumlinler ve morenler gibi aşındırma ve taşıma etkisiyle oluşan şekiller oluşturur. 5. Dalgalar ve Akıntılar: Kıyı oku, kıyı seti, lagün, tombolo gibi kıyı şekillerini oluşturur.

Ova ve plato arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Yükselti: Ovalar çevresine göre alçakta yer alırken, platolar yüksekte kalır. 2. Tarım ve Yerleşim: Ovalar tarıma daha elverişli ve yerleşim için daha uygundur, platolar ise genellikle hayvancılık için kullanılır. 3. İklim: Platolardaki iklim koşulları daha serttir. 4. Toprak: Ovalar alüvyon bakımından zengin ve verimli topraklardır. 5. Su Kaynakları: Ovaları besleyen nehirler varken, platoları besleyen nehirler genellikle yoktur.

Ova, çevresine göre çukurda kalmış, geniş ve düz arazilere verilen isimdir.

Dağ eteği ovası, dağlık arazilerin yanlarındaki ovalarda, birikinti konilerinin birleşip büyümesi sonucu oluşan bir ovadır.

Plato, çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından dar ve derin vadilerle parçalanmış geniş ve yüksek düzlüklere verilen isimdir.

Dalmaçya kıyı tipi, Türkiye'de Antalya'nın Kaş ve Finike ilçeleri arasında görülmektedir.

Yarımada terimi, üç tarafı su ile çevrili kara parçası anlamında kullanılır ve çeşitli yerlerde geçmektedir. Bazı örnekler: - İstanbul'un Tarihi Yarımada'sı: M.Ö. 7. yüzyılda kurulan ve günümüzde Haliç, İstanbul Boğazı ve Marmara Denizi ile çevrili olan kısımdır. - Anadolu Yarımadası: Türkiye'nin bulunduğu yarımadadır. - Mora Yarımadası: Yunanistan'ın güneyinde, Ege Denizi'ne uzanan bir bölgedir.

Türkiye'deki yer şekilleri, dağılış açısından şu şekilde değerlendirilir: 1. Dağlar: Türkiye'nin yer şekilleri büyük ölçüde dağlık alanlardan oluşur. 2. Ovalar: İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan Konya Ovası gibi geniş ve verimli ovalar mevcuttur. 3. Platolar: İç Anadolu Bölgesi'nde ve diğer iç kesimlerde yüksek ve düz araziler olan platolar bulunur. 4. Akarsular ve Göller: Türkiye, Fırat ve Dicle nehirleri gibi önemli su kaynaklarına sahiptir. 5. Kıyılar: Türkiye'nin kıyıları, enine ve boyuna kıyılar olarak ikiye ayrılır.

Cizre'nin bu kadar sıcak olmasının nedeni, iklim özellikleri ve coğrafi konumudur. Cizre, yaz aylarında sıcak ve kurak bir iklime sahiptir ve sıcaklık bazen 48 °C'ye kadar ulaşmaktadır.

Türkiye'de şu kıyı tipleri görülmektedir: 1. Boyuna Kıyı Tipi: Dağların kıyıya paralel uzandığı bölgelerde görülür, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında yaygındır. 2. Enine Kıyı Tipi: Dağların kıyıya dik uzandığı Ege kıyılarında görülür. 3. Ria Tipi Kıyı: Akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur, İstanbul ve Çanakkale boğazları ile Güneybatı Ege kıyılarında bulunur. 4. Dalmaçya Tipi Kıyı: Kıyıya paralel uzanan dağların çukurlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşur, Antalya-Kaş arasında görülür. 5. Limanlı Kıyı: Koy ve körfezlerin önlerinin kıyı oku veya kıyı kordonuyla kapanması sonucu oluşur, Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece kıyılarında bulunur.

Akarsuların oluşturduğu yer şekilleri iki ana kategoriye ayrılır: aşındırma şekilleri ve biriktirme şekilleri. Aşındırma şekilleri: 1. Vadiler: Akarsuların yatağını aşındırmasıyla oluşan çanaklardır. 2. Peribacaları: Sel sularının aşındırmasıyla sert kayaların kule şeklinde ortaya çıkması. 3. Devkazanı: Şelalelerin oluşturduğu oyuklar. 4. Kırgıbayır: Bitki örtüsünden yoksun eğimli yamaçlarda suların oluşturduğu yarıntılar. Biriktirme şekilleri: 1. Delta ovaları: Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlükler. 2. Birikinti konisi ve yelpazesi: Eğimin azaldığı yerlerde akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesi. 3. Ova: Akarsuyun derine gömülmemiş, çevresine göre çukurda kalan geniş düzlükler.

Peneplasyon ve peneplen arasındaki fark şu şekildedir: - Peneplasyon: Akarsu aşınımının son aşamasında, yüksek arazilerin neredeyse tamamen yok olması ve arazinin deniz seviyesine yakın, az engebeli bir hale gelmesi sürecidir. - Peneplen: Bu sürecin sonunda oluşan, geniş düzlüklere verilen isimdir.

Jeomorfolog, günümüzdeki yer şekillerinden elde edilen verilere dayanarak, geçmişteki yer şekillerinin gelecekteki durumunu açıklayan kişidir. Görevleri arasında: - Maden Teknik Arama Enstitüsü'nde maden ve petrol sahalarını belirlemek; - Bayındırlık Bakanlığı'nda tünel, yol ve köprü yapımı için yer tabakalarının uygunluğunu incelemek; - Turizm Bakanlığı'nda yeraltı mağaralarının, göl ve akarsuların turizme açılmasını sağlamak; - Meteoroloji Genel Müdürlüğü'nde hava gözlemleri yapmak; - Belediyelerde kentsel ve bölgesel planlama çalışmalarına katkıda bulunmak; - Hava ve Kara Kuvvetleri'nde kartografik malzeme ve hava fotoğraflarından faydalanarak askeri stratejiler geliştirmek yer alır. Jeomorfologlar, genellikle açık havada çalışır ve doğa ile iç içe olduklarından çalışma ortamları iklime göre değişebilir.

Bakı ve eğim farklı kavramlardır. Bakı, bir bölgedeki tepelerin veya dağların yamaçlarının Güneş ışınlarını alış yönünü ifade eder. Eğim ise, yüzeyin yüksekliği ile uzaklığı arasındaki orantıyı tarif eder.