YerŞekilleri

Türkiye'nin coğrafi özelliklerinden bazıları şunlardır: Konumu: Türkiye, Asya ve Avrupa kıtalarının kesişim noktasında yer alır. Yüzölçümü: 783.562 km²'dir. Kıyılar: 8.333 km uzunluğundadır. Sınırlar: 2.753 km uzunluğundadır. En yüksek nokta: Ağrı Dağı, 5.166 m. En alçak nokta: Akdeniz, 0 m. İklim tipleri: Karasal, Akdeniz ve Karadeniz iklimi görülür. Yeryüzü şekilleri: Dağlar, ovalar, platolar ve akarsular bulunur. Doğal güzellikler: Türkiye, birçok doğal güzellik ve milli parka sahiptir. Coğrafi bölgeler: Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri bulunur.

Türkiye'deki yer şekilleri dağılış açısından şu şekilde değerlendirilebilir: Dağlar. Ovalar. Platolar. Akarsular ve göller. Kıyılar. Türkiye'deki yer şekillerinin oluşumunda hem iç hem de dış kuvvetler etkili olmuştur.

Akarsuların oluşturduğu yer şekilleri iki ana gruba ayrılır: 1. Akarsu aşındırma şekilleri: vadi (çentik, boğaz, kanyon); kırgıbayır (badlans); peribacası; dev kazani (çavlan); plato; peneplen (yontukdüz). 2. Akarsu biriktirme şekilleri: birikinti konisi (birikinti yelpazesi); dağ eteği ovası; dağ içi ovası; taban (kaide) seviyesi ovası; delta ovası; ırmak (kum) adası. Ayrıca, hem aşındırma hem biriktirme yapan menderes (büklüm) ve seki (taraça) gibi şekiller de vardır.

Konya'da en yaygın yer şekilleri ova ve platolardır. Diğer yaygın yer şekilleri: Dağlar: Bozdağlar, Sultan Dağları, Aladağlar, Geyik Dağı, Bolkar Dağları. Göller: Beyşehir Gölü, Akşehir Gölü, Tuz Gölü. Volkanik kütleler: Karacadağ, Erenler Dağı, Takkeli Dağ. Kapalı havzalar: Obruk Platosu'ndaki obruklar, Tuz Gölü. Akarsular: Mevsimlik ve sel rejimli, kısa akarsular.

İç kuvvetlerin oluşturduğu bazı yer şekilleri: Orojenez (dağ oluşumu) ile oluşan yer şekilleri: Kıvrım dağları. Kırık dağlar. Volkanizma ile oluşan yer şekilleri: Kaldera, krater, maar, volkan konileri. Volkan tüfleri, lapilli, volkan bombası. Batolit, dayk, lakolit, sill. Epirojenez (kıta oluşumu) ile oluşan yer şekilleri: Peneplen. Deprem ile oluşan yer şekilleri: Graben ve horst. Ayrıca, iç kuvvetlerin etkisiyle peribacaları, kırgıbayır ve aşınım platoları gibi yer şekilleri de oluşur.

Coğrafya dış kuvvetler şu şekilde özetlenebilir: Dış kuvvetler, yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan ve genellikle güneş enerjisi kaynaklı olan kuvvetlerdir. Başlıca dış kuvvetler: akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılardır. Dış kuvvetlerin temel özellikleri: Aşındırma (erozyon). Taşıma. Biriktirme (sedimentasyon). Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan bazı yer şekilleri: vadi, delta, kumul, moren, peri bacaları, peneplen, plato. Dış kuvvetlerin etkileri: peyzaj değişiklikleri, toprak verimliliği ve iklim değişikliği.

Türkiye, iç kuvvetler (epirojenez, orojenez, volkanizma) sonucu çeşitli yer şekillerine sahiptir: Dağlar: Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar gibi kıvrım dağları ile kırık dağlar (örneğin, Kazdağları, Madra, Yunt, Aydın Dağları). Ovalar: Tektonik ovalar (örneğin, Altınbaşak, Harran, Ceylanpınar, Polatlı, Çubuk, Konya, Malatya, Iğdır, Tosya, Zile ovaları) ve volkanik ovalar (örneğin, Develi Ovası). Platolar: Anadolu'nun geniş kesimlerinde yer alan platolar. Volkanik Şekiller: Volkan konileri (Nemrut, Tendürek, Süphan, Büyük ve Küçük Ağrı, Erciyes, Melendiz, Hasan Dağları) ve lav platoları. Tektonik Göller: Türkiye'deki birçok göl, tektonik hareketler sonucu oluşmuştur. Ayrıca, Türkiye'de deprem tehlikesi fazla olup, fay hatları boyunca uzanan tektonik ovalar deprem kuşağında yer alır.

Seki kelimesi, farklı bağlamlarda çeşitli anlamlar taşır: Evlerin önüne yapılan set: Oturmak için evlerin önüne taş ve çamurdan yapılan set. Sedir biçiminde taş veya set: Oturulacak sedir biçiminde taş veya set. Toprak üstündeki yükseklik: Toprak üzerindeki doğal set veya taraça. Yeryüzü şekli: Akarsuların iki yakasındaki yamaçlarda ve deniz-göl kıyılarında görülen, basamak biçiminde yeryüzü şekli, teras. Ayrıca, seki kelimesi askeri terim olarak "platform" veya "berm" anlamlarında da kullanılabilir.

Türkiye'deki yer şekillerinin oluşum sürecine iç kuvvetlerin etkisi şu şekilde açıklanabilir: Epirojenez: Anadolu Yarımadası'nın yükselmesine neden olmuş, bu süreçte deniz seviyesi çekilmiş ve kıyı sekileri oluşmuştur. Orojenez: Kuzey Anadolu ve Toros Dağları gibi dağ sıralarının oluşmasına yol açmıştır. Volkanizma: Volkan konileri ve lav platoları gibi volkanik yeryüzü şekillerinin meydana gelmesine neden olmuştur. Levha Hareketleri: Anadolu Levhası'nın sıkışması, fay hatlarının oluşmasına ve bu fay hatları boyunca depremlerin meydana gelmesine yol açmıştır. Türkiye, aktif fay hatları üzerinde yer aldığından, iç kuvvetlerin etkisi sürekli olarak gözlemlenmektedir.

Türkiye'deki yer şekillerinin genel özellikleri şunlardır: Dağlık Yapı: Türkiye'nin büyük bir kısmı yükseltisi 1.000 metreyi aşan yüksek alanlardan oluşur. Ovalar ve Platolar: Çukurova, Konya Ovası ve Şanlıurfa'daki Harran ovaları gibi geniş ve verimli ovalar ile aşınım, karstik, volkanik ve tektonik platolar bulunur. Kıyılar: Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımada ülkesidir. İklim Çeşitliliği: Türkiye'de Akdeniz, kara, kıyı ve karasal iklim türleri görülür. Jeolojik Çeşitlilik: Türkiye'nin jeolojik yapısı, Senozoyik dönemde Alp-Himalaya orojenezi ve Anadolu'nun bugünkü şekline kavuşması gibi olaylarla oluşmuştur. Türkiye'nin yer şekilleri, hem tarihi hem de kültürel açıdan büyük bir zenginlik sunar ve tarım, hayvancılık ile turizm için elverişli alanlar sağlar.

Türkiye'deki ana yer şekillerinin temel özellikleri ve dağılışları şu şekilde değerlendirilebilir: Dağlar: Türkiye'deki dağların büyük bir kısmı kıvrım dağlarıdır ve genellikle doğu-batı yönünde uzanır. Platolar: Platolar, özellikle İç Anadolu Bölgesi'nde geniş yer kaplar. Ovalar: Türkiye'deki ovalar, oluşumlarına göre delta, tektonik, karstik, volkanik gibi çeşitli türlere ayrılır. Türkiye'deki yer şekillerinin temel özellikleri ve dağılışları, iç ve dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmuştur.

Jeomorfoloji, yer şekillerini, onları şekillendiren kuvvetler ve süreçleri araştıran bir bilim dalıdır. Jeomorfologların bazı görevleri: Arazi ölçümleri ve veri oluşturma. Doğal kaynak ve potansiyel analizleri. Afet ve risk değerlendirmeleri. Kentsel ve bölgesel planlama. Askeri haritacılık. Jeomorfoloji, teorik çalışmaların yanı sıra arkeolojik sahaların paleocoğrafik evrimi, erozyon ve heyelan risk alanlarının tespiti gibi uygulamalı çalışmalarda da kullanılır.

Yer şekillerinin oluşumunda dış kuvvetler altı ana başlıkta incelenir: 1. Rüzgârlar. 2. Akarsular. 3. Yeraltı suları. 4. Buzullar. 5. Dalgalar. 6. Akıntılar. Dış kuvvetler, enerjisini ve kaynağını güneşten alan kuvvetlerdir.

Hayır, delta ve birikinti konisi aynı şey değildir. Delta, akarsuların taşıdıkları alüvyonları denize veya göle döküldüğü yerde biriktirmesiyle oluşan ovalardır. Birikinti konisi ise dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirmesi ile oluşur. Dolayısıyla, delta ve birikinti konisi farklı oluşum süreçleri ve yer şekillerini ifade eder.

İç kuvvetler, yer şekillerinin oluşumunda önemli bir rol oynar. İç kuvvetlerin yer şekillerini etkileme biçimleri: Orojenez (dağ oluşumu). Epirojenez (kıta oluşumu). Volkanizma. Depremler. Bu iç kuvvetlerin etkisiyle yerkabuğunda kıvrılmalar, kırılmalar, alçalma ve yükselmeler, titreşimler ve püskürmeler meydana gelir.

İç ve dış kuvvetler, yer şekillerinin oluşumunda ve değişiminde önemli rol oynar: İç kuvvetler, enerjisini yerin derinliklerinden alır ve yer kabuğunda kıvrılmalar, kırılmalar, alçalma ve yükselmeler gibi olaylara neden olur. Bu kuvvetler dört ana grupta toplanır: Orojenez (dağ oluşumu). Epirojenez (kıta oluşumu). Volkanizma. Depremler. Dış kuvvetler, atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alır. Bazı yer şekilleri ve oluşumlarında etkili olan kuvvetler: Peri bacaları. Kırgıbayır. Ria ve dalmaçya kıyı tipleri.

Kırgıbayır ve peribacası aynı şey değildir. Kırgıbayır, bitki örtüsünden yoksun kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde şiddetli yağmurlar ve sel sularının eğimli yamaçları aşındırması sonucu oluşan parçalı ve yarıntılı arazilere denir. Peribacası ise, volkanik arazilerde eğimli yamaçlarda görülen tüf tabakalarının yağmur ve sel suları tarafından kolayca aşındırılması, ancak yüzey katılaşım kayacı olan bazaltın sertliği sayesinde aşınmayarak altındaki tüfü koruması sonucu oluşan şapkalı sütunlara denir.

Rüzgarın oluşturduğu yer şekillerinden bazıları şunlardır: Rüzgar aşınım şekilleri: mantar kaya (şeytan masası); tafoni; yardang; şahit kaya; hamada. Rüzgar birikim şekilleri: kumullar; barkan; lösler. Rüzgarın oluşturduğu yer şekilleri daha çok bitki örtüsünden yoksun, kurak ve yarı kurak bölgelerde etkili olur.

Falez, aşağıdaki yer şekillerine örnektir: Kıyılar. Dağlar ve kanyonlar. Ayrıca, falezler yalıyar olarak da adlandırılır.

Dünyanın en büyük yer şekli konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Pasifik Okyanusu. Grönland. Yeryüzü şekli, Dünya'nın veya diğer gezegen cisimlerinin katı yüzeyinin doğal veya yapay bir özelliği olarak tanımlanır. Bu nedenle, en büyük yer şekli kavramı, farklı kriterlere göre değişebilir.