Etik

Geçmişte değerler felsefesi, dar bir zaman diliminde ve sınırlı alanlarda oluşan ikilemleri irdelerken, teknolojideki sınırsız ve hızlı gelişmenin yansımasıyla günümüzde gelecek kuşaklara ve evren kavramları da ikilemlerde belirlenen olarak önem kazanmıştır ifadesi, etik değerlerin evrimini ve genişlemesini açıklar. Bu, etik değerlerin artık sadece insan-insan ilişkilerini değil, aynı zamanda doğa ve gelecek nesiller ile olan ilişkileri de kapsadığı anlamına gelir.

Bilim, sanat ve spor alanlarında geçerli olan bazı ahlaki kurallar şunlardır: Bilim: 1. Doğruluk ve Dürüstlük: Araştırma sonuçlarının doğru ve dürüst bir şekilde sunulması gerekir. 2. Araştırma Etik Kurullarına Uyma: İnsan deneklerle yapılan araştırmalarda etik kurallara uyulmalıdır. 3. Çıkar Çatışmalarını Bildirme: Finansal veya kişisel çıkar çatışmalarının açıkça bildirilmesi gerekir. Sanat: 1. Özgünlük ve İfade Özgürlüğü: Sanatçıların, özgün eserler yaratma ve kendi ifadelerini özgürce ifade etme hakkı vardır. 2. Toplumsal Sorumluluk: Sanatın toplum üzerinde güçlü bir etkisi olduğu kabul edilir ve toplumsal sorunları ele alma sorumluluğu vardır. 3. Tüketiciyi Aldatmama: Sanat eserlerini tanıtırken veya satarken dürüstlük önemlidir. Spor: 1. Fair Play: Adil rekabet ve kurallara uyma önemlidir. 2. Doping ve Performans Artırıcılardan Kaçınma: Doping kullanımı etik değildir ve sporun ruhuna zarar verir. 3. Toplumsal Örnek Olma: Sporcular, gençlere ve topluma olumlu bir örnek olmak için sorumluluk taşır.

Doğrudan uygulanan kurallara örnek olarak şunlar gösterilebilir: 1. "Hırsızlık yapan kişi, hapis cezasına çarptırılır" ifadesi, hukuk alanında doğrudan uygulanan bir kuraldır. 2. "İnsanların rızası olmadan deney yapılmaz", etik açıdan açık bir etik ilkedir ve doğrudan uygulanır. 3. "Bir madde 100 °C'de kaynar", bilimsel araştırmalarda doğrudan gözlem ve deneylerle elde edilen net bir kuraldır. 4. İşyerinde işe başlama ve çıkış saatleri, iş kıyafet kuralları ve izin kullanımı gibi kurallar, genellikle doğrudan uygulanan kurumsal kurallardır.

EKYS sınavında eğitim ve öğretimde etik konusu 8 soru içermektedir.

Etik ölçekleri farklı sayılarda maddeden oluşabilir: 1. Tüketici Etiği Ölçeği: Muncy ve Vitell tarafından geliştirilen bu ölçek, 18 maddeden oluşmaktadır. 2. Çevrimiçi Etik Dışı Davranışlar Ölçeği: Bu ölçek, 40 maddeden oluşmaktadır. 3. Gerçek Yaşam Durum Senaryolarıyla Bilişim Etiği Ölçeği: Yoon tarafından geliştirilen bu ölçek, 17 maddeden oluşmaktadır.

Ersoy F.'nin Türk eğitim ve kültür tarihinde değer eğitimi kavramı, toplumun ortak değerlerine saygı gösteren, başkalarının haklarına ve değerlerine saygı duyan bireyler yetiştirme sürecini ifade eder. Bu eğitim, temel ve etik değerler üzerine kuruludur ve öğrencilere dürüstlük, hoşgörü, saygı, sevgi, yardımlaşma, sorumluluk, çalışkanlık ve empati gibi değerlerin kazandırılmasını amaçlar. Tarih derslerinde de değerler eğitimi, öğrencilere vatan, bayrak, millet, devlet, hoşgörü, empati, saygı gibi değerlerin kazandırılması yoluyla gerçekleştirilir.

Ekolojik etik türleri genel olarak üç ana başlık altında incelenir: 1. İnsan Merkezli (Antroposentrik) Etik: Bu yaklaşımda sadece insanın ahlaki bir konuma sahip olduğu kabul edilir ve çevreye karşı sorumluluklarımız dolaylı olarak görülür. 2. Canlı Merkezli (Biyosentrik) Etik: Tüm canlıların içsel bir değere sahip olduğunu varsayar ve insanların diğer canlılara karşı saygı duyma yükümlülüğü olduğunu öne sürer. 3. Çevre Merkezli (Ekosentrik) Etik: Doğal çevrenin ve ekolojik sistemlerin de ahlaki bir değer taşıdığını savunur.

Girişimcilerin etik sorumlulukları şunlardır: 1. Genel Mesleki Yükümlülükler: Girişimciler, mesleklerinin yasa, kural ve standartlarını bilmeli, bilgi ve deneyimlerini çalışanlarıyla paylaşmalıdır. 2. Bireysel Yükümlülükler: Eleştirilere açık olmalı, hataları ört bas etmeyerek eksikliklerinin üstüne gitmelidir. 3. Toplumsal Yükümlülükler: Toplumun çıkarını her zaman üst sırada tutmalı, ürünlerini daha iyi pazarlamak ve hizmet sunmak için toplumu ön planda tutmalıdır. 4. Ürün ve Hizmetle İlgili Yükümlülükler: Müşterilerinin ihtiyaçlarını bilmeli, her şeyi açık bir biçimde ortaya koymalı ve plan yapmalıdır. 5. Meslektaş ve İş Arkadaşları İle İlgili Yükümlülükler: Ekip arkadaşlarına katkıda bulunmalı, onların görüşlerine saygı göstermelidir. 6. Yöneticilik İle İlgili Yükümlülükler: Çalışanlarına karşı adaletli davranmalı, iş planlaması yaparak doğru bilgi akışını sağlamalıdır. 7. Kaynakları Etkin Kullanma: İsraftan kaçınmalı, su, hava, toprak gibi kaynakları etkin kullanmalıdır.

SB-INAREK (Sosyal ve Beşeri Bilimler İnsan Araştırmaları Etik Kurulu), insanlardan veri ve örnek toplamayı gerektiren araştırmaların, kişi hak ve özgürlüklerine saygılı, evrensel etik ilkelere ve yasalara uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla görev yapar. Bu kurulun sorumlulukları arasında: - Araştırmaların, katılımcıların fiziksel ve ruhsal sağlığını olumsuz etkilemeden gerçekleştirilmesini sağlamak; - Tehdit analizi ve risk değerlendirmesi yapmak; - Güvenlik protokolleri oluşturmak ve güvenlik testlerini gerçekleştirmek; - Güvenlik ihlallerine müdahale etmek yer alır.

Etik kodlara uymamak, belirlenen ahlaki standartlar, temel değerler ve ilkelere göre davranmamak anlamına gelir. Bu durum, çeşitli olumsuz sonuçlara yol açabilir: Kişisel düzeyde: Kişinin kendisini kötü hissetmesine neden olabilir veya grup tarafından çeşitli şekillerde değerlendirilmesine yol açabilir. Yasal düzeyde: Yasalara uymamak, kişiyi hapse götürebilir. Kurumsal düzeyde: Şirketin itibarını zedeleyebilir, müşteri kaybına ve hukuki yaptırımlara maruz kalmasına neden olabilir.

Gazetecilerin banka reklamında oynaması, etik ve güvenilirlik açısından bazı tartışmalara yol açmaktadır. Gazeteci Faruk Bildirici, bir gazetecinin ticari bir ürünün tanıtımını yapmasının, mesleğinin güvenilirliğini ve inanılırlığını paraya tahvil etmek olduğunu ve bu nedenle doğru olmadığını savunmaktadır. Diğer yandan, yeni nesil gazeteciliğin bir gelir modeli olarak reklam ve sponsorluk anlaşmaları yapabileceği, ancak editoryal bağımsızlığın korunması ve şeffaflığın sağlanması gerektiği belirtilmektedir.

Felsefenin temel kavramları şunlardır: 1. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi): Bilginin doğası, kaynağı ve sınırları üzerine sorular sorar. 2. Ontoloji (Varlık Felsefesi): Varlığın ne olduğunu, nelerin var olduğunu inceler. 3. Etik (Ahlak Felsefesi): İnsanların neyin doğru, neyin yanlış olduğuna nasıl karar verdiğini araştırır. 4. Metafizik: Fiziksel dünyanın ötesinde var olan varlıklar ve gerçeklikler üzerine düşünür. 5. Rasyonalizm ve Empirizm: Bilginin kaynağına dair iki düşünce akımıdır; rasyonalizm akıl ve mantık yoluyla bilgi edinmeyi, empirizm ise duyusal deneyimlere dayanmayı savunur. 6. Diyalektik: Felsefi tartışmalarda kullanılan, karşıt düşünceler arasındaki çatışmanın bir senteze ulaşarak yeni bir bilgi oluşturmasını ifade eden yöntemdir. Bu kavramlar, felsefenin görsel bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için çeşitli diyagramlar ve şemalarla desteklenebilir.

Altı karakter ifadesi, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşıyabilir. Edebiyatta alt karakter: Bir hikayede, aslında hikayenin kahramanı olmayan, ancak önemli bir rolü olan karakterdir. Klavyede alt karakter: Genellikle bir harfin veya rakamın üstünde bulunan, ikinci bir işlevi olan sembol veya harftir. Resim altı karakter: Bir resme eklenen altı karakter anlamına gelebilir.

İş yerinde yöneticiye bildirilmesi gereken bazı konular şunlardır: 1. Talimatların Sağlanması: Görevlerin net bir şekilde anlaşılmaması durumunda, yöneticiden daha fazla rehberlik talep edilebilir. 2. İş Yükü ve Kaynak Eksikliği: Aşırı iş yükü veya kaynak yetersizliği gibi durumlar, iş verimliliğini etkileyen konular olarak bildirilmelidir. 3. Ekip Dinamikleri: Ekip içindeki zorluklar veya çatışmalar, iş birliğinin artırılması için yöneticiye iletilmelidir. 4. Performans Geri Bildirimi: Kendi performansınızla ilgili geri bildirim istemek ve geliştirebileceğiniz alanları tartışmak önemlidir. 5. Etik İhlaller: İş yerinde etik kurallara uyulmaması gibi durumlar, derhal yöneticiye bildirilmelidir. Bu tür bildirimler, iş yerinde şeffaflık, güven ve olumlu bir çalışma ortamı oluşturmaya yardımcı olur.

Felsefeyi günlük hayatta çeşitli alanlarda kullanırız: 1. Etik Kararlar: Felsefe, etik kuralları ve değerleri inceleyerek günlük hayattaki etik kararlarımızı yönlendirir. 2. Politika ve Toplumsal İnançlar: Siyasi inançlarımızı ve toplumsal meselelere bakış açımızı felsefi düşünceye dayandırabiliriz. 3. Bilim ve Teknoloji: Bilimsel yöntem ve teknolojik gelişmeler, felsefi ilkelerle şekillenir. 4. Din ve Spiritüalite: Felsefe, din ve manevi pratikleri anlamamıza yardımcı olur. 5. Kişisel İyi Yaşam: Kendi yaşamımızın anlamını ve amacını sorgulayarak kişisel gelişim hedefleri belirleriz. 6. İletişim ve Düşünsel Beceriler: Felsefi argümantasyon becerileri, düşüncelerimizi daha etkili bir şekilde ifade etmemizi sağlar. 7. Kişisel Kimlik ve Değerler: Felsefi düşünce, kişisel kimliklerimizi ve değerlerimizi anlamamıza katkıda bulunur.

Psikoterapi ve danışmanlıkta etik, terapist ile danışan arasındaki güvenin korunmasını ve mesleki sorumlulukların yerine getirilmesini sağlayan ilkelerdir. Başlıca etik ilkeler şunlardır: 1. Gizlilik: Danışanın mahremiyetine saygı gösterilir ve bilgiler kesinlikle gizli tutulur. 2. Yetkinlik ve Profesyonellik: Psikoterapi, yalnızca yetkinlik sahibi uzmanlar tarafından gerçekleştirilmelidir. 3. Yararlı Olmak ve Zarar Vermemek: Terapist, danışanın yararına olacak yöntemleri seçmeli ve süreci dikkatle yönetmelidir. 4. Sorumluluk: Terapist, sunduğu psikoterapi süreci ve sonuçlarından sorumludur. 5. Dürüstlük: Terapist, kendisini doğru ve dürüst bir şekilde tanıtmalı, danışanları yanıltmaktan kaçınmalıdır. 6. İnsan Haklarına Saygı ve Ayrımcılık Yapmama: Terapist, danışanlarının temel insan haklarına saygı duyarak, onlara eşit ve adil bir şekilde yaklaşmalıdır.

Gerçek kürklü kabanların yasaklanma nedenleri arasında hayvan hakları ve etik kaygılar bulunmaktadır. Hayvan hakları savunucuları, kürk elde etmek için hayvanların öldürülmesini ve kötü muamele görmesini eleştirmekte ve bu uygulamaların zalimce olduğunu savunmaktadır. Bazı ülkeler ve bölgeler, bu sorunları azaltmak amacıyla gerçek kürk ticaretini ve kullanımını yasaklayan yasalar çıkarmıştır.

Etik ilkelerin ihlal edilmesi durumunda çeşitli sonuçlar ortaya çıkar: 1. Disiplin Cezaları: İş etiği ilkelerinin ihlali, işten çıkarma da dahil olmak üzere uygun disiplin cezalarına yol açabilir. 2. Yasal Sorumluluklar: Etik ihlalleri, yasal düzenlemelere aykırılık teşkil edebilir ve bu da hukuki sorumlulukları doğurabilir. 3. Güven Kaybı: Etik dışı davranışlar, ilgili kişilerin veya kurumların güven kaybetmesine neden olur. 4. Akademik Yaptırımlar: Bilimsel araştırmalarda etik ihlalleri, akademik dünyada belirli yaptırımlara ve cezai düzenlemelere tabi tutulur. 5. İtibar Zararı: Etik ilkelerin ihlali, bireyin veya kurumun itibarını olumsuz etkiler.

Günlük hayatta karşılıklı saygının en çok ihlal edildiği alanlardan biri kişisel sınırların aşılması olarak gösterilebilir. Bu ihlaller arasında: - Fiziksel alanda: Başkasının bedenine izinsiz dokunmak veya kişisel alanına girmek. - Duygusal alanda: Duyguların küçümsenmesi, eleştirilmesi veya dalga geçilmesi. - Maddi alanda: Malın izinsiz kullanılması veya zarar verilmesi. - Zaman alanında: Kişinin zamanını istemediği aktivitelerle doldurmaya çalışmak.

Yapay zeka (YZ) hem faydalı hem de tehlikeli olabilir. Tehlikeli yönleri arasında: - Sahte içerikler ve manipülasyon: YZ, sahte haberler, deepfake videolar ve görüntüler üreterek kamuoyunu yanıltabilir ve seçim kampanyalarını etkileyebilir. - İşsizlik riski: YZ'nin otomasyonu, bazı sektörlerde iş kaybına yol açabilir. - Algoritmik önyargı: YZ modelleri, eğitim verilerindeki taraflılığı yansıtarak ırk, cinsiyet, kültür gibi konularda ayrımcılığa neden olabilir. - Kontrolden çıkma riski: YZ'nin kendi kendine çalışması ve öngörülemeyecek davranışlar sergilemesi ihtimali. - Gizlilik ve güvenlik sorunları: YZ, büyük miktarda veri işlerken güvenlik açıkları ve kimlik hırsızlığı riski taşır. Faydalı yönleri ise: - Verimlilik artışı: YZ, veri analizi ve karar verme süreçlerini hızlandırarak verimliliği artırır. - Sağlık ve eğitim desteği: YZ, hastalıkların erken teşhisinde ve eğitimde kişiselleştirme tekniğinde kullanılır. YZ'nin potansiyel tehlikelerini azaltmak için, bu teknolojinin etik kurallara ve düzenlemelere uygun şekilde geliştirilmesi ve kullanılması önemlidir.