EleştirelDüşünme

Tevfik Uyar'ın "Safsatalar" kitabı, gündelik hayatta en sık karşılaşılan 40 hatalı akıl yürütmeyi (safsata) sistematik bir şekilde ele alır. Kitapta: Her safsata, örnekler ve formüllerle açıklanır. Safsataların ilişkili olduğu zihinsel süreçler ve kusurlar incelenir. Bazı çarpıcı deneyler aktarılır. Safsata içeren bir argümanla karşılaşıldığında nasıl savunma yapılabileceğine dair stratejiler sunulur. Yazar, bu kitapla mantık azabını dindirmeyi hedefler; çünkü ona göre mantık da vicdan gibi, insanın zihninin bir ürünüdür ve bir fikir karşısındaki çaresizlik, mantık azabına yol açar.

Kuşkucu yaklaşımın bazı faydaları: Bilginin doğruluğunu sağlar. Hipotezlerin test edilmesini teşvik eder. Bilimsel ilerlemeyi teşvik eder. Zihni arındırır. Ancak, aşırı kuşkuculuk bilimsel ilerlemeyi yavaşlatabilir ve gereksiz tartışmalara yol açabilir.

Haber ve medya okuryazarlığı, bireylerin medya içeriklerini eleştirel bir şekilde değerlendirme, analiz etme ve anlama becerisidir. Medya okuryazarlığının temel ilkeleri: Aktif sorgulama ve eleştirel yetenek geliştirme. Okuryazarlık kavramlarını her türlü medyayı içerecek şekilde genişletme. Medyayı kültürel bir araç olarak görme ve kullanımını benimseme. Kişilerin bireysel becerilerini geliştirme. Medya okuryazarlığının önemi: Eleştirel düşünme: Elde edilen bilgilerin doğruluğunu kontrol etme yeteneği kazandırır. Bilgi doğrulama: Doğru bilgiye ulaşma ve yanıltıcı içerikleri tanıma becerisi geliştirir. Güvenlik ve gizlilik: Kişisel verilerin korunması ve güvenli internet kullanımı sağlar. Toplumsal etkiler: Medyanın doğru kullanımını teşvik ederek yanlış bilgi yayılmasını engeller.

"Eleştirel Düşünme" veya "Eleştirel ve Analitik Düşünme" kitaplarının sayfa sayıları farklı olabilir: Eleştirel ve Analitik Düşünme kitabı, Kürşad Yılmaz tarafından yazılmış olup 336 sayfadır. Eleştirel Düşünme kitabı, Hakan Gülveren tarafından yazılmış olup ciltsiz formatta 170 sayfadır. Eleştirel Düşünme Kılavuzu kitabı, Tracy Bowell ve Gary Kemp tarafından yazılmış olup 353 sayfadır.

Eleştirel düşünen bir insan şu şekilde davranır: Objektiftir. Açık fikirlidir. Yaratıcıdır. Sorular sorar. Yeni fikirlere açıktır. Analiz yapar. Kanıtları değerlendirir. Sistematiktir. Sorgulayıcıdır.

TÜBİTAK Eleştirel Düşünme Kılavuzu, okurlara argümanların saptanması, çözümlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılan kavramları ve teknikleri tanıtmaktadır. Kitapta ele alınan bazı konular: Temel argümantasyon kavramları; Dilin, argümanların asıl içeriğini gizleyebilmesi; Argümantasyonun retorikten ayırt edilmesi; "Doğru", "bilgi" ve "görüş" gibi sözcükleri çevreleyen anlam karmaşasından kaçınma; En yaygın argüman türlerinin saptanması ve değerlendirilmesi; Tümdengelimsel geçerlilik kavramı bağlamında tümevarımsal açıdan iyi uslamlamanın kötü uslamlamadan ayırt edilmesi. Bu kitap, okuyuculara davranışları ve düşünceleri iyi nedenlere dayanan, bu nedenleri ifade edebilen ve açıkça ortaya koyabilen biri hâline gelmek için gereken araçları sunmaktadır.

Eleştirel farkındalık ölçeğinin nasıl uygulandığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, eleştirel düşünme becerilerini ölçmek için geliştirilen ölçeklerin genel uygulama aşamaları şu şekildedir: 1. Madde Havuzu Oluşturma. 2. Uzman Görüşü. 3. Pilot Uygulama. 4. Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışmaları. Eleştirel düşünme ölçekleri arasında Watson-Glasser Eleştirel Akıl Yürütme Testi, California Eleştirel Düşünme Becerileri Testi ve Öner (1999) tarafından geliştirilen eleştirel düşünme tutum ölçeği bulunur. Ölçek uygulama süreci, ölçeğin türüne ve kullanım amacına göre değişiklik gösterebilir. Daha fazla bilgi için ölçeğin geliştiricilerine veya ilgili kaynaklara başvurulması önerilir.

Düşünme eğitimi sınavında sorulabilecek bazı konular şunlardır: Eleştirel düşünme. Problem çözme. Yaratıcı düşünme. Karar verme. Bağlantı kurma. Analitik düşünme. Ayrıca, düşünme eğitimi sınavında "veri ve malumatları düzenleme yöntemleri", "açıklamaları türlerine göre ayırt etme" gibi konular da yer alabilir. Örnek sorular ve içerikler için şu siteler ziyaret edilebilir: youtube.com'da "ÖBA Algoritmik Düşünme Eğitimi Kursu Sınav Soruları ve Cevapları"; mesuthayat.com'da "Düşünme Eğitimi Yazılıları Yazılı Soru ve Cevapları"; sosyalbilgiler.biz'de "6. Sınıf Düşünme Eğitimi Dersi 1. Dönem 2. Yazılısı Soru ve Cevapları".

Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri üzerine yapılan bazı araştırmalar şu sonuçları ortaya koymuştur: Durnacı ve Ültay'ın (2020) araştırması. Tutal'ın (2023) araştırması. Memduhoğlu ve Keleş'in (2014) araştırması. Eleştirel düşünme eğilimi, kişinin sorgulama, nedene bağlı akıl yürütme ve kaynakların güvenirliğini inceleme gibi becerileri ne ölçüde kullandığını ifade eder.

Felsefe sorularının önemli olmasının bazı nedenleri: Düşünmeyi teşvik eder. Eleştirel düşünmeyi geliştirir. Öğrenmenin başlangıcını oluşturur. Yaratıcılığı teşvik eder. İletişim becerilerini geliştirir. Kendini tanımayı sağlar. Geniş bir perspektif sunar.

Özeleştirel düşünce, kişinin kendi davranışları, duygu, inanç, düşünce ve eylemleri üzerine yönelttiği eleştirel yargıdır. Özeleştiri, aynı zamanda kişinin kendini objektif bir şekilde değerlendirmesi, hatalarına karşı dürüst bir tavır takınması ve eksikliklerini gözden geçirerek bunları telafi etmeye çalışması olarak da tanımlanabilir. Özeleştiri, "otokritik" olarak da adlandırılır.

Eleştirel bilinç ölçeği hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, eleştirel düşünme becerilerini ölçmek için kullanılan bazı ölçekler şunlardır: Cornell Eleştirel Düşünme Testi, Düzey X (Cornell Critical Thinking Test, Level X). Watson-Glaser Eleştirel Akıl Yürütme Gücü Testi (Watson-Glaser Critical Thinking Appraisal). Eleştirel Düşünme Eğilimi Ölçeği. Ayrıca, ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerini ölçmek amacıyla "Eleştirel Düşünme Becerileri Ölçeği" de geliştirilmiştir.

STEM sürecinde argümantasyon, öğrencilerin farklı disiplinleri (Fen, Teknoloji, Mühendislik, Matematik) kullanarak iddialarını, kanıtlarını ve gerekçelerini ortaya koydukları bir süreçtir. Argümantasyonun bileşenleri: İddia. Veri. Gerekçe. Destek. Niteleyici. Reddedici. Argümantasyon süreci: 1. Görevin tanımlanması. 2. Veri üretme. 3. Argüman oluşturma. 4. Argümantasyon.

Sosyal medyada yanlış bilgi ve dezenformasyondan korunmak için şu yöntemler uygulanabilir: Şüpheli yaklaşmak ve eleştirel düşünmek. Bilgilerin orijinalliğini araştırmak. İçeriğini okumadan haber paylaşmamak. Farklı fikirlere sahip sosyal medya hesaplarıyla etkileşim kurmak. Takip edilen hesapları sınırlamak. Resmi kaynakları takip etmek. Ayrıca, doğruluk kontrol araçları ve yapay zeka destekli dezenformasyon tespit sistemleri de yanlış bilgi yayılmasını önlemede yardımcı olabilir.

Eleştirel düşünme basamakları genellikle beş ana aşamadan oluşur. Bu aşamalar şunlardır: 1. Tanımlama. 2. Hipotez Kurma. 3. Bilgi Toplama. 4. Akıl Yürütme. 5. Değerlendirme. Ayrıca, eleştirel düşünme sürecinde analiz, yorumlama, çıkarım gibi daha detaylı basamaklar da bulunur.

Doğru ve yanlışın ayırt edilmesi için şu yöntemler kullanılabilir: Akıl ve mantık kullanımı. Vicdan ve duygulara kulak verme. Araştırma yapma. Farklı perspektiflerden bakma. Kaynakların güvenilirliğini değerlendirme. Doğru ve yanlış kavramları, bakış açısına ve kültürel, toplumsal normlara göre değişebilir.

Stratejik düşünme, büyük resmi görebilme, amaç odaklı ve hipotez yönelimli olma, zamanında düşünebilme ve fırsatçılık zekâsını kullanabilme gibi yetenekleri içeren bir düşünme biçimidir. Eleştirel düşünme ise akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir. Eleştirel düşünme, stratejik düşünmenin bir öncüsü olarak kabul edilir.

Bilginin değerlendirilmesi, bilginin değeri hakkında bir yargıya götüren zihinsel bir işlemdir. Bilginin değerlendirilmesi şu kriterleri içerir: Güvenilirlik. Yetki. Alaka düzeyi. Kalite. Bilginin değerlendirilmesi, aynı zamanda bir organizasyondaki mevcut bilginin değerini belirlemeye yönelik bir süreç olan bilgi değerlemesiyle de ilişkilidir.

Paulo Freire'nin resim teorisi hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Freire'nin eğitim ve bilinçlenme üzerine bazı görüşleri bilinmektedir: Bankacı Eğitim Modeli: Freire, geleneksel eğitimi "bankacı model" olarak adlandırır. Problem Tanımlayıcı Eğitim: Freire, "problem tanımlayıcı eğitim" modelini önerir. Praksis: Freire, "praksis" kavramını, teori ile pratiğin diyalektik olarak birbirini etkilediği ve dünyanın dönüştürülmesini sağlayan bilinçli eylem olarak açıklar.

43 maddelik eleştirel düşünme eğilimi ölçeğinin hangi alt boyutlardan oluştuğuna dair bilgi bulunamadı. Ancak, eleştirel düşünme eğilimi ölçeklerinin genellikle diyalektik düşünme, eğilim ve analiz gibi alt boyutlardan oluştuğu bilinmektedir. Diyalektik düşünme alt boyutu, karşıt durumlardan hareketle akıl yürütme ve kendi sentezine ulaşma eğilimini ölçer. Eğilim alt boyutu, bireyin eleştirel düşünme eğilimini doğrudan ölçer. Analiz alt boyutu ise bireyin analiz ve değerlendirme eğilimini ölçer. Ayrıca, UF/EMI Eleştirel Düşünme Eğilim Ölçeği gibi bazı ölçekler, "katılım", "bilişsel olgunluk" ve "yenilikçilik" gibi farklı alt boyutlar da içerebilir.