EleştirelDüşünme

Felsefe, bilgeliği sever çünkü bilgelik, doğru bilginin doğrultusunda insanı ve toplumları erdemli ve iyi olana yönelten tecrübelere denk düşer. Bilgelik, aynı zamanda olup bitenlerin nedenlerine dair sağlam bir kavrayış, varlığın yapısına ve hayatın anlamına dair derinlikli bir vizyon, eylemlerin ilkeleri ve nihai amaçlarla ilgili kuşatıcı bir düşünüm anlamına gelir. Felsefe, bilgeliği "phileo" (sevmek) ve "sophia" (bilgelik) sözcüklerinden türetilen "philosophia" (bilgelik sevgisi) olarak tanımlar.

Bilimsellik, "bilimsel olma durumu, ilmîlik" anlamına gelir. Bilimselliğin diğer anlamları: Eleştirel sınamadan sonra inanç ve düşünceleri değiştirmeye, yeni bilgileri kabule hazır olmaya yönelik tutum. Belirli amaçlarla ve sistemli süreçler yoluyla veri toplama, toplanan verileri analiz ederek raporlaştırma.

Eleştirel düşünme her zaman kesin doğru bilgiye ulaştırmaz, çünkü bu süreçte çeşitli engeller ve sınırlamalar bulunmaktadır. Eleştirel düşünmeyi engelleyen bazı unsurlar şunlardır: Duygular ve ön yargılar. Değişime karşı direnç. Otorite ve geleneklere aşırı güven. Eleştirel düşünme, doğru ve güvenilir bilgi edinme çabası olsa da, bu süreçte kesin doğrulara ulaşmak her zaman mümkün olmayabilir.

Reaksiyon kağıdı (response/reaction paper) yazmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Ön hazırlık ve makale seçimi. 2. Makalenin üzerine notlar alma. 3. Metni iyice anlama. 4. Ödevin ana hatlarını belirleme. 5. Yazmaya başlama. 6. Yazımsal mekanikleri kontrol etme. Reaksiyon kağıdında birinci tekil şahıs kullanılabilir, ancak bu genellikle diğer tür makalelerde izin verilmez.

Analitik ve eleştirel düşünme becerilerinde kazanılabilecek bazı yetkinlikler: Problemleri etkili çözme yeteneği. Karar alma sürecinin güçlenmesi. Eleştirel düşünme yetisi. Yaratıcılığın artması. Zaman yönetiminin iyileşmesi. Öğrenme sürecinin kolaylaşması. Stratejik planlama yeteneği.

Sorgulayan insan genellikle şu şekilde davranır: Empati yeteneği yüksektir. Toplumsal normlara tepki gösterebilir. Bilgiye önem verir. Sorumluluk sahibidir. Sürekli kendini sorgular. Sorgulayan insanların davranışları, kişisel özelliklerine ve yaşadıkları çevreye göre değişiklik gösterebilir.

Rasyonel düşünme ve eleştirel düşünme arasındaki temel farklar şunlardır: Kapsam: Rasyonel düşünme, belirli bir problemi çözmeye veya hedefe ulaşmaya yönelikken; eleştirel düşünme, bilginin genel geçerliliğini, argümanların sağlamlığını ve daha geniş bağlamları sorgular. Amaç: Rasyonel düşünmenin amacı, eldeki verilerle en mantıklı ve objektif sonuca ulaşmaktır. Araçlar: Rasyonel düşünme, mantık kuralları, matematiksel hesaplamalar ve doğrulanmış gerçekleri kullanırken; eleştirel düşünme, bu araçların yanı sıra şüphecilik, bağlam değerlendirme, farklı bakış açılarını sentezleme ve meta-düşünme (düşünme biçimini düşünme) gibi yöntemleri içerir. Varsayımlara Yaklaşım: Rasyonel düşünme genellikle belirli varsayımlar üzerine inşa edilir.

Eleştirel pedagoji, eğitimin politik bir amaca hizmet ettiğini unutmadan, diyalojik ve sevgiye dayalı bir yöntem ile özgürleşmenin bir aracı olarak kullanılabileceğine inanan bir eğitim felsefesidir. Eleştirel pedagojinin temel özellikleri: Toplumsal adalet ve eşitlik: Toplumsal ve eğitimsel adalet ve eşitlik anlayışına dayanır. Öğrenci aktifliği: Öğrencilerin kendi öğrenme süreçlerinin öznesi olmasını amaçlar. Eleştirel bilinç: Bireylerin eleştirel bilinç geliştirmelerini ve baskıcı toplumsal koşullara meydan okumalarını hedefler. Alternatif eğitim modelleri: Neoliberal ve muhafazakar politikaların etkilerini eleştirerek, özgürlükçü ve alternatif eğitim modelleri geliştirmeyi amaçlar. Bütünsel yaklaşım: Eğitimin sosyal, kültürel, ekonomik gibi geniş bir etkileşim alanı içinde olduğunu savunur.

Eleştirel düşünce kılavuzlarının genellikle belirli bir yaş aralığı belirtilmeden her yaş için uygun olduğu ifade edilmektedir. Novakid.com.tr sitesinde, eleştirel düşünme becerilerinin her yaşta öğretilebileceği ve ne kadar erken yaşta başlanırsa o kadar iyi olduğu belirtilmektedir. Criticalthinking.org sitesinde yer alan "Çocuklarda Eleştirel Düşünme Mini Kılavuzu" gibi kaynaklar, eleştirel düşünme kavram ve araçlarının esaslarına odaklanmaktadır ve bu nedenle her yaş için uygulanabilir olduğu söylenebilir. Ancak, bazı kaynaklar eleştirel düşünme becerilerinin temellerinin 0-6 yaş aralığında atılmasının önemli olduğunu belirtmektedir. Sonuç olarak, eleştirel düşünce kılavuzlarının genel olarak her yaş için uygun olduğu, ancak özellikle 0-6 yaş aralığının bu becerilerin temelleri için kritik bir dönem olduğu söylenebilir.

Eleştirel düşünme, yapay zekaya şu şekillerde uygulanabilir: Yapay zeka çıktılarının değerlendirilmesi. Algoritmik okuryazarlık. Veri etiği bilinci. Kritik algı yönetimi. Beyin fırtınası. Ancak, yapay zeka uygulamalarına aşırı güven, eleştirel düşünme becerilerinin zayıflamasına yol açabilir.

Barzun ve Graff'ın "Modern Araştırmacı" kitabı, yazma tekniklerinden çeviri inceliklerine, kütüphanelerin kullanımından not tutma yöntemlerine kadar araştırmacıların ihtiyaç duyabileceği birçok önemli konuyu ele alır. Kitapta anlatılan bazı konular: Gerçekleri ve fikirleri içeren kayıtlara nasıl ulaşılır ve bunlar nasıl kullanılır; Kütüphanelerden nasıl yararlanılır; Not tutma teknikleri; Yazma yöntemleri; Çeviri ipuçları; Alıntı yapmanın incelikleri; Sunum biçimleri. Bu yönleriyle kitap, bilimsel araştırmalar yapan herkes için bir başvuru kaynağı niteliğindedir.

Felsefe Aracılığıyla Düşünme, felsefeye giriş niteliğinde bir kitap olup, okuyuculara felsefi düşünme becerilerini geliştirmeyi amaçlar. Kitapta ele alınan bazı konular: Felsefi düşünme: Yazarlara göre, felsefi düşünme herkes tarafından gerçekleştirilebilecek bir uğraştır ve bu, günlük hayatla ilişkilendirilerek basit bir dille anlatılmıştır. Felsefi problemler: Kitap, okuyucunun bazı felsefi problemlerle tanışmasına yardımcı olmayı hedefler. Kültürel farklılıklar ve ahlak: Ahlaki görecelik gibi konular ele alınarak, farklı kültürlerin farklı ahlaki kodları benimsediği ve bu durumda "doğru" ve "yanlış"ın ancak belirli bir kültürde anlamlı olabileceği tartışılır. Kitap, felsefi öğretilerin bir kataloğu veya felsefe tarihi kitabı değildir; daha çok felsefi düşüncenin ne anlama geldiğini göstermeyi amaçlar.

Eleştirel düşünme kazanımları genellikle bilişsel stratejiler ve duyuşsal stratejiler olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Bilişsel stratejiler, eleştirel düşünmenin oluşumunu sağlayan temel becerileri içerir ve şu şekilde sınıflandırılabilir: Makro yetenekler. Mikro yetenekler. Duyuşsal stratejiler ise bağımsız düşünmeyi teşvik eder ve şu şekilde özetlenebilir: Bağımsız düşünme. Ayrıca, eleştirel düşünme kazanımları tutarlılık, birleştirme, uygulanabilme, yeterlilik ve iletişim kurabilme gibi beş temel boyuta da ayrılabilir.

2025-2026 eğitim öğretim yılı için "Düşünme Eğitimi" dersi 1. dönem 2. yazılı sınavının nasıl olacağına dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, önceki yıllara ait örnek yazılı soruları ve cevap anahtarları şu sitelerde bulunabilir: sosyalbilgiler.biz. sosyalciniz.net. mesuthayat.com. Ayrıca, dersicerik.com sitesinde lise düşünme eğitimi 1. dönem 2. yazılı soruları ve cevap anahtarı word formatında paylaşılmıştır.

Felsefe ve insanlığın sürekli gelişim halinde olması, birinin haklı olmasının imkansız olduğu anlamına gelmez. Felsefe, sürekli bir değişim ve gelişim içindedir çünkü incelediği konular da sürekli değişmektedir. Ancak, bu farklılıkların birinin haklı olmasının imkansız olduğu sonucunu çıkarması gerekmez. Örneğin, Herakleitos ve Parmenides'in değişim anlayışları birbirine zıttır. Dolayısıyla, felsefenin sürekli değişim halinde olması, birinin haklı olmasının imkansız olduğu anlamına gelmez; aksine, farklı bakış açılarının ve düşüncelerin varlığını gösterir.

Hans Rosling'in "Factfulness: Dünya Hakkında Yanılmamızın On Nedeni ve Neden Her Şey Aslında Sandığımızdan Çok Daha İyi" adlı kitabı, dünya algısındaki yanılgıların nedenlerini ve bu yanılgıların nasıl üstesinden gelineceğini ele alır. Kitapta, insanların dünyayı genellikle olumsuz ve abartarak algıladıkları, oysa gerçek durumun istatistiklerin gösterdiğinden daha olumlu olduğu savunulur. Ayrıca, kitap, dünyayı yanlış yorumlamaya yol açan "fark içgüdüsü", "olumsuzluk eğilimi" ve "korku içgüdüsü" gibi on temel içgüdüyü inceler ve bu içgüdülerin nasıl üstesinden gelineceğine dair pratik tavsiyeler sunar.

Eleştirel dinleme, konuşmacının mesajlarını çok yönlü bir bakış açısıyla ve objektif bir şekilde değerlendirip karşılaştırarak, kendi doğrularını bulmayı amaçlayan bir dinleme biçimidir. Eleştirel dinleme yönteminin unsurları: Dikkat: Konuşulanları dikkatlice takip etme. Anlama: Dinlenenleri anlama. Analiz etme: Konuşmacının fikirlerini ve yargılarını belirleme, kanıtları değerlendirme. Değerlendirme: Bilgilerin doğruluğunu ve güvenilirliğini değerlendirme. Eleştirel dinleme, propagandayı fark etme ve belirleme, fikirleri tanıma ve ayırt etme gibi becerileri de içerir.

Felsefi düşünce insana birçok fayda sağlar: Eleştirel düşünme becerileri: Felsefe, doğru ve açık seçik düşünebilmeyi öğretir, varsayımları sorgulamayı ve önyargıları fark etmeyi sağlar. Anlam arayışı: Yaşamın amacı, mutluluk ve adalet gibi temel sorulara cevap aramaya yardımcı olur. Kişisel gelişim: Değerleri ve inançları sorgulama imkanı sunarak daha bilinçli bir yaşam sürmeye katkı sağlar. Empati ve diyalog yeteneği: Farklı perspektifleri anlama ve anlamlı diyaloglar kurma becerisini geliştirir. Yaratıcı düşünme: Sorunları farklı açılardan ele alma ve alternatif çözüm yolları bulma yeteneğini artırır. Öz bilinç: Kişinin kendi düşünce ve davranışlarını daha derinlemesine anlamasına yardımcı olur. İletişim becerileri: Düşünceleri açık ve etkili bir şekilde ifade etmeyi öğretir. Problem çözme: Karmaşık sorunlara farklı açılardan bakma ve çözüm üretme becerisi kazandırır. Etik farkındalık: Ahlaki değerleri ve ilkeleri analiz etme becerisi geliştirir.

Eleştirel düşünme biçimine üstün gelebilecek bazı düşünme biçimleri şunlardır: Yaratıcı düşünme. Sezgisel düşünme. Yetkeci (otoriteye dayalı) düşünme. Gerçekçi (realist) düşünme. İdealist düşünme. İstatistiksel düşünme. Çözümsel (analitik) düşünme. Ayrıca, eleştirel düşünme, mantıksal düşünme, deneysel (ampirik) düşünme ve kuşkucu düşünme gibi düşünme biçimlerini de içerir. Düşünme biçimleri, kişisel özellikler ve duruma göre değişiklik gösterebilir.

Felsefe ve bilimin ortak özellikleri şunlardır: Akıl ve mantık ilkeleri: Her ikisi de aklın ilkelerini temel alır ve özdeşlik, çelişmezlik gibi mantık ilkelerini kullanır. Araştırma amacı: Esas amaçları, hayatı anlamlandırmak ve insan ile dünyaya dair merak edilen soruları cevaplandırabilmektir. Genellemeler: Kavram ve soyutlamalar kullanarak ilke ve yasalara varmaya çalışırlar, genellemeler yaparlar. Eleştirel yaklaşım: Eleştiri süzgecinden geçirilmeyen bilgi güvenli bulunmaz. Yöntem: Neden-sonuç ilişkilerini kullanırlar. Bu ortak özelliklere rağmen, felsefe ve bilim arasında önemli farklılıklar da bulunmaktadır.