DivanŞiiri

Âşıkane gazel, aşk duygusunun hissettirdiği mutluluk, acı, sevgili ve çekilen ıstırapların, kavuşma arzusunun dile getirildiği gazellerdir. Âşinâne gazel hakkında ise bilgi bulunamamıştır. Bazı âşıkane gazel örnekleri: Fuzuli'nin gazelleri; Bâki'nin gazelleri.

Divan şiirinde aruz ölçüsü şu şekilde yazılır: Hecelerin ayrılması: Mısradaki heceler uzun (kapalı) ve kısa (açık) olarak ayrılır. Medli hecelerin kontrolü: Med adı verilen, bir buçuk hece değerinde olan heceler kontrol edilir. Hecelerin karşılaştırılması: Açık ve kapalı hecelerin değerleri belirlenir. İşaretlerin yerleştirilmesi: Heceler nokta (.) ve çizgi (-) işaretleriyle gösterilir. Tef'ile sayısının belirlenmesi: Mısraların sayısına göre tef'ile sayısı tahmin edilir ve ilk tef'ile en az heceden oluşur. Uyumun kontrolü: Yeni aruz kalıbının uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. Örnek: Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün / Mefâilün ( . - . - ) ×4 veya (. - - -). Müstef'ilün / Müstef'ilün / Müstef'ilün / Müstef'ilün ( - - . - ) ×4. Aruz ölçüsü, Divan edebiyatında gazel, tahmis, hiciv, münacat, naat ve kaside gibi nazım türlerinde kullanılır.

Ziya Paşa'nın gazel yazmasının birkaç nedeni vardır: Edebî gelenek: Ziya Paşa, başlangıçta divan kültürüyle yetişmiş ve bu dönemde Osman Şems, Fatîn Dâvud gibi divan şairlerinden etkilenmiştir. Yenilikçi düşünceler: Ziya Paşa, Tanzimat döneminde Doğu-Batı çatışmasını yaşamış ve şiirlerinde bu döneme eleştirel bir bakış açısı getirmiştir. Kendi geleneğine sahip çıkma: Türk edebiyatının kendi geleneğine sahip çıkmasını istemiş ve şiir ve yazı dilinin halkın dili olması gerektiğini savunmuştur. Ayrıca, Ziya Paşa'nın gazelleri arasında, özellikle Rûhî’ye nazire olarak yazdığı Terkib-i Bend’i ile şöhret kazandığı bilinmektedir.

"Züleyha'yı gider pirahen" ifadesinin ne anlama geldiğine dair bilgi bulunamadı. Ancak, "pirahen" kelimesinin "gömlek" veya "elbise" anlamına geldiği bilinmektedir. Ayrıca, Şener İşleyen'in "Pîrahen" adlı bir romanı olduğu ve bu romanın Hz. Yusuf ile Züleyha'nın hayatını anlattığı bilinmektedir.

Dizipal'de yayınlanan "Gassal" dizisi, ölüm, suçluluk ve korku temalarıyla derin bir psikolojik yolculuk sunar. Dizinin anlattığı bazı konular: Ölümle yüzleşme. Suçluluk ve kefaret. Karanlık ve gizemli atmosfer. Ruh ve madde arasındaki ince çizgi. "Gassal" dizisinin tam konusu hakkında bilgi almak için resmi platformlardan veya dizinin resmi kaynaklarından bilgi edinilmesi önerilir.

"Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş" ifadesi, Fuzûlî'nin bir beytinin ikinci dizesidir. Beytin günümüz Türkçesiyle anlamı şöyledir: > "Ey Fuzûlî (Ey gereksiz/boş söz söyleyen!), heveslerin sonu ne olacak? Bu (dünya) kubbesinde kalıcı olan, ancak hoş bir sestir." Bu dize, insan ömrünün ve dünyevi arzuların geçici olduğunu; asıl kalıcı olanın, geride bırakılan güzel bir izlenim, hoş bir söz, iyi bir şöhret veya değerli bir eser olduğunu ifade eder. Ayrıca, "sadâ" kelimesi burada sadece bir ses değil, yankı, duygu, etki, anı, şöhret, izlenim gibi geniş bir anlam yelpazesini kapsar.

Divan şiiri, İslamiyet’in kabulünden sonra başlayıp Tanzimat dönemine kadar devam eden, Arap ve Fars yazınlarının etkisinde kalarak yazılmış şiirlerdir. Divan şiirinin bazı özellikleri: Nazım birimi: Beyit ve bentler kullanılır. Ölçü: Aruz ölçüsü kullanılır. Konu: Aşk, kadın, şarap, dini ve tasavvufi konular işlenir. Dil: Süslü, ağır ve halkın anlayamayacağı bir dildir. Sanat anlayışı: "Sanat için sanat" görüşü benimsenir, eğitici veya öğretici amaç güdülmez.

Makta beyti, divan şiirinde gazel veya kasidelerin son beytidir. Makta beytinin özellikleri: Şairin adının veya mahlasının anılması. Şiirin temasının sonlandırılması. Veda anlamı. Örnek bir makta beyti: >Bâkî-sıfat virdün elem itdün gözüm yaşını yem Kıldun garîk-i bahr-i gam deryâlara saldun beni. Bu beyitte, şairin adı olan "Bâkî" yer almaktadır.

Ziya Paşa'nın Harabat önsözünde şiir ve inşa üzerine getirdiği eleştiriler şunlardır: Divan edebiyatı savunması. Halk edebiyatının küçümsenmesi. Şairlik şartları. Bu çelişkili tutum, Ziya Paşa ile yakın arkadaşı Namık Kemal arasında Tahrib-i Harabat ve Takip adlı eserlerin yazılmasına yol açan bir tartışmaya neden olmuştur.

Halk şiirinde kullanılan nazım biçimleri şunlardır: Mani. Koşma. Semai. Varsağı. Destan. Divan şiirinde kullanılan nazım biçimleri ise şunlardır: Gazel. Kaside. Mesnevi. Kıt’a. Bu bilgilere göre, halk şiirinde beş, divan şiirinde ise dört nazım biçimi bulunmaktadır.

Bâkî, gazel şairi olarak tanınır. Ayrıca, 27 kaside, 2 terkib-i bend, 1 terci-i bend, 7 tahmis ve çeşitli diğer şiir türleri de yazmıştır. Bâkî, mesnevi yazmamıştır.

Divan şiirinin beş temel ilkesi şunlardır: 1. Arapça ve Farsça karışımı dil kullanımı. 2. Klasik ritim ve ahenk anlayışı. 3. Aşk, doğa ve tasavvuf temaları. 4. Söz ve anlam sanatlarına sıkça başvurma. 5. Konu bütünlüğünden çok parça bütünlüğüne (beyit güzelliğine) önem verme.

En çok okunan divan şiirlerinden biri, Süleyman Çelebi'nin "Vesiletü'n-Necat" (Kurtuluş Vesilesi) adlı mesnevisidir. Bu eser, günümüzde "Mevlit" olarak bilinir ve Hz. Muhammed'in doğumunu anlatır.

"Süzme çeşmin gelmesin müjgan müjgan üstüne", divan şairi Rasih'in bir gazelinin ilk dizesidir. Dizenin anlamı: > "Ey sevgili! Gözlerini süzme ki, kirpik kirpik üstüne gelmesin; böylece bağrımda (gönlümde) açtığın yaraya ok üstüne ok atmış olma (üst üste kirpikler; üst üste ok demektir)". Gazelin tamamı, sevgilinin açtığı yaralara elmas tozu eklemesi, şairin gurbette olması ve yalnızlığı gibi temaları işler.

Yahya Kemal Beyatlı'nın "Eski Şiirin Rüzgârıyle" adlı eseri, divan şiirini yeniden yorumlayarak yazdığı şiirlerini içerir. Eserde ele alınan bazı konular: Lâle Devri: Yahya Kemal'in "Eski Şiirin Rüzgârıyle" adlı kitabında, Lâle Devri'ni konu alan beş şiir bulunmaktadır. Tarih ve milli kimlik: "Selimname" gibi şiirlerde, Yavuz Sultan Selim'in zaferleri ve devletin milli ile dini bütünlüğü vurgulanır. Kadın: Kadın, şiirlerde hem mistik duyguların sembolü hem de zarafet göstergesi olarak yer alır. Rindlik: Eserde rindlik motifi, temel felsefelerden biri olarak işlenir. "Eski Şiirin Rüzgârıyle", Yahya Kemal'in şiirde ses ve anlam bütünlüğü, yalın ifade ve kesafet arayışını yansıtır.

Âşıkane gazel, aşk duygusunun hissettirdiği mutluluk, acı, sevgili ve çekilen ıstırapların, kavuşma arzusunun dile getirildiği gazellere denir. Rindâne gazel ise, yaşamaktan keyif alan, geçici yaşamın tüm olanaklarını değerlendirerek mutluluğu elde eden, toplumla ve dinin kurallarını çok fazla umursamayan, görece yüksek bir insanlık düzeyine ulaşmış kişilerin; içki ile alakalı tüm düşünceleri ele alan gazel türüne denir. Âşıkane gazelin en büyük şairi 16. yüzyıl Divan şairi Fuzuli, rindâne gazelin en önemli temsilcisi ise 18. yüzyıl sanatçısı Bâkî olarak kabul edilir.

Divan şiiri yazmak için aşağıdaki nazım şekillerinden yararlanılabilir: Gazel: Beyitler halinde yazılır, beyit sayısı beş ile onbeş arasında değişir. Örnek: > İlm kesbiyle pâye-i rıf’at > Arzû-yı muhal imiş ancak > Işk imiş her ne var âlemde > İlm bir kîyl ü kâl imiş ancak. Mesnevi: Her beytin kendi içinde kafiyeli olduğu nazım şeklidir. Örnek: > Bir merhaleden güneşle derya görünür > Bir merhaleden her iki dünyâ görünür > Son merhale bir fasl-ı hazandır ki sürer > Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür. Şarkı: Bestelenmek için yazılan, çoğunlukla dört dizelik bendlerden oluşan nazım şeklidir. Örnek: > Sevdiğim canım yolunda hâke yeksan olduğum > Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum > Ey benim aşkınla bülbül gibi nâlân olduğum > Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum. Örnekler için aşağıdaki kaynaklar da incelenebilir: prfakademi.com; isev.org.tr; turkedebiyati.org.

Hayır, mesnevi ve divan şiiri nazım biçimleri aynı değildir. Mesnevi, divan edebiyatının bir nazım biçimidir. Mesnevi nazım biçiminin özellikleri: Her beytin kendi arasında uyaklıdır. Uyak düzeni "aa / bb / cc / dd..." şeklindedir. Konu sınırlaması olmadan aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık gibi çeşitli konularda yazılabilir. Divan şiiri nazım biçimleri ise gazel, kaside, mesnevi, kıt’a, müstezat gibi birçok farklı türü içerir.

Terkibi bend ve terkib şu amaçlarla kullanılır: 1. Terkibi bend: Divan şiirinde felsefi ve toplumsal düşüncelerin, zamanın kötülüklerinden yakınmaların ve mersiyelerin işlendiği şiirlerde kullanılır. 2. Terkib: Bentlerin kafiye düzenini değiştirmek ve her bendin sonunda vasıta beytinin aynı kalmasını sağlamak için kullanılır.

Hüsn-i talil sanatı, divan şiiri geleneğinde ve birçok şiir geleneğinde sıkça kullanılır. Örnek şiirler: 1. Bahaettin Karakoç'un "Sen Gittin Başlıyor Uçurumlar" adlı şiirinde, çeşmelerin kuruması, yazın gelmesi ve dağlara duman çökmesi gibi olaylar sevgilinin gitmesine yani güzel bir nedene bağlanmıştır. 2. Cahit Sıtkı Tarancı'nın şiirinde, gökyüzünün masmavi olması güzel şeyler düşünmeye bağlanmıştır. 3. Orhan Veli Kanık'ın "Dalgacı Mahmut" şiirinde, gökyüzünün mavi olması doğanın kurallarına değil; şairin gökyüzünü boyamasına bağlanmıştır.