AruzÖlçüsü

Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü arasındaki temel farklar şunlardır: Hece Ölçüsü: Şiirde dizelerdeki hece sayısının eşit olmasıyla oluşan ölçü sistemidir. Hecelerin uzunluklarına bakılmaksızın sayılır. En yaygın hece ölçüleri 7, 8, 11 hece gibi sayılardır. Türk halk şiirinin en yaygın kullanılan ölçüsüdür. Aruz Ölçüsü: Arap edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş bir ölçü sistemidir. Dizelerdeki heceler açık (kısa) ya da kapalı (uzun) olarak sınıflandırılır. Hecelerin belirli bir düzen içerisinde kullanılmasıyla vezin oluşturulur. Özellikle Divan edebiyatı şiirlerinde yaygın olarak kullanılmıştır. Özetle, hece ölçüsünde önemli olan hece sayısıdır; aruz ölçüsünde ise hecelerin uzunluklarıdır.

Beş Hececiler, Milli Edebiyat akımının görüşleri doğrultusunda, aruz veznine tepki olarak doğmuştur. Bu grup, Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin gibi isimlerin fikirlerinden etkilenmiş, Anadolu'yu ve halkın konuştuğu Türkçeyi şiire dahil ederek hece ölçüsünü kullanmışlardır.

Aruzda açık ve kapalı hece bulmak için şu adımlar izlenir: 1. Açık Hece: Hecenin sesli harfle bitmesi durumunda açık hece olarak adlandırılır. Sadece bir sesli harften meydana gelen heceler açık hecedir. Bir sessiz, bir sesli harften meydana gelen heceler de açık hecedir. 2. Kapalı Hece: Hecenin ünsüz harfle bitmesi durumunda kapalı hece olarak adlandırılır. Bir sesli, bir sessizden oluşan heceler kapalı hecedir. İki sessiz arasında bir sesliden oluşan heceler de kapalı hecedir. Ayrıca, "med" adı verilen, bir buçuk hece değerinde olan heceler de vardır. Aruz ölçüsünü bulmak için ayrıca şu adımlar izlenir: Hecelerin açık veya kapalı olduğuna bakılır. Hecelerin açık ve kapalı değerleri karşılaştırılır. Heceler çizgi ve nokta şeklinde ayrı bir yere geçilir. Mısraların sayısına göre tef'ile sayısı tahmin edilir ve ilk tef'ile en az heceden oluşur. Yazılan aruz kalıbı ile işaretler arasında uyum olup olmadığına dikkat edilir.

Serbest müstezat, 19. yüzyıl sonlarında özellikle Servet-i Fünun ve Fecr-i Ati şairleri tarafından geliştirilen, klasik müstezat nazım biçiminin daha özgür bir yorumudur. Özellikleri: Ölçü ve uyak: Hem aruz hem de hecenin çeşitli kalıplarıyla yazılabilir. Mısra düzeni: Uzun ve kısa mısralar belirli bir düzen içinde veya düzensiz olarak kullanılabilir. Kafiye: Kafiye örgüsünün düzenlenişi şairin isteğine bağlıdır. Ahenk: Şiirin bütününde ahenk unsuru korunur, ancak belirli kalıplara uyma zorunluluğu yoktur. Örnekler: Ahmet Haşim'in "O Belde" şiiri. Mehmet Akif Ersoy'un "Süleymaniye Kürsüsünde" adlı eserinde serbest müstezat ile yazılmış bölümler. Serbest müstezat, geleneksel şiir kurallarından sıyrılarak modern serbest şiirin öncüsü olmuştur.

Murabba'nın bazı özellikleri: Nazım birimi: Dörtlüklerden oluşur. Kafiye düzeni: Genellikle "aaaa/bbba/ccca/ddda..." şeklindedir. Bent sayısı: Üç ila yedi bentten oluşur. Konu: Her konuda yazılabilir, ancak dini, didaktik, övgü, yergi, manzum mektup ve mersiye gibi türler daha yaygındır. Ölçü: Aruz ölçüsüyle yazılır. Dil: Süslü ve ağır bir dil kullanılır. Türleri: Son dizeleri tekrarlanıyorsa mütekerrir murabba, tekrarlanmıyorsa müzdeviç murabba olarak adlandırılır. Köken: İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir. Bestelenme: 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şarkı şeklinde bestelenen eserlerin büyük bir kısmı murabba tarzında yazılmıştır.

Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü, şiirde ritmi sağlamak için kullanılan tekniklerdir. Hece ölçüsü, dizelerdeki hecelerin sayıca eşit olması kuralına dayanır. Aruz ölçüsü ise dizelerdeki hecelerin kısalık, uzunluk ve orta uzunluk esasına bağlı olan bir ölçü sistemidir. Bazı aruz kalıpları: Fa’ (-); Fe ul (. -); Fa’ lün (- -); Fe i lün (. . -); Fâ i lün (- . -); Fe û lün (. – -). Bazı hece ölçüsü kalıpları: 7’li hece ölçüsü; 8’li hece ölçüsü.

Atabetü'l-Hakayık, aruz ve hece ölçüsüyle yazılmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılan kısımlar, Kutadgu Bilig'de olduğu gibi "faûlün - faûlün faûl" ölçüsüyle kaleme alınmıştır. Hece ölçüsüyle yazılan kısımlar ise, Türklerin millî nazım şekli olan dörtlüklerle, aaba/ccdc/eefe kafiye sistemiyle oluşturulmuştur. Eserde ayrıca gazel ve kaside denilebilecek tarzda şiirler de bulunmaktadır.

Müstezadın özellikleri: Nazım Şekli: Bir uzun, bir kısa dizeden oluşur ve genellikle gazelden türemiştir. Vezin: Uzun dizeler "mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün" vezniyle, kısa dizeler ise "mef’ûlü fe’ûlün" vezniyle yazılır. Kafiye Düzeni: Uzun ve kısa dizeler kendi aralarında kafiyelenir (AaAa/BbAa/CcAa). Konu: Aşk, şarap, ayrılık, tabiat gibi konular işlenir. Anlam Bütünlüğü: Kısa dizeler okunmasa bile beytin anlamı bir bütünlük oluşturur. Türleri: Mütekerrir Müstezad: Ziyade mısraları tekrarlanan müstezadlar. Müdevver Müstezad: Ziyade mısraları uzun mısraların başında tekrarlanan müstezadlar. Serbest Müstezad: 19. yüzyılın sonlarında özellikle Servet-i Fünuncular tarafından geliştirilmiş, aruz ve hece ölçüsü kalıpları ile yazılabilen müstezad.

Servet-i Fünûn'da aruz ölçüsünün kullanılmasının bazı nedenleri: Batı etkisi: Servet-i Fünûn, Batı kültürü ve edebiyatıyla yoğrulmuş bir dönemdir. Estetik ve sanatsal kaygılar: Şairler, estetik ve sanatsal meselelere büyük önem vermiş, aruzu şiirde ahenk yaratmak için kullanmışlardır. Geleneksel anlayış: Aruz, Türk edebiyatında uzun bir geçmişe sahiptir ve bu ölçü, Divan edebiyatı nazım ölçüsü olarak kabul edilmiştir. Ancak, Servet-i Fünûn şairleri aruzu geleneksel şekilde kullanmak yerine, bir şiirde birden fazla aruz kalıbı kullanarak serbest vezne zemin hazırlamışlardır.

Mesnevi'nin bazı özellikleri: Kafiye: Her beytin kendi içinde kafiyeli olması (aa, bb, cc, dd...). Konu sınırlaması: Konu sınırlaması yoktur; aşk, din, ahlak, savaş, mizah gibi çeşitli konularda yazılabilir. Yer ve zaman: Olayların geçtiği yer ve zaman belirsizdir. Olağanüstülük: Doğaüstü ve olağanüstü davranışlar içerir. Anlatım: Akıl ve mantık ölçülerini aşan olaylar masal havasında anlatılır. Beyit sayısı: Beyit sayısı sınırsızdır, binlerce beyitten oluşan mesneviler vardır. Bölümler: Genellikle besmele, dibace, tevhid, münacat, naat, miraciye, sebeb-i telif, âgâz-ı dâstan, hatime bölümlerinden oluşur. Didaktiklik: Özellikle tasavvufi ve ahlaki mesnevilerde okuyucuya öğüt verme, doğru yolu gösterme amacı vardır.

Divan şiirinin üç temel ilkesi şunlardır: 1. Konudan çok konunun işlenişi (üslup, anlatım) önemlidir. 2. Aynı konu birçok şair tarafından değişik biçimlerde anlatılmıştır. 3. Söz ve anlam sanatlarına sıkça başvurulmuş, sanatlı anlatım ustalığın ölçüsü sayılmıştır.

Türk edebiyatında kullanılan vezinler şunlardır: Hece Ölçüsü: Şiirin tüm dizelerindeki hece sayısının eşit olmasına dayanır. Aruz Ölçüsü: Hecelerin uzunluk ve kısalık ölçülerine göre düzenlenir. Aruz ölçüsünde kullanılan bazı kalıplar: fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün; fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün; mef’ûlü fâ’ilâtü mefâ’îlü fâ’ilün; mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün mefâ’îlün; mef’ûlü mefâ’îlü mefâ’îlü fe’ûlün; mefâ’ilün fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün; mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün. Serbest Ölçü: Hece ve aruz gibi belirli bir ölçüye bağlı olmayan, şairin kendi üslubuna göre yazdığı ölçüdür.

Mersiyelerde genellikle mesnevi ve terkib-i bend nazım biçimleri kullanılır. Mesnevi nazım biçiminde, beyit sayısında sınırlama yoktur ve "aa bb cc dd ..." gibi bir uyak düzeni bulunur. Terkib-i bend nazım biçiminde ise vasıta beyti her bentin sonunda tekrarlanır. Mersiyelerde kullanılan ölçü hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, bazı mersiyelerin aruz ölçüsüyle ve "mefûlü fâilâtü mefâilü fâilün" kalıbıyla yazıldığı bilinmektedir.

Mehmet Akif Ersoy'un "Zulmü Alkışlayamam" şiiri aruz ölçüsü ile yazılmıştır.

"Altın Kulelerden Yine Kuşlar" şiirinin tahlili için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: turkoloji.cu.edu.tr. instagram.com. kozanbilgi.net. Ayrıca, "Bir Günün Sonunda Arzu" adlı şiirin yer aldığı Piyâle kitabı, Ahmet Haşim'in tüm şiirlerini içeren bir kaynak olarak incelenebilir. Şiirin detaylı bir tahlili için bir edebiyat öğretmenine veya akademisyene danışılması önerilir.

Kutadgu Bilig, aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Ancak, bazı araştırmacılar eserin bir kısmının hece ölçüsüyle de yazıldığını düşünmektedir.

İstiklal Marşı'nın bestesi, 9 dörtlük ve bir beşlikten oluşmaktadır. 1930 yılına kadar Ali Rıfat Çağatay'ın bestesi çalınmış, daha sonra bu beste değiştirilerek, dönemin Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası Şefi Osman Zeki Üngör'ün 1922'de hazırladığı batı tarzı beste yürürlüğe konmuştur.

Fâilün, aruz ölçüsünde bir kalıp parçasıdır ve "_" ile gösterilir. Fâilün kalıbı, "kâtibân, mâvi kuş" gibi kelimelerde kullanılır ve "_" şeklinde yazılır. Aruz ölçüsünde, her hece ya kısa (fâ'il) ya da uzun (müfâ'il) olur ve bu hece yapıları, belirli bir ritmik düzende bir araya gelerek aruz kalıplarını oluşturur.

İlk Türk tiyatrosu heceyle yazılmıştır. Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri, Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Nesteren" adlı oyunudur. Aruzla yazılan ilk manzum tiyatro eseri ise yine Abdülhak Hamit Tarhan'ın "Eşber" veya "Sardanapal" adlı eseridir.

Durak takti, edebiyatta aruz ölçüsüyle yazılmış bir şiiri, ölçünün kalıplarına göre ayırmaya veya şiiri veznin tefilelerine uygun biçimde bölümlemeye denir. Takti kelimesi, Arapça "kesmek" anlamına gelen bir kökten türemiştir. Durak ise, bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına "durgulanma", bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine denir.