DivanEdebiyatı

Divan edebiyatında eser kahramanlarından bazıları şunlardır: Efrasiyab. Feridun. Gave. Nuşirevan. Hüsrev. Siyavuş. Bihzâd. Cengiz. Ayrıca, divan edebiyatında Yusuf Peygamber, Ferîdüddin Attâr, Şeyhî, Ahmed Paşa, Necâtî, Zâtî, Fuzûlî, Nef'i, Nâbî gibi isimler de önemli eser kahramanları veya şairler olarak yer alır.

Münşeat, çeşitli konularda mensur yazıların veya mektupların toplandığı yapıtların genel adıdır. Arapça bir kelime olan münşeat, "inşa" kelimesinden türemiştir ve "telif etmek, yazmak" anlamına gelir. Münşeat, aynı zamanda Osmanlı döneminde şair ve yazarların edebi değer taşıyan mektuplarının yayımlandığı dergilere verilen isimdir. Münşeat, üç ana bölümde incelenir: Sade nesir. Orta nesir. Süslü ve sanatlı nesir. Münşeat, Fars ve Türk kültüründe "mektubat" karşılığı olarak da kullanılmıştır.

Edebi sanat ve mazmun aynı şey değildir, ancak aralarında bir ilişki vardır. Edebi sanatlar, düşünceleri ve duyguları daha etkileyici ve çarpıcı bir şekilde ifade etmek için kullanılan edebiyat teknikleridir. Her edebi sanat mazmûna götürmez, ancak her mazmûnda bir veya birden fazla edebi sanat bulunabilir.

Tahmis, Divan Edebiyatında daha önce yazılmış bir gazelin her beytinin başına, birinci mısranın kafiyesine uygun bir şekilde ve anlam bütünlüğünü koruyarak üç dize daha eklemek amacıyla yapılır. Tahmis kelimesinin başka anlamları da vardır: Tahmis Kahvesi: "Kahvenin dövüldüğü yer" anlamına gelir.

Yedili, TDK'ya göre üç farklı anlama gelir: 1. Yedi parçadan oluşan, kendinde herhangi bir şeyden yedi tane bulunan. 2. İskambil gibi oyunlarda üzerinde yedi işareti bulunan kâğıt. 3. Divan edebiyatında her bendi yedi dizeden oluşmuş nazım birimi.

13. yüzyılda Anadolu'ya gelen Oğuzların içinde şehirli ve okuryazar grupların olması, edebiyat ve bilim dallarının gelişmesine katkı sağlamıştır. Bu dönemde Anadolu'da Farsça edebi dil, Arapça ise bilim dili olarak kullanılmaktaydı. Bu nedenle, 13. yüzyılda Anadolu'ya gelen Oğuzların şehirli ve okuryazar olması, edebiyat ve bilim dallarının gelişmesine katkı sağlamıştır.

Şecâat-nâme, 16. yüzyılda yaşamış şair devlet adamı Âsafî tarafından, Sultan III. Murad'ın emri üzerine yazılmıştır. Eserin yazılış amacı arasında, Âsafî'nin beylerbeylik talebine ulaşması ve şair bir padişahın lütfuna mazhar olması beklentisi de bulunmaktadır.

"Müjgan müjgan üstüne vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne" dizeleri, Râsih Bey'in "üstüne" redifli gazelinden bir beyittir. Dizelerin anlamı şu şekilde açıklanabilir: "Müjgan müjgan üstüne" ifadesi, "kirpik kirpik üstüne" anlamına gelir. "Vurma zahm-ı sineme peykan peykan üstüne" ise "sinemde açtığın yaraya ok üstüne ok atma" demektir. Bu beyit, sevgilinin kirpiklerinin (ok olarak düşünülerek) aşığın gönlüne saplandığını ve bu durumun ona acı verdiğini ifade eder.

Sebk-i Hindi, edebiyatta (özellikle Divan edebiyatında) Hint tarzı veya Hint üslubu demektir. Sebk-i Hindi'nin bazı özellikleri: Bilmeceyi andıran karmaşık manzum ve anlatımlar; Hayal oyunları; Güçlükle anlaşılan, beklenmedik ve alışılmamış benzetmeler; Sentetik bir şiir dili. Sebk-i Hindi'nin bazı temsilcileri: XVII. yüzyıl: Nef'i, Naili, Neşati; XVIII. yüzyıl: Şeyh Galib. Hikemi üslup, şiirde düşünceyi, hikmeti önceleyen bir tarzdır. Hikemi üslubun bazı özellikleri: Somut anlamlarla ilgilenme; Atasözlerinden, deyimlerden ve veciz ifadelerden yararlanma; Dünyanın geçiciliği inancına dayanan bir lirizm. Hikemi üslubun bazı temsilcileri: Nabi; Şevket-i Buharî ve Bidil.

Kaside, divan edebiyatı nazım biçimidir. Divan edebiyatında şiirlerin bir “başlığı” yoktur. Kasideler, birini övmek ve yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.

Hersekli Arif Hikmet Bey, 19. yüzyıl şairlerinden olup, 23 Kasım 1839'da Mostar'da doğmuş ve 20 Nisan 1903'te İstanbul'da vefat etmiştir. Bazı özellikleri: Eğitim: İlköğrenimine aile çevresinde başlamış, 1854'te İstanbul'a gelerek eğitimine devam etmiştir. Meslek: Askeri ve hukuki alanda çeşitli görevlerde bulunmuştur. Şairlik: Divan şiirine yeni bir hamle kazandırmaya çalışmış, Naili, Fehim, Neşati gibi şairlere nazireler yazmıştır. Eserler: "Âsâr-ı Hikmet", "Levâyihü’l-Hikem", "Levâmi’ü’l-Efkâr" gibi eserleri vardır. Fikir Adamı: Nâmık Kemal ve Ziyâ Paşa'dan önce meşrutiyetçi ve yer yer cumhuriyetçi fikirlerini ortaya koymuştur. Arif Hikmet, yalnız bir yaşam sürmüş, iki kısa evliliği dışında çocuğu olmamıştır.

Divan edebiyatının diğer adlarından bazıları şunlardır: klasik Türk edebiyatı; skolâstik edebiyat; havas (yüksek zümre) edebiyatı; enderun edebiyatı; ümmet edebiyatı; İslâmî Türk edebiyatı; kadim (eski) Türk edebiyatı; medrese edebiyatı; (i)skolastik edebiyat; ümmet çağı edebiyatı. Divan edebiyatı, en yaygın kullanımla ise "divan edebiyatı" adıyla anılmıştır.

Tuyuğ, Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı, dört dizeden oluşan bir nazım biçimidir. Tuyuğ örnekleri: Kadı Burhaneddin: > Dilberün işi itâb u nâz olur > Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur > Ey gönül sabr it tahammül kıl ona > Yâra irişmek işi az az olur. Seyyid Nesimî: > Dalmışam şol bahre kim pâyânı yok > Batmışam şol gence kim hüsrânı yok > Bulmuşam şol bedri kim noksânı yok > Girmişem ol şehre kim vîrânı yok. Tuyuğ konuları genellikle tasavvuf, felsefe, aşk ve ölüm gibi temalar üzerine yoğunlaşır.

AYT Divan Edebiyatı için kullanılabilecek bazı yayınlar: Limit Yayınları AYT Divan Edebiyatı Soru Bankası. Limit Yayınları 2024-2025 Müfredat AYT Türkçe + Divan Edebiyatı Soru Bankası. Ayrıca, indekskitap.com sitesinde AYT Türkçe ve edebiyat soru bankaları kategorisinde farklı yayınevlerinin ürünleri de bulunmaktadır.

Düz ve çapraz uyak, çeşitli şiirlerde kullanılabilir. Düz uyak, genellikle beyitlerin kendi arasında kafiyeli olduğu şiirlerde kullanılır. Çapraz uyak, dörtlüğün birinci ve üçüncü dizeleri ile ikinci ve dördüncü dizelerinin kendi aralarında kafiyelenmesiyle oluşur. Örnekler: Düz uyak: "Bursa’da bir eski cami avlusu, / Küçük şadırvanda sakırdayan su; / Orhan zamanından kalma bir duvar… / Onunla bir yaşta ihtiyar çınar" (Ahmet Hamdi Tanpınar). Çapraz uyak: "Hayran olarak bakarsınız da, / Hülyanızı fetheder bu hali. / Beş yüz sene sonra karşınızda, / İstanbul Fethi’nin hayali".

Musammat, bendlerden oluşan nazım şekillerinin genel adıdır. Özellikleri: Mısra Sayısı: 4 ile 10 arasında değişen bentlerden meydana gelir. Vezin: Bütün bentler aynı vezinle yazılır. Anlam Bütünlüğü: Bentlerde anlam bütünlüğü, şiirin tamamında da konu birliği önemlidir. Kafiye Düzeni: Genellikle ilk bend kendi içinde, diğer bendlerin son ya da son iki mısra dışında kalan mısraları yine kendi içinde, son ya da son iki mısra ise ilk bendle kafiyelidir. Kullanım: Hemen her konuda yazılabilir, ancak gazel ve kasidelerde daha sık kullanılır. Örnekler: Tahmis. Murabba. Muhammes. Müseddes. Müsebba. Müsemmen. Mütessa. Muaşşer. Ta’şîr. Terkîb-i bend. Tercî’-i bend.

Müsebba, edebiyatta her bendi yedi mısradan oluşan nazım şekli anlamına gelir. Müsebba, Arapça "yedili" veya "yediğen" anlamlarına gelen "seb" kökünden türemiştir. Müsebba nazım şekli, iki farklı şekilde olabilir: Müsebba-i mütekerrir. Müsebba-i müzdevic. Müsebba, az kullanılan nazım şekillerinden biridir. Örnek bir müsebba nazım şekli, Fevrî'ye aittir: > Bir dem ki ben fakîr idüm ol yâr-ı cân idi Sâkî idi vü nâzük idi nükte-dân idi Yârân idi ki her biri rind-i cihân idi Devrân-ı lâle idi dem-i gülsitân idi Hengâm-ı îş ü vakt-i mey-i ergavân idi Şevk-i cüvân ile bu gönül kâm-rân idi Derler o demler idi zaman ol zaman idi mef'ûlü fâ'ilâtü mefâ'îlü fâ'ilün. Ayrıca, bir gazel veya kasideden bağımsız olarak yazılmış, her bendi yedi dizelik müstakil bir nazım şekli olarak da kullanılabilir.

Aşk ve şarap gazeli, genellikle aşk, güzellik, şarap gibi lirik konuların işlendiği gazel türünü ifade eder. Gazel, Divan edebiyatının en yaygın nazım biçimlerinden biridir. Aşk ve şarap gazelleri, konularına göre çeşitli isimlerle anılır: Âşıkane gazel: Aşk, acı, mutluluk gibi içli duyguların anlatıldığı gazeller. Rindane gazel: Eğlence, dünyaya aldırış etmeme, yaşamaktan zevk alma gibi temaları işleyen gazeller. Şûhâne gazel: Kadın ve aşkı şûhâne anlatan gazeller.

Gazel, koşuğa göre daha zor anlaşılabilir. Koşuklar, genellikle sade ve milli bir dille, hece ölçüsü kullanılarak ve belirli bir ezgiyle söylenir.

Edebiyatta hicviye, bir kişiyi, bir grubu, herhangi bir durumu ya da düşünceyi eleştirmek, mizahi bir üslupla alay etmek esasına dayanan manzumelerdir. Özellikleri: Alay etme, dalga geçme, birini küçük duruma düşürme ve olumsuz anlamda eleştirme amacı taşır. Genellikle gazel, murabba, muhammes ve kaside gibi nazım türleri ile yazılır. Divan şiirinde “hezl, tehzil, müzah, latife, mutayebe, mülatafa, tariz” gibi kavramlarla adlandırılır. Önemli temsilciler ve örnekler: Nef’i (Siham-ı Kaza); Şeyhi (Harname); Kani (Hirre-name); Ali Vasi (Hümayun-name); Şair Eşref. Halk edebiyatında hicviyenin karşılığı "taşlama"dır.