DivanEdebiyatı

Divan edebiyatında gazelin ilk beytine matla denir. Matla kelimesi, "doğmak" anlamına gelir ve bu beytin kendi arasında uyaklı olduğunu ifade eder.

Bikri mana, herhangi bir edebî akıma ait değildir; divan şiirinde kullanılan bir terimdir. Divan şiirinde, bikr-i mana, daha önce söylenmemiş yeni konular ve anlatım yolları bulma arayışını ifade eder.

Dolapname, Türk tasavvuf edebiyatının bir türü olup, dini-tasavvufi edebiyat dönemine aittir. Bu türün bilinen en eski örnekleri, Anadolu'da Türkçe şiirin öncüsü sayılan Âşık Yunus ve Alevî-Bektaşî edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen Kaygusuz Abdal'a aittir.

Divan edebiyatında şarap, genellikle aşk, muhabbet ve sevda gibi duyguları temsil eder. Şarabın divan şiirinde temsil ettiği diğer unsurlar: Mahmurluk veya sarhoşluk: Zevkin verdiği haz, mahmurluk getirir. İlahi cezbe: Tasavvufi anlamda şarap, ilahi cezbeye ileten bir bade veya mey anlamındadır. Benlikten uzaklaşma: Aşk ile şarap, benlikten uzaklaşma ile bağlantılıdır. Ayrıca, şarap ve şarapla ilgili unsurlar, divan şiirinde meclis, saki, kadeh, meyhane gibi kavramlarla birlikte işlenir.

Evet, divan edebiyatı 13. yüzyılda başlayıp 19. yüzyıla kadar süren klasik bir şiir geleneğidir. Divan edebiyatı, Arap ve Fars kültürünün etkisiyle ortaya çıkmış ve gelişme göstermiştir.

İmge ve mazmun arasındaki temel farklar şunlardır: Aşikârlık ve gizlilik: İmge aşikârdır, mazmûn ise gizlidir. Okurla ilişki: İmge, okur tarafından hayal yoluyla sezilir; mazmûn için ise okur, işaretlerden yola çıkarak mazmûna ulaşır. Dilsel varlık: İmge, metinde dilsel bir nesne olarak bulunur; mazmûn ise dile getirilmeyen, keşfedilmesi gereken bir anlamdır. Benzerlik olarak, hem imge hem de mazmûn, kelimeler arasındaki münasebetlere ve hayal ile çağrışıma dayanır.

Şeyh Gâlib'in 18. yüzyıl şairi olmamasının nedeni, 18. yüzyılda yaşamış olmasına rağmen şiir ve düşünce anlayışının 18. yüzyılın ötesinde olmasıdır. Şeyh Gâlib, klasik Türk şiirinin son büyük temsilcisidir ve şiirdeki dehası, benzerlerinden ayrılan hayal gücü ile geleneği yeniden yorumlayış çabasıyla divan şiirine yeni bir soluk getirmiştir. Ayrıca, Şeyh Gâlib'in 18. yüzyıl şairi olmamasının bir diğer nedeni de, III. Selim'in reformlarına olan desteğidir.

Aşk mazmunları, Divan şiirinde aşkı ifade eden, genellikle sembolik ve dolaylı anlatımlar içeren unsurlardır. Bazı aşk mazmunları: İlahi aşk: "Şarap" İlahi aşkı, "pîr-i mugân" mürşidi, "meyhane" tekkeyi temsil eder. Sevgiliye dair mazmunlar: "Büt", "serv", "mâh", "gül", "gonca", "ka'be", "hurşîd", "şem'" gibi kelimeler sevgiliyi ifade eder. Cinsellik: Bu konu, aşk mesnevilerinde bazen açıkça bazen de mazmunlarla tasvir edilir. Mazmunda, bir ifadedeki kelimelerin ilk bakışta anlaşılan manasının ardında gizli bir veya birkaç mana vardır.

Divan edebiyatından önce İslamiyet öncesi Türk edebiyatı vardı. Bu dönem edebiyatı, özellikle Orta Asya’da başlamış ve gelişmiştir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı, sözlü ve yazılı edebiyat olarak ikiye ayrılır: Sözlü edebiyat. Yazılı edebiyat.

Letâifnâme, mizahî, kısa hikâyelerin yer aldığı bir eser türüdür. Arapça "latife" sözcüğünün çoğulu olan "letâif", güldürecek güzel söz ve hikâyeler anlamına gelir. Letâifnâmeler, Divan edebiyatında manzum ve nesir olarak yazılmış eserlerdir ve 16. yüzyıldan itibaren yaygınlık kazanmıştır.

Rubai, Arapça kökenli bir kelime olup "dört, dörtlük" anlamına gelir. Edebiyatta ise rubai, dört dizeden oluşan tek bentli bir nazım biçimidir ve Türk edebiyatına İran edebiyatından geçmiştir. Rubainin bazı özellikleri: Kafiye düzeni: Genellikle "aaxa" şeklindedir, ancak "aaaa" gibi farklı kafiyelenme biçimleri de vardır. Vezin: Ahreb ve ahrem adları verilen vezinlerle yazılır. Mahlas: Rubailerde genellikle mahlas yer almaz. İçerik: İlk iki dize, asıl verilmek istenen fikre okuyucuyu hazırlar; asıl fikir ve tema üçüncü veya dördüncü dizede verilir.

Gazellerin genellikle 5-15 beyit arasında yazılmasının nedeni, Divan edebiyatı geleneği ve bu nazım biçiminin özellikleridir. Divan edebiyatı kuralları: Divan edebiyatında şairler daha çok beş beyitli gazeller yazmışlardır. Konu bütünlüğü: Gazelde beyitler arasında konu birliği aranmaz, her beyit farklı bir konudan bahsedebilir. Ahenk ve uyum: Beş beyit, gazelin ahenk ve uyumunu sağlamak için uygun bir sayıdır. 15 beyitten uzun gazeller "gazel-i mutavvel" olarak adlandırılır.

Mesnevî, 25.632 beyitten oluşmaktadır.

Murabba şiiri, Divan edebiyatı ve Tanzimat edebiyatı dönemlerine aittir. Divan edebiyatı döneminde, murabba nazım biçimi 15. yüzyılda Ahmed Paşa tarafından kullanılmıştır. Tanzimat edebiyatı döneminde ise Namık Kemal, bu nazım biçiminin başarılı örneklerini vermiştir. Ayrıca, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şarkı şeklinde bestelenen eserlerin büyük bir kısmı murabba tarzında yazılmıştır.

Fuzûlî'nin aşk için söylediği bazı sözler: "Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib, / Kılma derman kim helakim zehri dermanındandır". "Cânı içün kim ki cânânın sever cânın sever, / Cânı kim cânânı içün sevse cânânın sever". "Aşk kalpten dost sırttan vurur. Kalbin iyileşir ama sırtın hep kambur kalır". "Kim fazla dert çekerse o, daha üstün bir âşıktır". "Aşk derdine, yani hakikî aşk derdine derman yoktur". Fuzûlî'nin şiirlerinde aşk, genellikle tasavvufi bir bağlamda ele alınır ve şair, aşkı hüzün, keder ve acı ile ilişkilendirir.

Ziya Paşa'nın "Şiir ve İnşâ" makalesi, yazı, dil ve edebiyat üzerine olan düşünceleri eleştirel bir üslupla ortaya koyar. Makalede ele alınan bazı konular: Şiir ve düzyazı kavramları: Şiir, vezinli söz (kelâm-ı mevzûn) olarak tanımlanır. Divan şiiri ve nesri: Divan şiir ve nesri, Doğu eksenli özentilik olarak görülür ve yerel ile ulusal olmadığı belirtilir. Halk şiiri ve nesri: Türklerin doğal şiiri, halk şairlerinin eserleri olarak kabul edilir. Eğitim: Eğitimin, nazım ve nesirde güzel yazmayı öğrenmekle aynı anlama geldiği ifade edilir. Taklit: Türklerin, İranlıları ve Arapları taklit etmeleri nedeniyle ortaya melez bir şiir ve nesir çıktığı söylenir. Özgünlük: Kendine özgü bir şiir ve nesrin olduğu, bunun taşrada ve İstanbul’da halk arasında hâlâ olduğu gibi durduğu belirtilir. Makalenin sonunda, şiir ve nesirdeki eksikliklerin giderilmesi için doğal olmak ve kendine yönelmek gerektiği vurgulanır.

Osmanlı edebiyatında en önemli dönem, farklı bakış açılarına göre değişiklik gösterebilir. Bazı önemli dönemler şunlardır: Klasik Edebiyat Dönemi. Tanzimat Edebiyatı. Fecr-i Âtî Topluluğu. Millî Edebiyat Akımı.

Divan edebiyatında doğru yanlış yoktur çünkü eski eleştirilerde evrensel ölçütler yerine mutlak doğrular esas alınmıştır. Ayrıca, divan şiirinde düzene değil, kişiye yönelik eleştiriler yapılırdı.

Methiye, bir kişiyi veya bir şeyi övmek için yazılmış şiirdir. Methiye örnekleri: Cevri'nin Çeşmeye Övgüsü: "Meger her lûlesi bir çeşme-i dil-cuy-ı cennetdür / İder cari müselsel ab-ı tesnîm-i musaffayı". Nedim'in III. Ahmet'in Tuğrasını Övüşü: "Taâlallâh ne tavr-ı hûb u şekl-i dil-güşâdır bu / Ki her bir şivesi hayret verir baktıkça insâne". Şeyhülislâm Yahya'nın Divanından Bir Kaside: 13. ila 20. beyitler arasında Damat İbrahim Paşa övülmüştür. Fuzuli'nin Kanuni Sultan Süleyman'a Yazdığı Kasideler: "Adlünle cihân âbâd ola, kudretünle küffâr hevl ola". Methiyeler, aynı zamanda kutsal görülen yerlere, saraya, köşke, bahçeye veya nesnelere de yazılabilir.

"Cihanı hiçe satmaktır adı aşk" dizeleri, Eşrefoğlu Rumi'nin "Adı Aşk" adlı şiirindendir. Şiirin türü hakkında bilgi bulunamamıştır.