Batılılaşma

Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış adlı eserin önemli olmasının bazı nedenleri şunlardır: Türk edebiyatı eleştirisi geleneğindeki yeri: Türk edebiyatının gelişim sürecine ışık tutması ve belli başlı özelliklerini irdelemesi bakımından eleştiri geleneğinde önemli bir eserdir. Çağdaş eleştiri yöntemlerinin kullanımı: Çağdaş eleştiri yöntemlerini kullanarak Türk romanlarını incelemesi, bu yönüyle eleştiri geleneğini bir dönüm noktasına taşımıştır. Kapsamı: Ahmet Mithat Efendi'den Ahmet Hamdi Tanpınar'a kadar sekiz önemli yazarın romanlarını ele alması ve bu romanların yazar, dönem ve teknik açıdan detaylı bir analizini sunması, eseri kapsamlı bir kaynak haline getirir. Doğu-Batı sorunsalı: Eserde, Türk romanında Doğu-Batı etkileşimi ve bu temanın işlenme biçimleri ele alınır. Roman tekniği: Roman teknikleri ve anlatım biçimleri üzerine bilgiler içermesi, eseri romancılar ve edebiyat öğrencileri için değerli bir kaynak yapar.

Ahmet Mithat Efendi'nin Felatun Bey ile Rakım Efendi romanı, yanlış Batılılaşma ve alafrangalık meselesini işler. Romanda iki ana karakter olan Felatun ve Rakım üzerinden şu karşıtlıklar vurgulanır: Tüketim ve üretim. Çarpık yaşam tarzı ve doğru yaşam tarzı. Batılılaşma ve çağdaşlaşma. Ahmet Mithat Efendi, Rakım Efendi üzerinden idealize edilmiş bir Osmanlı efendisini temsil eder ve bu karakterin kusurlarını gizlemeden ondan yana bir tutum sergiler.

Batılılaşma ile birlikte Türk ailesinde meydana gelen bazı değişiklikler: Aile yapısının değişimi: Aile yapısı daha modern ve Batı'ya benzer bir yapıya dönüştü. Evliliklerin değişimi: Evlilikler daha özgür ve eğitim odaklı bir hale geldi, ancak eşitsizlik ve çatışmalar arttı. Çocuk yetiştirme: Çocuk yetiştirme yöntemleri daha modernleşti, çocuklara daha fazla özgürlük ve eğitim verildi. Aile içi ilişkiler: Aile içi ilişkiler daha eşitlikçi bir yapıya kavuştu, ancak bu durum bazı çatışmalara yol açtı. Sosyal yaşamın değişimi: Eşler, arkadaş çevrelerinde bir arada eğlenmeye başladı. Evlerin değişimi: Evler, resmi davetler ve misafirlerin ağırlandığı "salon" gibi kamusal alanlara sahip oldu.

Tarık Zafer Tunaya'nın "Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri" adlı eseri, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Batılılaşma hareketlerini ve Türkiye Cumhuriyeti dönemindeki gelişmeleri kapsar. Osmanlı dönemi için eser, 1718'den 1826'ya kadar olan süreci, Tanzimat ve Islahat Fermanları dönemlerini içerir. Türkiye Cumhuriyeti döneminde ise, TBMM'nin kurulduğu 1920'den sonraki geçiş aşaması ele alınır.

Batılılaşmanın gelişimi sağladığına dair tezin çürütülmesi için aşağıdaki sorular sorulabilir: Batılılaşma sadece teknik alanda mı kalmıştır?. Batılılaşma, imparatorluğun çöküşünü hızlandırmış mıdır?. Yenilikler köklü değişiklikler niteliğinde olmuş mudur?. Batılılaşma, dış etkilerle mi şekillenmiştir?. Batılılaşma, toplumun kültürel ve manevi değerleriyle uyumlu bir gelişme sağlamış mıdır?.

Batılılaşmanın yozlaşmayı sağladığı tezini çürütmek için sorulan soru, modernleşmenin milli kültürü nasıl koruyabileceği ve yozlaşmaya yol açmadan nasıl gerçekleşebileceği üzerine olabilir. Erol Güngör, modernleşirken milli kültürün korunabileceğini savunmuştur. Bu bağlamda, sorulabilecek sorular arasında şunlar yer alabilir: Batı'dan alınan yeniliklerin Türk milli kültürüne nasıl uyarlanması gerektiği; Manevi değerlerin modernleşme sürecinde nasıl korunabileceği; Kontrollü modernleşmenin, mutlak modernizmden nasıl farklı olduğu ve bu farklılığın sonuçları.

Modernizm, sanatın modernlik karşısında özerkleşme sürecini ifade eder ve ekonomik, endüstriyel, toplumsal, politik modernizasyonla çatışır. Modern Türkiye, Cumhuriyet'in kuruluşuyla birlikte modern/ulusal sanat ideolojisinin inşa edildiği bir süreçtir. Modernizm ve modern Türkiye kavramları, sanat, siyaset, toplum ve kültür alanlarında köklü değişiklikleri ve dönüşümleri kapsar.

I. Mahmud'un Batılılaşma dönemi olarak değerlendirilmesinin sebebi, Lale Devri'nde (1718-1730) büyük bir hız kazanan Osmanlı reform hareketinin Patrona Halil İsyanı ile kesintiye uğradığı bir siyasi ortamda tahta geçmesi ve amcası III. Ahmed'in başlattığı reform politikasını daha çekingen bir üslupla da olsa sürdürmeye gayret etmesidir. I. Mahmud'un Batılılaşma kapsamında gerçekleştirdiği bazı yenilikler şunlardır: Askeri ıslahatlar. Yabancı uzmanlar. Eğitim. I. Mahmud'un bu girişimleri, Osmanlı'da Batılılaşma sürecinin devam ettiğini göstermektedir.

Jön Türk hareketi, Fransa'daki burjuva devrimi ve düşünce akımlarından etkilenmiştir. Bu akımlar arasında: Pozitivizm; Toplumsal Darvinci görüş; Bireyci eğitim ve adem-i merkeziyetçi yönetim bulunmaktadır. Ayrıca, Jön Türkler, İtalya'da "Genç İtalya", Almanya'da "Genç Almanya" ve Polonya'da "Genç Polonya" gibi muhalif edebi ve siyasi akımlardan da etkilenmiştir.

Taner Aslan'a göre Osmanlı aydınlarının Batılılaşma anlayışı, Osmanlı Devleti'nin kurtuluşunun Batılılaşmakla mümkün olacağına inanan aydınların, Batı'nın siyasi, sosyal, kültürel, iktisadi ve fikri gelişmelerini Osmanlı'ya taşımada aktif rol oynamalarını içerir. Osmanlı aydınları arasında Batılılaşma konusunda iki farklı görüş bulunmaktadır: 1. Kısmi Batılılaşma: Batı'nın sadece bilimsel ve teknolojik gelişmelerinin alınmasını savunanlar. 2. Tam Batılılaşma: Batı'nın maddi yönünün yanında, tüm manevi kültür unsurlarının da alınmasını savunanlar. Taner Aslan'ın "Osmanlı Aydınlarının Gözüyle Batılılaşma" başlıklı makalesi, bu farklı bakış açılarını ve Batılılaşmanın Osmanlı fikir adamları üzerindeki etkilerini ele almaktadır.

Batılılaşma ve yozlaşma arasındaki ilişki, Erol Güngör'ün bakış açısıyla şu şekilde açıklanabilir: Batılılaşma, Avrupa'nın kültürel değerlerini benimsemek ve Avrupalılaşmak anlamına gelir. Yozlaşma, toplumun milli kültüründeki bozulma ve dejenerasyon sonucu ortaya çıkar. Dolayısıyla, yanlış bir batılılaşma anlayışı, toplumsal normların ve ahlaki değerlerin kaybolmasına ve kültürel yozlaşmaya yol açabilir.

Feroz Ahmad'a göre İttihat ve Terakki'nin ideolojisi, Osmanlı'nın son döneminde siyasi alanda örgütlenmiş ve kapitalist bir devlet yaratmayı hedeflemiştir. Ahmad, İttihat ve Terakki'nin modernleşme ve Batılılaşma anlayışını şu şekilde açıklar: Kurumları ıslah etmekten çok, devleti Avrupa denetimindeki yarı sömürge durumdan çıkarıp, kendi emperyal kaynaklarını kendi yararına sömüren bir kapitalist devlete dönüştürmeyi amaçlamışlardır. İttihat ve Terakki, Türk burjuvazisinin öncü partisi olarak tanımlanmıştır. Ayrıca, Ahmad'a göre İttihat ve Terakki, halkçılığı Türk siyasi hayatının bir parçası haline getirmiştir.

Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın "Şıpsevdi" adlı romanı, Türk toplumunun Tanzimat'la başlayan Batılılaşma sorununu ele alır. Romanın temel konuları arasında: aşk ve kadın-erkek ilişkileri; evlilik ve aile kurumu; eğitim; mirasyedilik yer alır. Gürpınar, alafranga bir aile ile batıl inançlarla şekillenen bir ailenin karşı karşıya getirilmesiyle, kendi kültürüne sırtını dönmüş kişileri eleştirir. Eser, herhangi bir amaca hizmet etmekten çok, halkı güldürmek amacıyla yazılmıştır.

Osmanlı Devleti'nin eğitim alanındaki Batılılaşma dönemi 1700'lerin sonunda başlamıştır. Bu sürecin başlangıcı olarak genellikle Lâle Devri (1718-1730) kabul edilir. Ancak, modernleşme hareketi günümüz Türkiye'sinde hâlâ devam etmektedir.

Tanzimat'tan sonra kılık kıyafet, Batılılaşma doğrultusunda önemli değişiklikler geçirmiştir. Erkekler için: II. Mahmut döneminde sarık ve cübbe yerine fes, setre (ceket) ve pantolon kullanılmaya başlanmıştır. Subaylar için haki, devrik yakalı ceket ve pantolondan oluşan üniformalar, erler için düz yakalı ceket ve pantolondan oluşan üniformalar ve askerlerin hepsi için kalpak kullanılmaya başlanmıştır. Yelekler, yüksek yakalı gömlekler ve yüksek yakalıklar, plastron, papyon, kravat ve üzerine takılan mücevherli iğneler erkek giysilerinin gözde unsurları olmuştur. Kadınlar için: Tanzimat'la birlikte çarşaf yaygınlaşmaya başlamıştır. Kadınlar, Paris modasını takip etmeye başlamış, balolara özel kıyafetler diktirmişlerdir. Geometrik desenli ve kesimli elbiseler, kısa japone kollar, boyunları saran boncuklar, kalçaya sıkı bir şekilde oturan kısa spor bluzlar ve kloş şapkalar sık sık tercih edilmiştir.

Sultan Abdülmecid'in fotoğraf çektirmesinin birkaç nedeni vardır: Belge niteliği: Abdülmecid, fotoğrafın belge niteliği yönünü keşfetmiş ve hem hüküm sürdüğü topraklar hakkında fikir sahibi olabilmek hem de bunları diğer devletlere gösterebilmek amacıyla onlarca fotoğrafçıyı Osmanlı diyarını görüntülemek için görevlendirmiştir. Kişisel merak: Sultan Abdülmecid, fotoğraf çektiren ilk Osmanlı padişahı olarak bilinir ve fotoğrafa büyük bir ilgi göstermiştir. Avrupa ile entegrasyon: Batı kültürüne hakim olan Abdülmecid, Avrupa'da yaygınlaşan fotoğraf sanatıyla entegre olmak istemiş olabilir.

Tarık Zafer Tunaya, herhangi bir akıma mensup olmaktan ziyade, Türk anayasa hukukçusu ve akademisyen olarak tanınmıştır. Tunaya, özellikle laiklik ve Atatürk ilkeleri konusunda duyarlı bir tutum sergilemiştir.

Alaeddin Özdenören'in Batılılaşma Üzerine adlı kitabında, Batı uygarlığının gerçek yüzü ele alınmaktadır. Özdenören, bu kitabında şunları anlatmaktadır: Ölüm ötesine inanmayan Batılıların, tabiatı egemenlikleri altına almaya çalışmaları, bunu başaramayınca da onu tahrip etmek ve kirletmek için çabalamaları, tabiat karşısında kendilerini güçsüz ve aciz hissetmelerinin bir sonucudur. Batı uygarlığının özünde kötülük barındırdığı ve bunun da şeytana yenilgisinin bir neticesi olduğu ifade edilir. Mutlaklık, çıkış noktasını değiştirmiş olduğu için vahyin yerine aklın konulmak istendiği belirtilir. Tanzimat Dönemi’nde, Batı zihniyetinin Türkiye’yi bütün yönüyle kendisine bağlı ve bağımlı hale getirmek istediği anlatılır. Batı uygarlığının, Müslümanları Müslümanca düşünme zihniyetinden ve ümmet bilincinden uzak tutmak istediği ifade edilir. Alaeddin Özdenören'in Batılılaşma Üzerine adlı kitabına şu sitelerden ulaşılabilir: 1000kitap.vercel.app; goodreads.com.

Berna Moran'ın Türk romanının gelişim süreci hakkındaki görüşleri, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış adlı üçlemesinde detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Batılılaşma Etkisi: Moran, Türk romanının gelişiminin temelinde Batılılaşma sürecinin yattığını belirtir. Toplumsal ve Siyasal Etkiler: Romanların, dönemin sosyal ve politik olaylarından büyük ölçüde etkilendiğini ve yazarların bu olayları eserlerine yansıttığını savunur. Tematik ve Biçimsel Yönelimler: Romancıların tematik ve biçimsel yönelimlerinin, toplumsal dönüşümlerle paralellik gösterdiğini ve birçok düşünsel, siyasal ve ideolojik akımın romanlarda karşılık bulduğunu ifade eder. Teknik ve Yenilikler: Romanların teknik özelliklerini ve yeniliklerini, yabancı eserlerle olan benzerliklerini ve Türk romancılığına getirdikleri ilkleri inceler. Moran, bu yaklaşımıyla Türk romanını anlamak ve anlatmak için Türk toplumunun Batı etkisi altında geçirdiği toplumsal ve siyasal değişimi kavramanın gerekliliğini vurgular.

II. Mahmud dönemi, Osmanlı tarihinde Batılılaşma (modernleşme) akımı ile öne çıkar. Bazı önemli ıslahatlar: Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması ve Avrupai tarzda eğitim gören Asakir-i Mansure-i Muhammediyye ordusunun kurulması. İlköğretimi zorunlu hale getirme ve modern anlamda ilk harp okulu ile tıp okulunun açılması. Divan-ı Hümayun'un kaldırılarak yerine Meclis-i Vâlâ ve Meclis-i Vükela'nın kurulması. Müsadere sisteminin kaldırılması ve posta teşkilatının kurulması.