Varoluşçuluk

Jean-Paul Sartre, "varoluş özden önce gelir" görüşünü savunan filozoftur. Bu iddia, bir şeyin özünün (doğasının), varoluşundan daha temel ve değişmez olduğu yönündeki geleneksel felsefi görüşün tam tersi bir yaklaşımdır.

Modernizmi esas alan yazarlar, genellikle şu fikirleri savunur: Bireysellik ve kozmik yalnızlık: Bireyin iç dünyası ve yalnızlığı ön plandadır. Bireysel ve toplumsal huzursuzluk: Toplumdaki sorunlar ve birey üzerindeki etkileri işlenir. İnsanın geleneklere isyanı ve toplumdan kaçış: Sosyal kurallara karşı duruş ve bireyin toplumla çatışması vurgulanır. Karmaşık insan varlığı: İnsanın iç çatışmaları, hataları ve iyilikleri anlatılır. Şiirsel anlatım ve alegori: Anlatımda şiirsel ögeler ve alegorik bir dil kullanılır. Bilinç akışı ve iç diyalog: Karakterlerin düşünceleri ve duyguları bilinç akışı, iç konuşma ve iç diyalog teknikleriyle aktarılır. Neden-sonuç ilişkisinin reddi: Olay örgüsünde neden-sonuç ilişkisi ortadan kalkar. Modernist yazarlar, varoluşçuluk gibi akımlardan etkilenmiş ve bu akımların fikirlerini eserlerine yansıtmışlardır.

Viktor Frankl'ın anlamsızlık hissine kapılmasının başlıca nedeni, II. Dünya Savaşı sırasında toplama kamplarında yaşadığı zorlu deneyimlerdir. Bu deneyimler, onun insan doğasına dair felsefesini derinden şekillendirmiş ve insanın en zor şartlarda bile yaşamına anlam katabileceği fikrini pekiştirmiştir.

Varoluşçuluğun temel tezi, "varoluş özden önce gelir" önermesidir. Varoluşçuluğun diğer temel tezleri şunlardır: Varoluş her zaman tek ve bireyseldir. Varoluş, insanın içinden bir tanesini seçebileceği bir olanaklar bütünüdür. Varoluş her zaman bir “dünyada var olma”dır. Varoluşçu felsefede ayrıca özgürlük ve sorumluluk kavramları da önemli bir yer tutar.

Irvin Yalom'un "Varoluşçu Psikoterapi" kitabı tek ciltten oluşmaktadır. Kitap, 751-1000 sayfa arasında değişmektedir. Ayrıca, Yalom'un "Varoluşçu Psikoterapi" adlı 6 kitaptan oluşan bir set de bulunmaktadır. Bu set, "Kısa Süreli Grup Terapileri" adlı kitabı da içermektedir.

Heidegger'e göre varoluşun temel sorunu, varlığın anlamını belirlemektir. Heidegger, geleneksel felsefenin varlık sorusunu ihmal ettiğini ve bu nedenle varlığın unutulduğunu savunur. Heidegger'e göre, varlığın anlamını belirlemek için çıkış noktası Dasein (varolma) olmalıdır.

Fernando Pessoa'nın "Huzursuzluğun Kitabı" adlı eseri, hayatın anlamının sorgulandığı, varoluşsal bir anlatı olarak tanımlanabilir. Eserde işlenen bazı temalar: Yalnızlık ve yabancılaşma. Eylemsizlik ve düşünce. Kimlik arayışı. Pessoa, bu eserde kendi benliğini yersiz-yurtsuzlaştırarak, ben-merkezli varoluşun kaygısından uzaklaşır ve "cevabı verilemeyen sorulara" karşı, çok-kimlikli yapının sunduğu esneklikle başa çıkma yöntemleri geliştirir.

Albert Camus'nün "Yabancı" kitabındaki Meursault'nun soğukkanlı olmasının birkaç nedeni vardır: Kayıtsızlık ve duygusuzluk: Meursault, olayları büyük-küçük, önemli-önemsiz diye ayırmadan olduğu gibi değerlendirir. Toplumsal normlara tepki: Duygularını yaşamaktan ziyade onları toplumsal normlara uygun biçimde dışa vurmayı reddeder. Varoluşçu felsefe: Meursault, dünyayı olduğu gibi kabul eder ve bu da onun duygusal düzlemde değil, düşünsel bir sadelik içinde yaşamasına neden olur. Meursault'nun soğukkanlılığı, aynı zamanda bir savunma mekanizması olan rasyonalizasyon (mantığa bürüme) olarak da yorumlanabilir.

Varoluşçu psikoterapi, bireylerin yaşamlarına anlam katmalarına, varoluşsal kaygılarıyla başa çıkmalarına ve otantik bir yaşam sürmelerine yardımcı olan bir psikoterapi yaklaşımıdır. Prof. Dr. Erol Göka'nın varoluşçu psikoterapi ile ilgili bazı çalışmaları: "Varoluşun Psikiyatrisi" adlı kitabı, psikiyatrideki yönelimini varoluşçu-dinamik yaklaşım olarak belirler. Bilimsel çalışmaları ve klinik deneyimleri daha çok psikodinamik yönelimli ve varoluşçu psikoterapi alanlarındadır. Varoluşçu psikoterapi, tek bir ekol olarak ele alınamaz çünkü birçok düşünürün ve klinisyenin katkılarını içerir.

Edip Cansever'in "Benim Olmayan Bir Sevinç Duyuyorum" şiiri, yabancılaşma ve aidiyetsizlik temalarını işler. Şiirde, bir kişinin bulunduğu ortamın duygusal aurasına kapılması ve bu duruma kendini kaptırarak "benim olmayan bir sevinç" hissetmesi anlatılır. Şiirin bir diğer yorumu ise, insanın biyolojik yaştan bağımsız olarak yaşlanabileceği ve bu hissin basit bir olay sonucunda da ortaya çıkabileceği yönündedir. Şiirin tam metnine aşağıdaki kaynaklardan ulaşılabilir: antoloji.com; 9lib.net.

"Varoluş özden önce gelir" ifadesi, varoluşçuluğun (egzistansiyalizm) temel düşüncelerinden biridir ve Fransız filozof Jean-Paul Sartre tarafından formüle edilmiştir. Bu anlayışa göre, insan doğuştan belirlenmiş bir özle dünyaya gelmez; aksine, yaşamı boyunca yaptığı seçimler, deneyimler ve eylemlerle kendi özünü oluşturur. Bu düşünce, bireyin özgürlüğünü ve sorumluluğunu vurgular; dışsal bir otorite, gelenek veya ilahi bir plan bireyin kimliğini belirleyemez.

Albert Camus'nün absürtizm ve varoluşçuluk görüşleri aynı değildir, ancak bu iki felsefi akım birbiriyle ilişkilidir. Absürtizm, evrenin saçmalığını ve yaşamın anlamsızlığını savunur. Varoluşçuluk ise yaşamın anlamsızlığı görüşünün yanı sıra, bu anlamsızlığın insanın kararları ve tepkileriyle anlamlı hale gelebileceğini savunur. Camus, genellikle absürtçü olarak tanınsa da, "Yabancı" ve "Sisifos'un Efsanesi" gibi eserlerinde varoluşçuluk perspektifiyle absürt karakterleri keşfettiği için bir varoluşçu olarak da kabul edilir.

Bazı irrasyonel filozoflar: Johann Georg Hamann, Friedrich Heinrich Jacobi ve Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling. Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche ve Henri Bergson. Søren Kierkegaard, Jean-Paul Sartre ve Albert Camus. Ludwig Klages ve Oswald Spengler.

Franz Kafka'nın "Dönüşüm" adlı eseri, bireyin toplumla ve ailesiyle olan ilişkilerini, yabancılaşmayı ve varoluşsal krizleri ele alır. Bazı temalar: Yabancılaşma: Gregor, dönüşümünden önce ailesine yabancılaşmış ve sadece bir geçim kaynağı olarak görülmüştür. Anlamsızlık: Aile, Gregor'un durumunu kabullenip ona karşı tepkisiz kalır; onun ölümü üzerine rahat bir nefes alıp normal hayatlarına dönerler. Toplumsal eleştiri: Eser, bireyin toplum tarafından nasıl değersizleştirildiğini ve sadece işlevselliğiyle ölçüldüğünü eleştirir. Kafka, dönüşümün nedenini açıklamaz; bu, hikâyenin merkezindeki absürtlüğün bir parçasıdır.

Jean-Paul Sartre, varoluşçuluk felsefesini daha anlaşılır kılmak amacıyla "Bulantı" (La Nausée) adlı romanı yazmıştır. Sartre, bu eserde insanın hayatta anlam yaratma çabası, özgürlük, anlamsızlık ve hiçlik gibi felsefi düşüncelerini edebi bir kurgu üzerinden aktarmıştır. Romanın kahramanı Antoine Roquentin'in yaşadığı "bulantı" hissi, varlığın saçmalığına karşı bir farkına varışı simgeler.

Yalom'a göre anlam yoksunluğu, "anlamsızlık" olarak adlandırılır ve iki boyutta ele alınır: varoluşsal boşluk ve varoluşsal nevroz. Varoluşsal boşluk, can sıkıntısı, durgunluk ve boşluk duygusu olarak yaşanır. Varoluşsal nevroz, anlamsızlık duygularının yanı sıra açık klinik belirtiler de geliştirildiğinde söz edilir. Yalom, anlamın mana veya tutarlılığa gönderme yaptığını, anlam arayışının ise tutarlılık arayışını ifade ettiğini belirtir.

Huzursuzluğun Kitabı'nda boşluklar, yazarın hayatla ilgili düşüncelerini ve duygularını döktüğü, bazen kendi kişiliğinde kahramanı yer değiştirdiği denemeler ve anlatıların toplamından oluşması nedeniyle yer almaktadır. Ayrıca, kitabın olaysız bir öz yaşam öyküsü olarak nitelendirilmesi de boşluk hissine katkıda bulunabilir. Pessoa'nın eserindeki boşlukların tam olarak neden kaynaklandığına dair kesin bir yanıt vermek zordur.

Varoluşçu psikoloji, insan deneyimini ve bireysel varoluşu anlamaya odaklanan bir psikoloji dalıdır. Maneviyat, bireyin herhangi bir belirli inanç ve uygulama sisteminin ötesine giderek doğaüstü bir varlıkla bağlantı kurma arayışıdır. Varoluşçu psikoloji ve maneviyat arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir: Farklı görüşler: Varoluşçu psikolojinin temsilcileri, din ve maneviyat hakkında çok farklı görüşlere sahiptir. Anlam arayışı: Varoluşçu psikoloji, din ve maneviyatı, insanın anlam arayışının önemli kaynakları olarak görür. Eleştiri: Varoluşçu yaklaşım, totaliter ve köktendinci, kurumsal dinleri eleştirir. Bireysel inanç: Varoluşçu psikoloji, tüm dinlerin eşit olduğunu savunmaz, ancak bireysel inancın rolüne saygı gösterir.

Viktor E. Frankl'ın "İnsanın Anlam Arayışı" kitabının çok okunmasının bazı nedenleri: Evrensel insani çaba: Kitap, anlam arayışının kültürel veya zamansal bir olgu değil, evrensel bir insani çaba olduğunu öne sürer. Zor koşullarda anlam bulma: Frankl, en zorlu koşullarda bile anlam arayışının bireyleri ayakta tutabilecek güçlü bir güç olduğunu öne sürer. Pratik uygulanabilirlik: Kitap, hem akademisyenler hem de sıradan insanlar için okunması gereken bir eser olarak kabul edilir. Edebi derinlik: Kitap, zorlu süreçlerden geçen insanların yaşadığı deneyimler üzerine yazılmış derinlikli ve bütünsel bir eser olarak değerlendirilir.

Being and Nothingness (Varlık ve Hiçlik), Jean-Paul Sartre'ın varoluşçuluğunun en önemli kurgusal olmayan ifadesi ve en etkili felsefi eserlerinden biridir. Türkçe'de "Varlık ve Hiçlik" şu konuları anlatıyor olabilir: Varoluşun tanımı: Kişi, bedeninin maddi gerçekliğinde ve evrenin içinde varoluşa dahil olur. Hiçliğin anlamı: Hiçlik, deneyimlenen bir gerçekliktir ve sadece olumsuz yargıları özetleyen bir kavram değildir. Bilinç ve benlik: Bilinç, içinde "gizli" bir benlik barındırmaz. Freud'un eleştirisi: Kitap, Freud'un teorilerini, bilincin özünde öz-bilinçli olduğu iddiasına dayanarak eleştirir. Ayrıca, 2024 yapımı Being and Nothingness adlı bir animasyon filmi de bulunmaktadır.