Urartu

Urartu ekonomisi, devlet eliyle organize edilmiş ve çeşitli faaliyetlere dayanmıştır. Tarım: Urartular, sulama sistemleri sayesinde bağ, bahçe ve tahıl tarımı geliştirmişlerdir. Hayvancılık: Doğu Anadolu'nun hayvancılığa uygun yapısı, Urartuların bu alanda da gelişmesine olanak tanımıştır. Madencilik: Bölgedeki bakır ve demir gibi maden yataklarının işletilmesi, madencilik sektörünün gelişmesine katkı sağlamıştır. Ticaret: Ticaret, para yerine takas sistemiyle yürütülmüştür. Urartu ekonomisi, merkezi yönetim sayesinde sulama sistemlerinin geliştirilmesi ve tarımsal üretimin artmasıyla güçlenmiştir.

Çavuştepe Kalesi'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Tarihi ve Kültürel Değer: Kale, M.Ö. 764-734 yılları arasında Urartu Kralı II. Sarduri tarafından inşa ettirilmiştir. İki Ayrı Tapınak: Kale, Urartu kaleleri arasında iki ayrı tanrıya (Haldi ve İrmuşini) adanmış tapınakların bulunduğu tek örnektir. İyi Korunmuş Yapılar: 5-6 metre yüksekliğindeki kale duvarları, su sarnıçları ve diğer yapılar, eski inşaatçıların mühendislik becerilerini yansıtır ve iyi korunmuş halleriyle dikkat çeker. Arkeolojik Kazılar: Kale ve çevresindeki nekropolde yapılan kazılar, Urartuların ölü gömme gelenekleri ve sosyal yaşamları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır.

Urartular, Urartuca dilini konuşuyordu. Urartuca, Hurro-Urartu adı verilen ve bilinen hiçbir dil grubu veya Eski Yakın Doğu dili ile belirgin bir genetik ilişkisi bulunmayan, kendi başına bağımsız ve birincil bir dil ailesi olarak kabul edilir. Urartucanın en belirgin özelliği, ergatif yapıdır.

Mehmet Kuşman, Urartu dilini konuşan dedenin adıdır. 1940 yılında Van'ın Gürpınar ilçesinde doğan Kuşman, 60 yıl önce Çavuştepe Kalesi'nde bekçi olarak çalışırken kendi çabalarıyla Urartuca öğrenip yazmayı ve okumayı başarmıştır.

Ağrı Şoşik Kalesi'nin kim tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, bazı görüşler ve iddialar bulunmaktadır: Urartu Dönemi: Kalenin ilk yapımının Urartu döneminde gerçekleşmiş olabileceği düşünülmektedir. Akkoyunlu Dönemi: 17. yüzyıl ortalarında bölgeye gelen Evliya Çelebi, Seyahatnamesi'nde kaleyi Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın oğlu Ziyadüddin'e mal etmektedir. Kalenin Selçuklu ve Beylikler dönemi askeri yapılarından izler taşıdığı da belirtilmektedir.

Urartucada 4 ünlü (a, e, i, u) ve 14 ünsüz olmak üzere toplam 18 harf bulunmaktadır. Aslında Urartu dilinde "o" ünlüsü de vardı, ancak bu ünlü çivi yazısıyla verilmediği için yazıda yer almamıştır.

Hayır, Hurriler ve Urartular aynı değildir, ancak aralarında yakın bir ilişki vardır. Hurriler, M.Ö. 3. binyılda Anadolu'da yaşayan bir kavimdir. Hurrice ve Urartuca, birlikte "Hurro-Urartu" adı verilen ve bilinen hiçbir dil grubu veya Eski Yakın Doğu dili ile belirgin bir genetik ilişkisi bulunmayan küçük ve ayrık bir dil ailesini oluştururlar.

Haykaberd Kalesi, Urartian kralı Sarduri II tarafından M.Ö. 8. yüzyılda inşa edilmiştir.

Palu'nun kökeni üzerine farklı görüşler bulunmaktadır: Urartu Dönemi: Palu isminin kökeni Urartu dönemine kadar uzanmaktadır. Arapça Köken: Bazı kaynaklara göre, "Palu" kelimesi Arapçada "tepe" veya "yüksek yer" anlamına gelen ifadelerle benzerlik taşımaktadır. Ayrıca, Palu isminin Rum ağzında "Balouos" olduğu ve "Balabitene" adlı Elazığ ile Çapakçur/Bingöl arasında kalan bölgenin adı olduğu da belirtilmektedir. Palu'nun tarihi, M.Ö. 2000'li yıllara kadar uzanmakta olup, bölge sırasıyla Hurriler, Hititler, Urartular, Asurlular, Medler, Romalılar, Bizanslılar, Araplar, Selçuklular, Artuklular ve Akkoyunluların hâkimiyetine girmiştir.

Urartular'da Devlet Yönetimi: Monarşik Yapı: Urartu'da monarşik bir yönetim vardı ve krallık babadan oğula geçerdi. İdari Sistem: Ülke, kralî merkezler, eyalet merkezleri ve aşiret merkezlerinden oluşan bir idari yapıya sahipti. Din ve Yönetim: Dine dayalı bir yönetim biçimi olan teokrasi söz konusuydu. Sosyal Yapı: Sınıflar: Soylular, savaşçılar, çiftçiler-köylüler ve köleler gibi sınıflardan oluşuyordu. Ekonomi: Temel ekonomik dinamikler tarım ve hayvancılığa dayanıyordu.

Mirjo Salvini'nin "Urartu Tarihi ve Kültürü" adlı kitabı, Urartular uygarlığını özellikle yazıtlar üzerinden bir dilbilimci bakış açısıyla ele alır. Kitabın içeriği beş ana bölümden oluşur: 1. Giriş: Urartu araştırmalarının tarihi ve coğrafi sınırlar. 2. Urartu Devleti'nin Siyasi Tarihi: Kralların icraatları kronolojik olarak incelenir. 3. Urartu Kültürü ve Uygarlığı: Bölgenin planlanması, ekonomik ve toplumsal yapı, mimari gibi konular ele alınır. 4. Urartu Dini: Panteon ve dini unsurlar incelenir. 5. Yazı ve Dil Üzerine: Urartu yazısı ve dili hakkında bilgiler verilir. Kitap, yeni yazıtların eklenmesi ve eskilerin yeniden değerlendirilmesiyle güncellenmiş, birinci elden kaynak bilgilerle zenginleştirilmiştir.

Urartuların en önemli buluşu olarak su tesisleri ve sulama sistemleri gösterilebilir. Urartular, tarım arazilerine su taşımak için kanallar inşa ederek tarım verimliliğini artırmış ve halkın refahını sağlamışlardır.

Urartu heykelleri, özellikle Van ve çevresinde bulunmaktadır. Bazı örnekler: Alaköy (Ayanıs) Kalesi: Van il merkezinin 28 km. kuzeybatısında yer alan bu kalede, 1993 ve 1995 yıllarında yapılan kazılarda beş adet bakır alaşım heykelcik ve bir aslan heykeline ait parçalar bulunmuştur. Garibin Tepe (Tuşba): 2024 yılında yapılan kazılarda, yaklaşık bir ton ağırlığında, bazalttan yapılmış anıtsal bir heykel keşfedilmiştir. Erebuni Kalesi Müzesi ve Ermenistan Tarihi Müzesi: Bu müzelerde Urartu tanrıları Ḫaldi ve Teişeba'nın kabartmaları bulunmaktadır. Anadolu Medeniyetleri Müzesi: Burada da Urartu ritüellerinde kullanılan kazanlar üzerindeki heykelcikler sergilenmektedir.

Kef Kalesi'nin hikayesi iki farklı bağlamda ele alınabilir: Tunus'taki Kef Kalesi. 1600'lü yıllarda Osmanlı Devleti döneminde inşa edilmiştir. Cezayir sınırında, Deyr Dağı'ndaki bir platonun üzerinde yer alır. Bitlis'teki Kef Kalesi. Urartu Kralı II. Rusa (MÖ 685-645) tarafından yaptırılmıştır. Adilcevaz ilçesinin yaklaşık 6 kilometre kuzeyinde, Van Gölü’nün kuzeybatı kıyısında, volkanik bir tepe üzerine kurulmuştur. İlk kazı çalışmaları 1960’lı yıllarda Baki Öğün ve Emin Bilgiç tarafından gerçekleştirilmiştir. 1964-1972 yılları arasında yapılan kazılarda, kalenin bir saray ve tapınak içerdiği, iyi korunmuş pitoslar ve pitos yerleri, figürinler, çanak çömlek parçaları, kabartmalı taş bloklar gibi birçok envanter ve mimari buluntu keşfedilmiştir.

Van'da çivi yazılı iki Urartu yazıtı bulunmuştur.

Urartularda astronomi ve takvim anlayışı şu şekildeydi: Astronomi: Urartular, gökyüzünü dikkatle gözlemleyerek karmaşık bir takvim sistemi geliştirmişlerdir. Takvim: Urartu yazıtlarından bir yılda kaç ayın veya bir ayda kaç günün bulunduğu bilgilerine ulaşmak mümkün olmamıştır.

Urartularda tek bir çeşit çivi yazısı bulunmaktadır. Urartular, Yeni-Assur’dan aldıkları çivi yazısını başlangıçta Assurca kullanarak zamanla kendi dillerine adapte etmişlerdir.

Yüksekova'nın tarihi yerleri şunlardır: Büyükçiftlik (Hırvate) Köyü Kalıntıları: Urartu dönemine ait önemli bir yerleşim yeridir. Kekyaşin ve Topuzova Anıtları: Urartu medeniyetine ait kalıntılar içerir. Ordu Yolu: Urartu Krallığı'nın Van Gölü kıyısındaki TUŞBA'dan başlayıp Cilo Dağlarına uzanan tarihi yol. Ayrıca, Yüksekova'da tarihi camiler ve türbeler de bulunmaktadır.

Urartular, Bingöl'e su kaynakları ve tarım alanları nedeniyle stratejik bir öneme sahip olduğu için gelmişlerdir. Urartu Kralı Menuas, Bingöl yaylalarını koruyabilmek amacıyla Sebiterias, Bağın ve Mazgirt kalelerini yaptırmıştır. Urartular, Hititlerin MÖ 1200 yıllarında yıkılmasının ardından batıya doğru genişleyerek Bitlis, Muş ve Bingöl'ü almış, Murat Vadisi'ne ilerlemişlerdir.

Patnos'un eski adları şunlardır: Aladırı. Patisus. Batnus. Ayrıca, Patnos'un farklı kaynaklarda Badnoc, Patnoc, Patnots ve Badnots gibi isimlerle de anıldığı bilinmektedir.