Toksikoloji

Ünlü yemek eleştirmeni Vedat Milor'un titremesinin nedeni, vücudunda yüksek miktarda civa birikmesi sonucu oluşan civa zehirlenmesidir. Milor, bu durumu ilk kez Armağan Çağlayan'ın "Gör Beni" programında açıklamış ve doktorunun, sinirlerinin ancak bin yılda düzelebileceğini söylediğini belirtmiştir. Civa zehirlenmesi, sinirlerde hasar oluşturarak titreme ve uyuşma gibi semptomlara yol açar.

BPA (Bisfenol A), vücutta endokrin sistemine müdahale ederek çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. BPA'nın vücutta yaptığı bazı olumsuz etkiler: Hormonal dengesizlikler: Östrojen hormonu gibi davranarak hormonal dengeyi bozar, bu da üreme, sinir, bağışıklık, metabolik ve kardiyovasküler sistemleri olumsuz etkiler. Üreme sağlığı sorunları: Kadınlarda adet düzensizlikleri ve doğurganlık sorunlarına, erkeklerde ise sperm kalitesinde düşüşe neden olabilir. Obezite ve diyabet: İnsülin direncini artırarak obezite ve Tip 2 diyabet riskini yükseltebilir. Gelişim bozuklukları: Çocuklarda gelişim bozukluğu, öğrenme sorunları ve hiperaktiviteye yol açabilir. BPA'ya maruziyeti azaltmak için BPA içermeyen ürünler tercih edilmesi önerilir.

Cilt bakımı ve makyaj toksikolojisi aynı şey değildir. Cilt bakımı, cildin temizlenmesi, nemlendirilmesi ve korunması için yapılan uygulamaları kapsar. Makyaj toksikolojisi ise, makyaj malzemelerinin içerdiği kimyasal maddelerin cilt üzerindeki zararlı etkilerini inceler.

Ağır metaller, özgül ağırlığı 4’ten büyük olan kimyasal elementlerdir. Bazı ağır metaller: çinko (Zn); bakır (Cu); alüminyum (Al); krom (Cr); demir (Fe); manganez (Mn); kurşun (Pb); cıva (Hg); arsenik (As); kadmiyum (Cd). Ayrıca, esansiyel ağır metaller (canlıların bünyesinde ihtiyaç duyulan) ve esansiyel olmayan ağır metaller (toksik etkilere sahip, canlının bünyesinde hiçbir fonksiyonu olmayan) olarak da bir ayrım yapılabilir.

Kozmetik toksikolojisi, kozmetik ürünlerin bileşenlerinin potansiyel tehlikelerini ve ölçülebilir risklerini inceleyen bir alandır. Kozmetik ürünlerin toksik etkileri için, ürüne maruziyet, uygulama alanı, ürün miktarı, uygulama süresi ve sıklığı gibi birçok parametre dikkate alınmalıdır. Kozmetik ürünlerde bulunabilecek bazı zararlı maddeler ve bunların olası etkileri şunlardır: Ağır metaller. Benzoil peroksit. Parabenler. Nanopartiküller. Formaldehit, sülfatlar ve diğer kimyasallar.

Kalayın sağlığa bazı zararları: Alerjik reaksiyonlar: Kalay ile temas, ciltte döküntü ve kaşıntı gibi belirtilerle alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Solunum problemleri: Kalay buharlarının veya tozlarının solunması, solunum yolu irritasyonuna yol açabilir ve uzun süreli maruziyet astım gibi hastalıkların tetiklenmesine neden olabilir. Karaciğer ve böbrek hasarı: Yoğun kalay maruziyeti, bu organların fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Sinir sistemi üzerindeki etkiler: Hayvanlar üzerinde yapılan bazı çalışmalar, kalayın sinir sistemi üzerinde olumsuz etkileri olabileceğini göstermektedir. Toksik etkiler: Çok büyük miktarlarda kalay alımı, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı ve baş ağrısı gibi toksik semptomlara yol açabilir.

Toluenin bazı zararları: Yanıcılık. Aspirasyon tehlikesi. Cilt tahrişi. Solunduğunda nörolojik tehlikeler: yorgunluk, geçici hafıza kaybı, beyinde motor bozukluk, sersemlik, mide bulantısı, kusma, iştah kaybı, işitme kaybı, renk körlüğü. Üreme sisteminde oluşabilecek tehlikeler: hamile kadınlar tarafından solunduğunda bebekte kalıtsal bozukluklar. Kalp ve kan damarları üzerinde olumsuz etkiler: kardiyak aritmi, düşük kan basıncı. Böbrek ve karaciğer hasarı: kronik maruziyette hafif etkiler gözlemlenmiştir. Psikolojik etkiler: uzun süreli maruziyet, psikoorganik sendroma ve diğer davranışsal bozukluklara yol açabilir. Toluen zehirlenmesi durumunda derhal tıbbi yardım alınmalıdır.

Asetatın zararları şunlardır: Solunum tahrişi: Yüksek konsantrasyonlarda asetat buharları solunduğunda solunum yollarında tahrişe yol açabilir. Ftalat plastleştiriciler: Asetata eklenen ftalat plastleştiriciler toksiktir ve özellikle üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Mikroplastikler: Asetat, mikroplastik sorununa katkıda bulunur ve okyanuslarda bulunan plastik parçacıkların büyük bir bölümünü oluşturur. Aşırı tüketim: Asetatın aşırı miktarda alınması, mide rahatsızlıkları, baş ağrıları ve sindirim problemlerine neden olabilir. Uzun süreli kullanım: Uzun vadede yüksek miktarda asetat tüketimi, karaciğer ve böbrek sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Asetatın güvenli kullanımı için önerilen miktarlara uyulması ve hassas bireylerin bu bileşikten kaçınması önemlidir.

Doz indeks değeri, farklı alanlarda farklı anlamlar taşıyabilir. İşte bazı örnekler: Radyasyon doz indeksi: Radyolojide, hastaların maruz kaldığı radyasyonun etkilerini değerlendirmek için kullanılan bir göstergedir. Terapötik indeks: Bir ilacın minimum etkili dozu ile minimum toksik etki gösteren dozu arasındaki farkı ifade eder. Ayrıca, "doz indeksi" terimi, "sağaltım indeksi" olarak da kullanılabilir ve bir ilacın etkili ve öldürücü dozu arasındaki oranı belirtir.

Hayır, toksimi ve toksemi aynı değildir. Toksemi, bakteri zehirlerinin (toksinlerin) kana geçmesi sonucu meydana gelen zehirlenme halidir. Toksimi ise, kanda toksit maddelerin bulunmasıyla çeşitli organ ve sistemlerde hastalık belirtilerinin ortaya çıkması durumudur.

Mekanistik toksikoloji, canlı organizmalarda toksik etkilere neden olan kimyasalların tanımlanması için hücresel, biyokimyasal ve moleküler mekanizmaların anlaşılmasıyla ilgilenen bir toksikoloji alt dalıdır. Bu alanın çalışma sonuçları, toksikolojinin birçok alanında önemlidir ve daha güvenilir alternatif kimyasalların tasarımı ve üretimi için gereklidir.

Metil ve etil cıva arasındaki temel fark, kimyasal yapılarında yatmaktadır. Etil cıva (C2H5Hg+), cıva ile birlikte bir etil grubuna sahiptir. Metil cıva (CH3Hg+) ise cıva ile birlikte bir metil grubuna sahiptir. Toksisite açısından da farklılıklar gösterirler: Metil cıva, etil cıvadan daha zehirlidir ve vücutta birikerek yüksek dozlarda zehir etkisi yapar. Etil cıva, vücuttan hızlıca atıldığı için zehirli miktara ulaşamaz.

Genetik toksikolojinin alt dalları şunlardır: Toksikogenetik: DNA'daki farklılıkların toksik ajanların toksikokinetiğine ve toksikodinamiğine etkisini inceler. Genetik Toksikoloji: Ksenobiyotiklerin DNA üzerinde meydana getirdikleri mutasyonlar, kromozomlarda oluşturdukları aberrasyon ve kırılmalara bağlı olarak gerçekleşen olayları araştırır. Ayrıca, toksikolojinin genel alt dalları arasında klinik toksikoloji, forensik toksikoloji, besin toksikolojisi, endüstriyel toksikoloji, analitik toksikoloji ve biyokimyasal toksikoloji gibi alanlar da bulunmaktadır.

Toksikoloji ve embriyoloji ilişkisi, toksik maddelerin embriyo ve fetüs üzerindeki etkilerini inceleyen teratoloji alanında ortaya çıkar. Toksik maddeler, özellikle gebeliğin ilk dönemlerinde embriyoya maruz kaldığında, organların oluştuğu organojenez döneminde kusurlara yol açabilir. Bu nedenle, toksik maddelerin teratojenik etkileri, embriyolojinin önemli bir araştırma konusu olmuştur.

Ekzotoksin ve endotoksin, mikroorganizmalar tarafından salgılanan zehirli maddelerdir (toksinler). Ekzotoksinlerin özellikleri: Kaynağı: Ağır metaller, endüstriyel maddeler, biyolojik toksinler, tarım ilaçları, böcek ilaçları, küfler, gıda katkı maddeleri gibi çeşitli maddeler. Yapısı: Protein karakterindedir. Isıya dayanıklılık: Genellikle ısıya duyarlıdır (termolabil). Etki şekli: Vücutta etkiledikleri doku veya organlara göre nörotoksinler, enterotoksinler ve sitotoksinler olarak sınıflandırılır. Endotoksinlerin özellikleri: Kaynağı: Bakteriyel parçalanma sonrası ortaya çıkar. Yapısı: Lipopolisakkarit yapısındadır. Isıya dayanıklılık: Isıya ve bazı enzimlere karşı dirençlidir (termostabil). Etki şekli: Ateş, solunum güçlüğü, ishal ve bacak felci gibi etkilere neden olur.

Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Derneği Bülteni'nde arıların neden öldüğüne dair bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak arıların ölüm nedenleri arasında şunlar sayılabilir: Pestisitler. Çevresel faktörler. Arıların ve diğer tozlayıcıların gelişebilmesi için hayatta kalma koşullarını iyileştirmek ve yaşam alanlarına ışık tutmak amacıyla 20 Mayıs, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun kararıyla “Dünya Arı Günü” olarak ilan edilmiştir.

Biyolojik savaş ajanları, yaşayan mikroorganizmaları (bakteri, virüs, mantar) ve bu mikroorganizmalar tarafından üretilen toksinleri içerir. Bazı biyolojik savaş ajanları: Bakteriler: Şarbon (Bacillus anthracis), veba (Yersinia pestis), kolera (Vibrio cholera). Virüsler: Çiçek hastalığı (Variola major), ebola, sarı humma. Toksinler: Botulinum toksini, risin. Bu ajanlar, insanlar, hayvanlar ve bitkiler üzerinde ölüm veya hastalık yapıcı etkiler yaratır.

Tetrodotoksin (TTX) genellikle aşağıdaki balık türlerinde bulunur: Balon balığı (Tetraodontidae familyası). Kirpi balığı (Diodontidae familyası). Güneş balığı (Mola mola). Çotira balığı (Balistidae familyası). Ayrıca, TTX bazı deniz salyangozları, ahtapotlar ve semenderlerde de tespit edilmiştir.

Arı toksikolojisi, arıların çeşitli kimyasal maddelere maruz kalması sonucu ortaya çıkan zehirlenme ve olumsuz etkileri inceleyen bilim dalıdır. Arıların maruz kaldığı toksik maddeler arasında şunlar bulunur: Pestisitler. Doğal toksinler. Hidroksimetilfurfural (HMF). İlaçlar. Arılarda görülen zehirlenmelere karşı antidot bilinmemekle birlikte, koruyucu önlemler almak mümkündür.

Kozmetik kimyası ile toksikoloji arasındaki ilişki, kozmetik ürünlerin güvenli bir şekilde formüle edilmesi ve potansiyel tehlikelerinin belirlenmesi üzerine kuruludur. Toksikoloji, kimyasalların canlı organizmalar üzerindeki olumsuz etkilerini araştırır. Kozmetik kimyacıları, toksikoloji bilgisi sayesinde: Kullanılan hammaddelerin güvenli olup olmadığını değerlendirebilir; Ürünlerin güvenli olmadığını bilmedikleri takdirde kullanmazlar; Ürün güvenliliği için gerekli sorumlulukları üstlenir. Ayrıca, kozmetik toksikologlar, bir ürünün potansiyel tehlikelerini ve ölçülebilir risklerini belirleyerek, olumsuz olayların kozmetik üründen mi yoksa başka bir nedenden mi kaynaklandığını ayrıştırır.