Postmodernizm

David Harvey'e göre postmodernlik, modernitenin krizini ve yeni bir birikim rejiminin ortaya çıkışını ifade eder. Postmodern durumun bazı özellikleri: Zaman-mekan algısı: Zaman ve mekanın değişimiyle, sermaye birikiminde daha esnek tarzların ortaya çıkışı arasında bir ilişki vardır. Kültürel değişim: Postmodernizm, kültürel söylemde heterojenliği ve farklılığı özgürleştirici bir güç olarak öne çıkarır. Ekonomi: Postmodernizm, esnek birikim olarak tanımlanan yeni ekonomi biçimlerinin bir yansımasıdır. Geçicilik: Harvey, postmodernizmi kalıcı bir akım olarak değil, geçici ve kısa vadeli bir dönem olarak görür. Harvey, postmodernizmin, geç kapitalizmin kültürel mantığını ifade ettiğini ve nihayetinde başka düşünce akımlarına yerini bırakabileceğini savunur.

Evet, postmodern romanda olay örgüsü vardır, ancak klasik ve modern romanlardan farklı olarak, postmodern romanlarda olay örgüsü bilinen kurallara göre oluşturulmaz. Postmodern romanlarda: Olay örgüsü genellikle belirsizdir ve genellikle sonlar alışılmış şekilde bitmez. Olaylar ön plana çıkar, olay örgüsü yerine olayın ya da olayların ön plana çıkması söz konusudur. Kronolojik sıra ve mantıksal düzen içeren olay örgüsü yerine, postmodern metinlerde birbirinden kopuk, parçalı, karmaşık ve determinizmden yoksun bir yapı görülür.

Mustafa Kutlu, postmodernist edebiyat akımının temsilcisi olarak kabul edilir. Ayrıca, Kutlu'nun edebi kişiliği, geleneksel değerlerle modern hayatı harmanlayan bir anlatım tarzına sahip olması nedeniyle özgün bir yerde değerlendirilir.

Postmodernizm üzerine yazan bazı önemli isimler: Jean François Lyotard: "Postmodern Durum" adlı kitabıyla postmodernizm tartışmalarını başlatmıştır. Jacques Derrida: Postyapısalcılığın önemli temsilcilerinden olup, dil üzerine çalışmalarıyla postmodernizme katkı sağlamıştır. Michel Foucault: Postmodern düşünce ve postyapısalcılık üzerine önemli kuramcılar arasında yer alır. Gilles Deleuze ve Felix Guattari: Postmodern düşünce üzerine çalışmalar yapmışlardır. Fredric Jameson: Postmodernizm ve geç kapitalizmin kültürel mantığı üzerine yazılar yazmıştır. Zygmunt Bauman: Postmodern etik ve postmodernizm üzerine eserler kaleme almıştır. Agnes Heller ve Ference Feher: "Postmodern Politik Durum" adlı eserin yazarları arasındadır. Bu isimler, postmodernizmin çeşitli yönlerini ve etkilerini ele alan önemli teorisyenler ve yazarlardır.

Aykut Köksal'ın "Zorunlu Çoğulluk - Mimarlık ve Sanatta Dilin Süreksizliği" adlı kitabı herhangi bir akıma ait değildir, modernizm ve postmodernizm tartışmalarına yeni bir bakış açısı getiren kuramsal bir çalışmadır. Kitapta, tarımsal üretim çağının doğal dil tekilliği ile endüstriyel üretim çağının kurmaca diller çoğulluğu karşılaştırılır. "Zorunlu Çoğulluk"un alt başlığı olan "Mimarlık ve Sanatta Dilin Süreksizliği", yazarın sanat tarihinin kendine özgü bir sürekliliğe sahip olduğu fikrine karşı çıkışını ifade eder.

Şen Bilim, Friedrich Nietzsche'nin 1882 yılında yayımlanan ve felsefi düşüncelerinin yoğunluğunu şiirsel bir dille aktardığı bir eserdir. Eserde ele alınan bazı konular: Hakikat yolculuğu: Nietzsche için hakikat yolculuğu bir şenliktir. Acıların ve yoksunlukların üstesinden gelme: Acı ve yoksunlukların yaşandığı bir dünyada bilimle şen olmak, değişim gerektirir. Yaşam bilgeliği: Felsefi anlamda bir yaşam bilgeliğidir. Tanrı'nın ölümü: Modern dünyanın geleneksel din ve değer sistemlerinden kopuşuna dikkat çekilir. Yeni değerler yaratma: Kriz, yeni değerlerin ve anlamların yaratılabileceği bir fırsat olarak görülmelidir. Sanatın önemi: Sanat, insan deneyiminin derinliklerini anlamak ve ifade etmek için önemli bir araçtır. Nietzsche, bu eseri uzun bir yoksunluğun ardından gelen bir şenlikten ötürü yazdığını ifade etmiştir.

Jacques Derrida, postmodernizm ve postyapısalcılık akımlarına mensuptur. Derrida, özellikle "yapısöküm" olarak bilinen eleştirel düşünce yönteminin kurucusudur.

1960 sonrasında Türk hikayeciliğinde çeşitli anlayışlar ön plana çıkmıştır: Bireysel duyarlılık: Varoluş, kuşak çatışması ve yalnızlık gibi bireysel konular işlenmiştir. Toplumsal gerçekçi hikayeler: Gecekondularda yaşayanlar, işçiler, memurlar, işsizlik ve köyden kente göç gibi toplumsal sorunlar ele alınmıştır. Dini ve milli duyarlılıkta yazılan hikayeler: Bu anlayışta eser veren yazarlar, önceki dönemlere kıyasla artmıştır. Ayrıca, modernizm ve postmodernizm akımlarının etkisiyle hikayelerde anlatım ve teknik açıdan gelişmeler görülmüştür. Bu dönemde öne çıkan bazı yazarlar: Leyla Erbil, Demir Özlü, Demirtaş Ceyhun, Erdal Öz, Bilge Karasu, Dursun Akçam, Orhan Duru, Necati Cumalı, Mehmet Seyda, Talip Apaydın, Sevgi Soysal, Ferit Edgü, Yusuf Atılgan, Bekir Yıldız.

Orhan Pamuk'un "Benim Adım Kırmızı" romanı, birkaç açıdan önemli kabul edilebilir: Tarihî ve kültürel önem: 16. yüzyıl Osmanlı dünyasını ve özellikle saray nakkaşhanesini merkeze alarak Doğu'nun sanat anlayışını Batı ile karşılaştırır. Anlatım tekniği: Çoklu anlatıcı yapısı ve her karakterin kendi dilinden konuşması gibi postmodern tekniklerle yazılmıştır. Ödüller ve başarılar: 2002'de Prix du Meilleur Livre Etranger ve Premio Grinzane Cavour, 2003'te ise International IMPAC Dublin Literary Award ödüllerini kazanmıştır. Edebî değer: Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olan roman, hem biçimsel kurgusu hem de tematik derinliği ile çağdaş Türk edebiyatı ve dünya edebiyatı açısından özgün bir yapıt olarak kabul edilir.

Postmodern ruh hali, postmodern düşüncenin temel özelliklerini yansıtan bir bakış açısını ifade eder. Bu özellikler arasında: Belirsizlik ve sübjektiflik: Gerçeklerin ve hakikatlerin mutlak olmadığını, bireysel yorum ve algılara dayandığını kabul eder. İroni ve parodi: Otoritelerle alay etmeyi ve geleneksel normları sorgulamayı içerir. Melezleşme ve eklektizm: Farklı stillerin ve kodların karışımını savunur. Her şeyin mümkün olması: Her türlü fikre ve uygulamaya açık kapı bırakır. Kolektif mülkiyet ve isyan: Geçerli otorite ve kurumların doğruluğunu sorgular. Postmodern ruh hali, modern düşüncenin rasyonel ve evrensel ilkelerini reddeder ve bireysel deneyimlerin ve yorumların daha önemli olduğunu vurgular.

Neo-ortaçağ (neomedievalism), devletlerin zayıflaması, toplumların parçalanması, ekonomilerin dengesizleşmesi ve savaşların gayri-resmîleşmesiyle karakterize edilen bir dönemi ifade eder. Neo-ortaçağ kavramının bazı özellikleri: Devlet dışı aktörlerin güçlenmesi. Mezhepçilik ve dinî ayrışmalar. Irkçı ve aşırı sağ akımların yükselişi. Küresel yönetişim eksikliği. Neo-ortaçağ kavramı, hem olumlu hem de olumsuz şekillerde yorumlanabilir.

"Fantasy City" adlı eserlerin konuları farklılık göstermektedir: 1. "Fantasy City: Pleasure and Profit in the Postmodern Metropolis" adlı kitap, John Hannigan tarafından yazılmıştır ve post-endüstriyel kenti bir eğlence mekânı olarak ele almaktadır. 2. "Ice Fantasy" adlı dizi, kurgusal bir evrende geçen bir fantastik hikâye olarak tanımlanmaktadır.

Modernizm ve Postmodernizm Mimari Akımları: Modernizm: Le Corbusier’nin Villa Savoye’si. Düz çatılar, beton, metal ve cam kullanımı. İşlevsellik ve rasyonellik ön planda. Az ama öz (less is more) anlayışı. Postmodernizm: Michael Graves’in Portland Building’i. Farklı stillerin ve geçmiş dönemlerin bir arada kullanımı. Renkli, süslü ve ironik detaylar. Klasik motifler ve yapısal çeşitlilik. Diğer Önemli Mimari Akımlar: Brutalizm: Kaba beton kullanımı, güçlü ve sert hatlar. Art Nouveau: Kıvrımlı çizgiler ve bitki motifleri. Neoklasik: Sadelik, simetri ve antik motifler.

Oğuz Atay'ın "Tutunamayanlar" kitabı, belirli bir olayı sergilemekten ziyade izlenimler, çağrışımlar, taşlamalar ve ruhsal çözümlemelerden oluşur. Kitabın bazı temaları: Toplumsal ve bireysel yabancılaşma. Mükemmelliyetçilik ve naiflik. İdeolojik ve kişisel tercihler. Kitap, tutunanlardan tutunamayanlara dönüş konusunu ele alır.

Modernizmden postmodernizme sanatın değişimi hakkında bilgi veren bazı kitaplar: Eleanor Heartney'in "Modern Sanat Akımları: Postmodernizm". Mehmet Yılmaz'ın "Modernizmden Postmodernizme Sanat". Bu kitaplar, postmodern sanatın modernizmden farklılaşan yönlerini, yeni akımları ve sanatsal stratejileri tartışmaktadır.

Çağdaş kültürel eleştiri, kültür alanını incelemeyi hedefleyen disiplinler arası bir araştırma alanıdır. Bazı özellikleri: Öznelcilik. Çok katmanlılık. Çatışmacı yaklaşımlar. Bazı çağdaş kültürel eleştiri örnekleri: Birmingham Kültürel Çalışmalar Okulu. Frankfurt Okulu.

Oğuz Atay, belirli bir şiir akımına mensup değildir. Atay, postmodernizm anlayışı ile eserler yazmıştır. Atay, "Şarkılar", "Unutulan", "Tehlikeli Oyunlardan" gibi şiirler de yazmıştır.

Dekonstrüktivizm, 1980'lerin sonlarında ortaya çıkan bir postmodern mimari akımdır. Akımın temel özellikleri: Yapıyı oluşturan mimari unsurların bütünlüğünün parçalanması; Yüzeylerle yapılan oyunlar; Dış cephede dik açılı olmayan köşelerin kullanılması; Kaydırılmış mimari unsurlar. Dekonstrüktivist tarzda inşa edilen binalar, bakanlara belirsizlik ve kargaşa hissi verir. Akımın bazı uygulayıcıları, konstrüktivizmin geometrik dengesizlikleri ve biçimsel deneylerinden de etkilenmişlerdir. Dekonstrüktivizm akımının gelişiminde etkili olan bazı olaylar şunlardır: 1982'deki Parc de la Villette mimari tasarım yarışması; 1988'de Philip Johnson ve Mark Wigley'in düzenlediği "New York Dekonstrüktivist Mimarlığı" sergisi; 1989'da Peter Eisenman'ın Wexner Sanat Merkezi'nin tamamlanması. Akımın önemli temsilcileri arasında Frank Gehry, Daniel Libeskind, Rem Koolhaas, Peter Eisenman, Zaha Hadid ve Bernard Tschumi bulunur.

Yıldız Ecevit'in metinlerarasılık tanımı şu şekildedir: "Metinlerarasılık, başka metinlerin anlatıya farklı şekillerde dâhil edilmesiyle meydana gelir. Postmodern edebiyatın önemli bir unsuru olan metinlerarasılık, bir metnin kendinden önce yazılmış bir başka metinle her türlü ilişkisi ve metinlerin dönüşüme uğraması halidir. Ecevit, üstkurmacanın bir türevi olarak gördüğü metinlerarasılığı sırf postmodernliğe ait bir unsurmuş gibi görmenin doğru bir bakış sunmayacağını belirtir. Ona göre, postmodernizmden çok önce farklı metinlere, yapıtlara göndermelerle oluşturulmuş eserler bulunmaktadır. Ecevit, bu durumu "Her metin bir alıntılar mozaiği gibi oluşur, her metin kendi içinde başka bir metnin eritilmesi ve dönüşümüdür."

İhsan Oktay Anar, İstanbul'u özellikle 17. yüzyıl bağlamında anlatır. Anar'ın İstanbul'a olan bu derin bağlılığı, eserlerinde şehrin sokaklarını, sosyal ve kültürel dokusunu canlı bir şekilde yansıtmasına olanak tanır. Anar'ın İstanbul'a bakışını ele alan "İhsan Oktay Anar'ın Romanlarında İstanbul" başlıklı yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde Nurbani Misirli tarafından hazırlanmıştır.