Modernleşme

Ahmet Muhip Dıranas'ın edebi kişiliği şu şekilde özetlenebilir: Edebî akım: Dıranas, Cumhuriyet Dönemi Türk şiirinin “saf şiir” anlayışına mensup şairlerindendir. Etkilendiği isimler: Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Ahmet Haşim ve Ahmet Hamdi Tanpınar'dan etkilenmiştir. Şiir anlayışı: Hece ölçüsü sınırlarında kalmış, ancak durak ve vurgu yerlerini değiştirerek gelenekte çağdaşlığı yakalamıştır. Temalar: Aşk, yalnızlık, hüzün, kaçış, ölüm, doğa, yaşama ve yurt sevgisi gibi temaları işlemiştir. Üslup: Sade, yalın ve aydınlık bir söyleyişe sahiptir. Eserleri: "Ağrı", "Kar", "Olvido", "Fahriye Abla", "Serenat" gibi şiirlerinin yanı sıra "Gölgeler" ve "Çıkmaz" adlı tiyatro eserleri de bulunmaktadır.

Osmanlı'nın Avrupa'ya uyum sağlamak için yaptığı bazı yenilikler şunlardır: Askeri ve teknik yenilikler: 1593-1606 yılları arasındaki Avusturya savaşlarından sonra, Osmanlı Devleti batı askeri teknolojisini ve taktiklerini gördü. Diplomatik yenilikler: Avrupa'ya elçiler gönderilmeye başlandı. Eğitim yenilikleri: Modern okullar ve üniversiteler kuruldu. Ekonomik yenilikler: Yeni ticari kurumlar kuruldu ve uluslararası ticaret geliştirildi. Toplumsal yenilikler: Toplumsal sınıfların ayrımı azaldı ve kadınların eğitimine önem verildi. Kültürel yenilikler: Batı tarzı giyim ve mimari tarzlar benimsendi.

Kaplumbağa Terbiyecisi tablosu, Osman Hamdi Bey'in 1906 ve 1907 yıllarında çizdiği, geleneksel kıyafetler içinde ney çalan bir adam ve çevresindeki kaplumbağaları konu alan bir eserdir. Tablonun bazı yorumları: Toplum eleştirisi. Sistem eleştirisi. Kişisel yorum. Tabloda, terbiyecinin arkasındaki kaplumbağalar, öğrenimini tamamlayıp kendi yolunu bulan kişileri; yere serpilmiş yeşillikler ise rüşveti simgeleyebilir. Kaplumbağa Terbiyecisi, aynı zamanda sabrın, yalnızlığın ve değişim için gösterilen azmin güçlü bir metaforu olarak da yorumlanır.

Atatürk, Şapka Kanunu'nu (Şapka İnkılâbı) şu nedenlerle çıkarmıştır: Batılılaşma ve çağdaşlaşma: Türk toplumunun batılı devletler gibi çağdaş bir toplum olduğunu kanıtlamak. Dinî kaynaklı giyim farklılıklarını ortadan kaldırma: Fesin Müslümanlar için bir sembol haline gelmiş olması ve bu durumun bazı çevrelerde dinin elden gittiği şeklinde yorumlanması. Modernleşme: Fesi, hem modern Müslümanlar hem de gayrimüslimler tarafından Osmanlı karşıtlığı, medenilik, Rumluk-Yunanilik ve Hristiyanlık sembolü olarak görülmesi nedeniyle reddetmek. Şapka Kanunu, 25 Kasım 1925 tarihinde kabul edilmiş ve 28 Kasım 1925 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk, Türk milletini çağdaş bir toplum haline getirmek istemiştir çünkü çağdaşlaşma, her bakımdan içinde bulunulan zamanın gereklerini benimseme ve o gereklere uyma anlamına gelmektedir. Atatürk'ün Türk milletini çağdaş bir toplum haline getirmek istemesinin bazı nedenleri: Tam bağımsızlık. Modernleşme ve ilerleme. Bilimsellik ve akılcılık. Saygınlık kazanma. Atatürk, bu amaçlarını gerçekleştirmek için hukuk, eğitim, ekonomi ve sosyal yaşam gibi birçok alanda reformlar gerçekleştirmiştir.

İnkılâba ihtiyaç duyulmasının bazı nedenleri: Modernleşme ve çağdaşlaşma: İnkılâplar, toplumu çağdaş ilkelere göre yenileştirmek ve modernleştirmek için yapılır. Toplumsal ve yapısal değişim: Bir toplumda mevcut düzenin çağın gereksinimlerini karşılamaması durumunda, mevcut yapının zorla değiştirilerek yeni bir düzenin kurulması gerekir. Milli birlik ve egemenlik: Milli egemenlik ve bağımsızlığı sağlamak amacıyla inkılâplara başvurulabilir. Geri kalmışlığı giderme: Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde olduğu gibi, geri kalmışlığı ve güçsüzleşmeyi durdurmak için inkılâplar yapılabilir. İlerleme ve yenilik: İnkılâpçı bir tutum, toplumu iyiye, doğruya ve güzele yaklaştırmak için gereklidir.

Mustafa Kemal Atatürk'ün önemli olmasının bazı nedenleri: Kurtuluş Savaşı: I. Dünya Savaşı'nın ardından Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini takiben, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Kurtuluş Savaşı'nı başlatmış ve Türk milletini bağımsızlık mücadelesine dahil etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluşu: 29 Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti'ni ilan ederek ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Modernleşme ve Reformlar: Eğitimde, hukukta, ekonomide ve toplumsal hayatta köklü değişiklikler gerçekleştirerek Türkiye'yi çağdaş, laik ve sanayileşen bir ulus devlet olarak yeniden şekillendirmiştir. Kadın Hakları: Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanıyarak toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamıştır. Laiklik: Din ile devlet işlerinin ayrılmasını sağlayarak ulusal kimliğin güçlenmesine katkıda bulunmuştur.

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" romanı, Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalamasını irdeler. Romanın ana karakteri Hayri İrdal'ın gözlemleri ve yaşadıkları üzerinden, içe kapanık, önyargılı ve geleneksel yaşayan ama Batılı değerleri kabul eden toplumun tutum ve davranışları alaycı bir dille eleştirilir. Eserde ayrıca, zamanın hayatımızdaki önemi ve her dakikanın değerinin bilinmesi gerektiği vurgulanır. Roman, dört bölümden oluşur: "Büyük Ümitler", "Küçük Hakikatler", "Sabaha Doğru" ve "Her Mevsimin Bir Sonu Vardır".

Talip Apaydın'ın Sarı Traktör adlı romanı, tarımda makineleşmenin başlaması ile köy hayatında meydana gelen değişimleri sosyal ve gerçekçi bir çizgide ele alır. Ankara’ya bağlı bir köy olan Kıraçözler Köyü’nde yaşayan Arif, traktör almak ve modern usuller ile tarım yapmak istemektedir. Romanda traktör vesilesi üzerinden çağdaşlığın ve gelenekçiliğin çatışması ele alınmış, geleneğin ve gericiliğin temsilcileri aydınlık ve çağdaşlığın timsallerine mağlup olmuşlardır. Sarı Traktör ayrıca Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası (1898), Latife Tekin’in Buzdan Kılıçlar romanı ve Aziz Nesin’in Medeniyetin Yedek Parçası adlı öyküsünü anımsatır. Sarı Traktör romanı, 1950’li yıllarda Menderes iktidarı sırasında makineleşmenin tarım hayatına girdiği yılları anlatır. Sarı Traktör yurt dışında da ilgi görmüş, yazarın ilk romanı olan eser İngilizce ve İtalyancaya, bazı öyküleri ise Macarca, Rusça, İspanyolca, İngilizce ve Almancaya çevrilmiştir. Ayrıca, Sarı Traktör oyunlaştırılarak radyoda da oynanmıştır.

İmparatorluktan cumhuriyete modernleşme, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş sürecinde gerçekleşen, devleti kurtarma ve çağdaşlaşma odaklı bir dizi reform ve değişimi ifade eder. Temel özellikleri: Modernleşmenin amacı: Osmanlı'da devleti kurtarma odaklıyken, Cumhuriyet'te "muasır medeniyetler seviyesine ulaşmak" hedefi ön plandadır. Yöntem: Osmanlı'da modernleşme, seçkin bir sınıfın öncülüğünde ve genellikle askeri, idari ve siyasi alanlarda gerçekleşirken; Cumhuriyet'te bu süreç daha çok kültürel boyutuyla ele alınmış ve devrimlerle gerçekleştirilmiştir. Toplumsal etki: Osmanlı'da toplumsal çıkar grupları devlet yönetiminde temsil edilemediği için modernleşme gecikmiş, Cumhuriyet'te ise halkın eğitilmesi gerektiği düşüncesiyle alfabe devrimi gibi adımlar atılmıştır. Modernleşme süreci, Tanzimat Fermanı, Meşrutiyet dönemleri ve Kurtuluş Savaşı sonrası Cumhuriyet'in ilanıyla devam etmiş, Atatürk'ün inkılaplarıyla ulusal bir çağdaşlaşma modeline dönüşmüştür.

Eşya ve İnsan kitapları farklı yazarlar tarafından farklı açılardan ele alınmıştır: Arnd-Michael Nohl'un "Eşya ve İnsan" kitabı, "eşya pedagojisi" kavramını inceler. Nuri Bilgin'in "Eşya ve İnsan" kitabı ise eşyanın algılanışı, sınıflandırılması ve reklamlarla ilişkisi gibi konuları işler. Her iki kitap da eşyanın insan yaşamındaki önemini ve bu ilişkinin çeşitli yönlerini anlamaya yönelik kapsamlı bir bakış sunar.

Eski gelenek ve göreneklerin değişmesinin başlıca nedenleri şunlardır: Kentleşme ve modernleşme: Şehirleşme, geleneksel yapıların bozulmasına ve bazı adetlerin unutulmasına yol açmıştır. Teknolojik gelişmeler: İnternet ve sosyal medya gibi platformlar, dijital tebriklerin geleneksel kutlamaların yerini almasına neden olmuştur. Eğitim düzeyinin artması: Eğitim seviyesinin yükselmesi, bazı geleneklerin uygulanmasına gerek görülmemesine yol açmıştır. İş hayatı ve sosyal çevre baskısı: Çalışma hayatının yoğunluğu ve sosyal çevre beklentileri, geleneklerin uygulama sürelerini ve şekillerini değiştirmiştir. Ekonomik faktörler: Maliyetlerin artması, bazı geleneklerin (örneğin, düğünlerde yemek ikramı) terk edilmesine neden olmuştur.

Osmanlı'da modernleşmenin başlıca nedenleri şunlardır: Toprak kayıpları ve zayıflayan otorite: 1699'da imzalanan Karlofça Antlaşması ile başlayan toprak kayıpları, Osmanlı'nın otoritesini ve yeterliliğini sorgulamasına yol açtı. Askeri yenilgiler: 17. yüzyıldan itibaren Avrupa devletlerine karşı alınan askeri yenilgiler, askeri alanda reformların gerekliliğini ortaya koydu. Ekonomik geri kalmışlık: Batı'da sanayileşme ve ekonomik çöküş, Osmanlı'nın ekonomik olarak geri kalmış olduğunu fark etmesine neden oldu. Batı'nın üstünlüğü: 19. yüzyılın başlarında Batı'nın üstünlüğü, ekonomik ve diğer alanlardaki başarıları Osmanlı'yı etkiledi. Toplumsal ve yönetimsel sorunlar: Yönetimin, nitelikli ve kabiliyetli insan gücüne olan ihtiyacı arttı. Osmanlı, modernleşmeyi Batı'nın geçirdiği süreçleri yaşayarak gerçekleştirmeye çalıştı; bu da "yukarıdan aşağıya" bir modernleşme anlayışına yol açtı.

Abdullah Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde ve cumhuriyetin kuruluş yıllarında Batıcılık akımının önde gelen isimlerinden biridir. Savunduğu bazı fikirler: Modernleşme ve laiklik: "Batılılaşma", "modernleşme", "laiklik" ve "ulus" gibi kavramları eserlerinde sıkça kullanmış ve bunlara açıklamalar getirmiştir. Toplumsal ilerleme: Toplumsal ilerlemenin aracı olarak biyolojik materyalizmi görmüş ve bu düşüncenin İslam'ın toplumsal naslarıyla desteklenebileceğini savunmuştur. Kadın hakları: Türkiye'nin ilk kadın hakları savunucularındandır. II. Abdülhamit karşıtlığı: II. Abdülhamit'e karşı çıkmış, onu eleştirmiş ve II. Abdülhamit'e muhalefet ederek İslam'ı bir muhalefet aracı olarak kullanmıştır. Abdullah Cevdet, aynı zamanda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki içinde yer almış, ancak siyasal alanda etkin görevler almak yerine düşünce üreticisi olarak tanınmıştır.

Mustafa Kutlu'nun "Ortadaki Adam" adlı eseri, bireyin toplumsal roller arasında sıkışmışlığını ve bir anlam arayışını ele alır. Kitapta işlenen bazı konular: göç; kent-köy yaşamı; siyaset; modernleşme ve değişim. Romanın ana karakteri Hüseyin Efendi, çevresi tarafından güvenilir ve sorumluluk sahibi biri olarak tanınsa da, iç dünyasında huzursuzdur.

Ahmet Hamdi Tanpınar'ın "Saatleri Ayarlama Enstitüsü" adlı romanında, Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalaması anlatılmaktadır. Roman, içe kapanık, önyargılı ve geleneksel yaşayan ancak Batılı değerleri sorgulasa da kabul eden Hayri İrdal'ın gözlemleri ve yaşadıkları üzerine kuruludur. Eserde ayrıca, zamanın hayatımızdaki önemi ve geçen her dakikanın, saniyenin bile ne kadar değerli olduğu vurgulanmaktadır. Tanpınar, romanında psikanalize de yer vererek, Hayri İrdal'ın düşünceleri ve diğer karakterlerin konuşmaları üzerinden psikanalitik değerlendirmelerde bulunmuştur. "Saatleri Ayarlama Enstitüsü", aynı zamanda Türk modernleşme projesinin 20. yüzyılın ilk yarısında Türk toplumu tarafından nasıl algılandığının bir hicividir.

Cemil Meriç'in Jurnal'i, yazarın kendini, yakınlarını, etrafındakileri, içinde bulunduğu dünyayı, düşünce tarihini ve Türk irfanını kendi açısından ve yalın bir şekilde değerlendirdiği için önemlidir. Jurnal'de, Meriç'in: Okuduklarını, acılarını, ihtiraslarını, aşklarını, özlemlerini, hayallerini ve umutsuzluklarını nakış nakış işlediği görülür. Kişiliğinin, kimliğinin, huy ve mizacının nasıl şekillendiğini anlattığı satırlar bulunur. Batı'dan Doğu'ya birçok önemli yazar ve düşünce adamlarını anlattığı ve onlar hakkında tahliller yaptığı yazılar yer alır. Jurnal, aynı zamanda Meriç'in entelektüel bir otobiyografisi olarak da kabul edilir.

Modernleşme, bir toplumun mevcut düzenini, yani sosyal, maddi ve manevi medeniyetini bir tipten başka bir tipe dönüştüren bir süreçtir. Osmanlı modernleşmesi, 3. Selim döneminde başlamış ve 2. Meşrutiyete kadar devam etmiştir. Cumhuriyet modernleşmesi ise daha radikal ve topyekün bir değişim olarak 2. Meşrutiyetten sonra başlamıştır. Türk düşüncesi ise modernleşme sürecinde çeşitli akımların etkisiyle şekillenmiştir. İslamcılık, geri kalmışlığın nedenini dinden uzaklaşmakla ilişkilendirir ve çözüme dine geri dönüşte arar. Osmanlıcılık, Osmanlı'daki tüm tebaayı din, dil ve etnik köken ayrımı yapmadan eşit vatandaş olarak birleştirmeyi hedefler. Batıcılık, devletin ve toplumun Batılılaşarak ve Avrupa'ya benzeyerek modernleşebileceğini savunur. Türkçülük, dünya üzerindeki Türk topluluklarını bir araya getirmeyi amaçlar.

Bağımlılık ve Modernleşme Okulu arasındaki temel farklar şunlardır: Gelişme Perspektifi: Modernleşme Okulu, azgelişmiş ülkelerin içsel dinamikleriyle modern toplumlara dönüşebileceğini savunur. Bağımlılık Okulu, azgelişmişliğin dışsal faktörlerden, özellikle gelişmiş ülkelerle olan bağımlılık ilişkilerinden kaynaklandığını iddia eder. Toplumsal Yapı Analizi: Modernleşme Okulu, geleneksel ve modern toplumlar arasında ikili bir yapı olduğunu, modern toplumların ideal model olarak ABD gibi ülkeleri örnek aldığını belirtir. Bağımlılık Okulu, bu ikili yapıyı reddederek, azgelişmişlik ve gelişmişliğin aynı tarihsel sürecin ürünleri olduğunu öne sürer. Ekonomik Yapı: Modernleşme Okulu, azgelişmiş ekonomileri "kapitalist" ve "geçim" olmak üzere iki sektöre ayırır ve emek fazlasının kapitalist sektöre aktarılacağını savunur. Bağımlılık Okulu, kapitalizmin en geri bölgelere dahi sızdığını ve azgelişmiş ülkelerdeki feodal görünümlü ilişkilerin kapitalizmin bir sonucu olduğunu belirtir. Siyasi ve Kültürel Etkiler: Modernleşme Okulu, geleneksel elitlerin gücünün zayıflayarak demokrasiye kayacağını, laik eğitimin ve ulus-üstü kimliklerin gelişeceğini savunur. Bağımlılık Okulu, merkez konumundaki gelişmiş ülkelerin, azgelişmiş ülkeleri sömürerek varlıklarını sürdürdüğünü iddia eder.

İsmail Hakkı Baltacıoğlu'nun Yeni Adam dergisindeki amacı, halkı aydınlatmak, eğitmek ve öğretmektir. Baltacıoğlu, dergiyi bir "okul" olarak nitelendirmiş ve aracılığıyla dersler vermiştir. Ayrıca, Yeni Adam ile Cumhuriyet ideolojisinin yeni insanını bilimle yoğurmak istenmiştir.