Modernleşme

İmparator Meiji (Mutsuhito), 1867-1912 yılları arasında Japonya'da önemli modernleşme ve reform hareketlerine öncülük etmiştir. Bazı önemli girişimleri şunlardır: Tokugawa Şogunluğu'na son verme: 1868'de samurayların desteğiyle şogunluğu ortadan kaldırarak yönetimi fiilen ele almıştır. Batılılaşma: 1868'de Japonya'yı Batılılaşma yoluna sokan Beş Maddelik Ant'ı yayımlamıştır. Eğitim reformları: 1872'de yeni bir okul sistemi kurmuş, geleneksel Konfüçyüsçü anlayışı terk ederek batılı tarzda bir eğitim sistemine geçmiştir. Ekonomik ve teknolojik gelişmeler: Piyasa ekonomisi ve yeni bir para sistemi kurmuş, fabrikalar, şirketler ve bankalar kurmuş, bu alanlarda batılı eğitimcileri ülkeye davet etmiştir. Anayasa ve parlamento: 1889'da Prusya'nın anayasa sistemine benzer bir anayasa kabul ettirmiş ve anayasal monarşiyi kurmuştur. Askeri zaferler: 1894-95 Birinci Çin-Japon Savaşı ve 1904-05 Rus-Japon Savaşı'nda Japonya'nın zafer kazanmasında rol oynamıştır. Kolonizasyon: 1895'te Tayvan'ı, 1910'da ise Kore'yi Japonya'ya ilhak etmiştir.

Japon monarşisi kaldırılmadı, ancak 1947'de yürürlüğe giren yeni anayasa ile monarşinin yetkileri ciddi şekilde sınırlandırıldı ve Japonya'nın siyasi yapısı büyük bir değişim yaşadı. Japon monarşisinin yetkilerinin sınırlandırılmasının bazı nedenleri: II. Dünya Savaşı'nın sona ermesi. Monarşinin ilahi statüsünden vazgeçilmesi. Yeni anayasanın kabul edilmesi. Bugün Japonya'da monarşi, devletin yönetiminde herhangi bir siyasi yetkiye sahip olmayan sembolik bir rol oynamaktadır.

Prof. Dr. Kemal H. Karpat'ın "Osmanlı Modernleşmesi" kitabı, Osmanlı sosyal yapısının, devlet geleneği, sanatı, hukuk sistemi, kültürü ve tarihinin kendi kültürel ve tarihsel çerçevesi içinde nasıl modernleşmeye başladığını ve değiştiğini ele alır. Kitapta işlenen bazı konular: 19. yüzyıldaki ıslahat girişimleri ve devlet yapısındaki değişiklikler. Nüfus hareketleri ve bunların toplumsal yapıya etkisi. Dış etkenlerin, özellikle Batı kapitalizminin Osmanlı üretim sistemine etkisi. Özel mülkiyetin gelişimi ve miri mülkün daralması. Modernleşmenin toplum, kuramsal değişim ve nüfusla ilişkisi. Karpat, modernleşme sürecinde devlet ve toplum arasındaki çelişkileri ve bu sürecin Osmanlı'nın klasik sosyal yapısını nasıl dönüştürdüğünü inceler.

Kemal Karpat'a göre Osmanlı modernleşmesi, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyıldan itibaren yaşadığı sosyal, iktisadi, askeri ve siyasal dönüşümdür. Karpat, modernleşmeyi üç temel koşulda ele alır: 1. Merkezileşme: Modernleşmenin kökeninde merkezileşme dürtüsü yatar; amaç yeni bir ordu düzeni oluşturmaktır. 2. Avrupalı güçlerin siyasi nüfuzu: Modernleşme, dış baskıların da etkisiyle gerçekleşir. 3. Modernleşmenin ideolojik boyutu: İlk iki koşuldan türeyen ideolojik bir boyut vardır. Karpat, modernleşmenin devlet tarafından halka hizmet amacıyla değil, siyasi amaçlar doğrultusunda gerçekleştirildiğini belirtir.

Osmanlı'da modernleşme süreci, 1770'li yıllarda askeri yenilgiler ve toprak kayıpları sonrasında, Batı'nın üstünlüğünün kabul edilmesiyle başlamıştır. Modernleşmenin başlangıç aşamaları: III. Selim Dönemi (1789-1807). II. Mahmut Dönemi (1808-1839). Modernleşmenin kurumsallaşması: Tanzimat Fermanı (1839). Osmanlı'da modernleşme, askeri alanın dışına çıkarak topyekün bir reform hareketine, 19. yüzyılla birlikte dönüşmüştür.

Mazda, logosunu modernleşme ve dijitalleşme amacıyla değiştirmiştir. Şirket, yeni logoyla: Dijital platformlara uyum sağlamayı hedeflemiştir. Marka kimliğini güçlendirmeyi amaçlamıştır. Ayrıca, bu değişiklik Mazda'nın 30 Ocak 1920'de kurulduğu tarih göz önüne alındığında, markanın 105. yılına denk gelmektedir.

Atatürk'ün inkılapçılık ilkesinin önemli olmasının bazı nedenleri: Modernleşme ve çağdaşlaşma: İnkılâpçılık, Türkiye'yi çağdaş uygarlığa ulaştırmayı hedefler. Dinamizm: Kalıplaşmayı ve durağanlığı önler, sürekli yenilik ve değişime açıklık sağlar. Toplumsal gelişim: Toplumun ümmet esasından millet esasına geçişini sağlar, kişisel egemenliğe son vererek millet egemenliğini ilan eder. Ulusal ve evrensel nitelik: Sömürülen ülkelerin bağımsızlık hareketlerine örnek olmuş bir düşüncedir. Halkla bütünleşme: Seçkinciliği yadsıyan, halkla bütünleşmeye ve demokratik yöntemlere önem veren bir devrimcilik anlayışıdır.

Yabantu, Afrika kültürünü, ritüellerini ve geleneklerini tanıtan içerikler sunar. Yabantu TV'nin bazı içerik kategorileri: Abangoni yaşam tarzı rutinleri. Ogogo. Umhlonyane töreni. Umkhosi Womhlanga (ReeDance). Yabantu TV, Afrikalılar tarafından Afrikalılar için oluşturulan bir televizyon ağı olarak, izleyicilere kültürel gelenekleri tanıtarak eğlendirme, eğitme ve bilgilendirme amacı taşır.

Cumhuriyet Meydanı'nda Atatürk Anıtı'nın bulunmasının nedeni, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve önderi Mustafa Kemal Atatürk'ün anısını yaşatmak ve bağımsızlık ile modernleşme mücadelesini simgelemektir. Atatürk Anıtı, 1933 yılında heykeltıraş Pietro Canonica tarafından tasarlanmıştır. Ayrıca, Taksim Meydanı'ndaki Cumhuriyet Anıtı'nın da Cumhuriyet'in değerlerini yansıtmak ve İstanbul'un modernleşmesine katkı sağlamak gibi amaçları vardır.

Eski edebiyat dergilerinde işlenen bazı konular şunlardır: Din ve tasavvuf: Divan şiirinde tasavvuf kültürü, dergilerde şiirlerle işlenmiştir. Milli edebiyat ve dil: Milli edebiyat söylemi, dil tartışmaları ve Türkçülük gibi konular ele alınmıştır. Toplumsal konular: Toplumcu gerçekçilik ve hümanizma gibi temalar işlenmiştir. Edebi türler: Dergilerde şiir, öykü, eleştiri ve çeviri çalışmalarına yer verilmiştir. Tarihî ve siyasi olaylar: Tarihî hadiseleri konu edinen uzun nesir parçaları ve siyasi yorumlar yer almıştır. Örnek olarak, Varlık, Türk Dili, Kültür Haftası, Ağaç, Çınaraltı gibi dergiler gösterilebilir.

Kemal Karpat, Osmanlı'yı sosyal, iktisadi, askeri ve siyasal dönüşümleri bağlamında değerlendirir. Karpat'ın Osmanlı değerlendirmelerinden bazıları: Osmanlı tarihini, 16. yüzyıldan itibaren karşılaştırmalı bir yöntemle analiz eder. Tarihsel olguların sahip olduğu girift ilişkiler ağını çözümleyerek, Osmanlı tarihini sebep-sonuç ilişkisiyle açıklamaktan öte, çok katmanlı ifade ve anlatılarla yorumlar. Analizleri, tarihi olgu ve olaylara çevrenin bakış açısıyla yaklaşan, merkezi yönelimli olmayan çalışmalar olarak kabul edilir. Osmanlı modernleşmesinin kökenlerini 1606 ile 1774 tarihleri arasındaki dönemde arar. Osmanlı'da zenginlik kaynağı olarak toprağın görülmesinin, toplumun geleneksel yapısında yattığını belirtir. Osmanlı'nın, 19. yüzyılda Batı'nın etkisiyle azınlıklara haklar tanımak zorunda kaldığını, bu hakların ise daha sonra kısıtlandığını öne sürer.

Sinekli Bakkal, Halide Edib Adıvar'ın 1936 yılında yayımlanan romanıdır. Eserde anlatılan bazı konular: II. Abdülhamit döneminde İstanbul'un Aksaray semtindeki bir sokağın yaşamı. Fakir halkın töre ve gelenekleri. Doğu ve Batı kültürlerinin çatışması. Dedikoducu mahalle kadınları, külhanbeyleri, Karagözcü ve yobaz imam gibi farklı sosyal kesimlerin ilişkileri. Jön Türklerin faaliyetleri ve dönemin siyasi mücadeleleri. Romanın merkezinde, mahalle imamının torunu Rabia'nın hayatı ve Peregrini (Osman) ile olan evliliği yer alır.

Ziya Gökalp'in en büyük ideali, Türk milletinin yükselmesi ve milli kültürün güçlenmesidir. Bu ideal doğrultusunda Gökalp, Türkçülük, İslamcılık ve Batıcılık akımlarını uzlaştırmaya çalışmış ve "Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak" adlı eserinde bu düşüncelerini bir araya getirmiştir. Gökalp'in diğer önemli idealleri arasında: Dayanışmacı korporatizm: Ferdi mülkiyetin sosyal dayanışmaya hizmet etmesi ve mesleki ahlakın güçlendirilmesi. Milli bilinç ve mefkure: Milli bilincin artması ve bireylerin milletlerine olan bağlılığının güçlenmesi. Kültürel milliyetçilik: Etnik temelli değil, kültürel bir ulusçuluğun benimsenmesi.

Kemal H. Karpat'ın "Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus" kitabının eleştirel bir incelemesi şu sitelerde bulunabilir: dergipark.org.tr; academia.edu. İncelemelerde ele alınan bazı konular: Yazar, Osmanlı toplumunun geçirdiği değişimleri sosyolojik açıdan analiz ederek, modernleşmenin yaşandığı 18. ve 19. yüzyıllarda meydana gelen ıslahat hareketlerini, devlet yapısındaki değişiklikleri ve nüfus hareketlerini tarihsel bir çerçevede ele almıştır. Eserde, Osmanlı sosyal yapısının yüzyıllar boyunca geçirdiği evrim ile modernleşme döneminde oluşan sosyal yapı değişikliklerinin nitelik bakımından nasıl ayrıldığı detaylı bir şekilde anlatılmaktadır. Kitap, Osmanlı'da yönetim sisteminin hem muhafazakarlık hem de değişime uyum sağlama özelliklerini aynı anda taşıdığını savunmaktadır. Modernleşme çabalarının devlet eliyle planlanması ve halka yeterince önem verilmemesi eleştirilmiştir.

İnkılap tarihi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecini ve Atatürk dönemi reformlarını inceleyen bir disiplindir. İnkılap, bir devletin sahip olduğu siyasi, sosyal, askeri alanlardaki kurumların devlet eliyle, makul ve ölçülü metotlarla köklü bir biçimde değiştirilerek yenilenmesi anlamına gelir.

Osmanlı bayraklarının değişmesinin birkaç nedeni vardır: Sembolik değişiklikler: III. Mustafa döneminde (1757-1774) ay ve yıldızın devlet sembolü olarak kabul edilmesi, I. Abdülhamid ve III. Selim dönemlerinde bu sembolün kullanılmaya devam edilmesiyle bayrakta sembolik değişiklikler başlamıştır. Resmi bayrak ilanı: 1793 yılında, donanma kalyonlarına çekilecek sancakların kırmızı renkte olması ve üzerinde beyaz ay ve yıldız bulunması emriyle bayrak resmi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Tanzimat reformları: 1844 yılında, bayrağın bir versiyonu Tanzimat reformunun bir parçası olarak resmî Osmanlı bayrağı yapılmıştır. Geometrik standartlaşma: Bayrağın geometrik özellikleri, 1936 yılındaki Türk Bayrağı Kanunu ile yasal olarak standardize edilmiştir. Osmanlı bayrağı, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışına kadar kullanılmış, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte, 1936 yılında kabul edilen Türk Bayrağı, Osmanlı bayrağından esinlenerek tasarlanmıştır.

Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) logosunun değişmesinin nedeni, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı'nın çalışmalarıyla, logonun Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan 16 Türk devletini temsil eden yıldızlara, bakanlık amblemine ve eğitim meşalesine yer verecek şekilde yeniden tasarlanmasıdır. Ayrıca, yeni logoda daha önceki logoda kısaltma olarak yer alan T.C., Türkiye Cumhuriyeti olarak yazılmıştır.

Şapka Kanunu'nun amacı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasının ardından erkeklerin baş örtme uygulamalarını düzenleyip Batı ülkelerindeki normlara uygun hâle getirmektir. Ayrıca, dinî kaynaklı giyim farklılıklarını ortadan kaldırmak ve Türk toplumunu çağdaş bir toplum olarak kanıtlamayı hedeflemiştir.

Tanzimat Dönemi'nde gerçekleşen bazı gelişmeler şunlardır: Hukuk alanında: Tüm vatandaşlar "Osmanlı vatandaşı" sayılarak din farklılıklarına bağlı ayrıcalıklar kısmen kaldırıldı. Mali alanda: İlk bütçe hazırlandı, vergiler düzenli ve gelirlere göre dağıtılmaya başlandı. Askeri alanda: Zorunlu askerlik sistemi kuruldu. Eğitim alanında: Mekatib-i Umumiye Nezareti kuruldu, Darülmuallim ve Mekteb-i Mülkiye-i Şahane açıldı. Sanayileşme: Devlet eliyle atölye ve tesis kurulmasını amaçlayan sanayileşme başladı. Siyasal ve toplumsal alanda: İl genel meclisleri kuruldu, sivil haklar ve özgürlükler artırıldı. Tanzimat Dönemi, 1839'da Gülhane Hatt-ı Şerifi'nin ilanıyla başlamış ve 1876'da II. Abdülhamit'in tahta çıkmasıyla sona ermiştir.

Ahmet Muhip Dıranas'ın edebi kişiliği şu şekilde özetlenebilir: Edebî akım: Dıranas, Cumhuriyet Dönemi Türk şiirinin “saf şiir” anlayışına mensup şairlerindendir. Etkilendiği isimler: Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Ahmet Haşim ve Ahmet Hamdi Tanpınar'dan etkilenmiştir. Şiir anlayışı: Hece ölçüsü sınırlarında kalmış, ancak durak ve vurgu yerlerini değiştirerek gelenekte çağdaşlığı yakalamıştır. Temalar: Aşk, yalnızlık, hüzün, kaçış, ölüm, doğa, yaşama ve yurt sevgisi gibi temaları işlemiştir. Üslup: Sade, yalın ve aydınlık bir söyleyişe sahiptir. Eserleri: "Ağrı", "Kar", "Olvido", "Fahriye Abla", "Serenat" gibi şiirlerinin yanı sıra "Gölgeler" ve "Çıkmaz" adlı tiyatro eserleri de bulunmaktadır.