Mesnevi

Hamse, bir şairin beş mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluşturulan yapıttır. Hamse türü, Fars Edebiyatı'na dayanır ve Türk edebiyatında 16. yüzyılda gelişmeye başlamıştır. Hamse türünde, çoğunlukla hüzünlü aşklar konu edilir, ancak soyut kavramları işleyen mesnevilere de yer verilir.

"Hüsn ü Aşk" mesnevisi, tasavvufi bir tema ve temele sahip olup, kurgusal anlamda Hüsn (Güzellik) isminde bir kız ile Aşk isminde bir erkeğin aşkını anlatır. Eserde anlatılan hikaye şu şekildedir: Sevgioğulları (Benî Mahabbet) isimli bir Arap kabilesinde bir gece bir kız ve bir erkek çocuk doğar, onlara sırasıyla Hüsn ve Aşk isimleri verilir. Ancak Hayret isimli kudretli bir kişi, Hüsn ile Aşk'ın görüşmesine mani olur ve bir süre mektuplaşırlar.

Şeyhi'nin en önemli eserleri arasında Harnâme ve Hüsrev ü Şîrîn bulunmaktadır. Harnâme: Aruzun "feilâtün mefâilün feilün" kalıbıyla yazılmış 126 beyitten oluşan küçük bir mesnevidir. Hüsrev ü Şîrîn: 6944 beyitten oluşan eser, İran hükümdarı Hürmüz'ün oğlu Hüsrev ile Ermeni meliki Mehîn Bânu'nun yeğeni Şîrîn arasındaki aşk hikâyesini anlatır.

Hamsenüvis, "hamseci" veya "hamse yazan" anlamına gelir. Divan edebiyatında, aynı şairin yazdığı beş mesneviden oluşan eser topluluğuna "hamse" denir.

Şeyh Galib'in başlıca eserleri: Divan. Hüsn ü Aşk. Es-Sohbetü’s-Sâfiyye. Şerh-i Cezire-i Mesnevi. Ayrıca, Mevlevi Şairlere Tezkire adlı bir eseri daha bulunmaktadır.

Aruz vezni tercümesinin ne zaman yapıldığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, aruz vezni ilk olarak Arap edebiyatında kullanılmış, daha sonra İran edebiyatına geçmiş ve 11. yüzyıldan itibaren Türk şairleri tarafından da uygulanmaya başlanmıştır. Türkçe olarak yazılan ilk ve temel eserlerden Kutadgu Bilig'de aruz kalıpları kullanılmıştır. Aruz vezni, 5-11. yüzyıllarda Hakaniye Türkçesi’ne, 7-13. yüzyıllarda Anadolu Türkçesi’ne, 8-14. yüzyıllarda Çağatay ve Azeri Türkçesine girmiştir.

Mem û Zîn, Cizre'de 1450/1451 yılında yaşanan gerçek bir aşk öyküsünden esinlenerek, 17. yüzyılın sonunda Ahmed-i Hani tarafından manzum bir eser olarak kaleme alınmıştır. Eserin konusu, birbirine âşık olan ancak kavuşamayan iki gencin trajik hikâyesidir. Eserde, aşkın yanı sıra toplumsal meseleler, idari ve siyasi öneriler, tenkitler ve felsefi düşünceler de işlenir. Mem ve Zîn'in temsil ettiği kavramlar, iyilik, doğruluk, zayıflık ve çaresizlik; Beko karakteri aracılığıyla kötülük, dalkavukluk ve ikiyüzlülük ile karşılaştırılır. Eser, Kürtçenin Kurmanci lehçesi ile yazılan ilk aşk mesnevisi olarak kabul edilir ve 20'den fazla dile çevrilmiştir.

Mevlana'nın 6 ciltlik Mesnevi'sinde 25.632 beyit bulunmaktadır ve bu beyitlerin içinde yüzlerce hikaye yer almaktadır.

Hayır, Şeyh Galip hamse sahibi değildir. Hamse, beş adet mesnevi yazmış olan şairler için kullanılan bir terimdir. Hamse sahibi bazı şairler şunlardır: Ali Şir Nevai; Hamdullah Hamdi; Kara Fazlı; Behişti Ahmet Sinan Çelebi; Ahmet Rıdvan; Fuzuli.

Nev'îzâde Atâyî, divan edebiyatı ve mesnevi türünün temsilcisidir. Atâyî, Nizâmî'yi örnek alarak beş uzun manzume (mesnevi) yazdığı için "hamse şairi" olarak da tanınmıştır.

Mesnevi, divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir. Özellikleri: Beyit sayısı sınırsızdır. Her beytin kendi arasında kafiyesi vardır (aa, bb, cc, dd...). Genellikle aşk, savaş, kahramanlık gibi uzun konular işlenir. Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır. Örnekler arasında "Leyla ile Mecnun", "Ferhat ile Şirin" gibi aşk hikayeleri bulunur.

Fuzûlî'nin "Leyla ile Mecnûn" eseri, farklı versiyonlarına göre 80 sayfa veya 319 sayfa olabilir: 80 sayfa: "Leyla ile Mecnun" (Say Yayınları, 2021). 319 sayfa: "Leyla ile Mecnun (Günümüz Türkçesine Şiirsel Çeviri)" (Ahmet Koçak, 2009).

Mesnevi'nin 3. cildi, tasavvufi fikir ve düşüncelerin, birbirine eklenmiş hikâyeler hâlinde anlatılmasını içerir. Bu ciltte ele alınan bazı konular: Vefa ve ana hakkı: Vefa, Tanrı hakkından daha önemli değildir; ana hakkı, Tanrı hakkından sonra gelir. Tanrı'nın iradesi: Yeryüzü, gökten gelen her şeye teslim olur; insan da Tanrı'nın hükmüne boyun eğmelidir. Tereddüt ve doğru yol: Tereddüt, Tanrı yolunun tuzağıdır; doğru yolda tereddütsüz ilerlemek gerekir. Mesnevi, üç büyük dinle ilgili olaylar ve meselelerle de ilgilenir.

Mesnevilerde düz kafiye kullanılmasının nedeni, yazma kolaylığı sağlamasıdır. Düz kafiye, beyitlerde her iki dizenin, dörtlüklerde ise genellikle tüm dizelerin birbiriyle uyumlu olduğu bir yapıya sahiptir. Ayrıca, mesnevilerde kafiye düzeninin aa-bb-cc şeklinde olması, olayların masal havasında ve abartılı bir şekilde anlatılmasını destekler.

En çok okunan divan şiirlerinden biri, Süleyman Çelebi'nin "Vesiletü'n-Necat" (Kurtuluş Vesilesi) adlı mesnevisidir. Bu eser, günümüzde "Mevlit" olarak bilinir ve Hz. Muhammed'in doğumunu anlatır.

"Köylü ve Şehirli" hikayesi, Mevlana Celaleddin'in Mesnevi adlı eserinde yer almaktadır.

TRT Çocuk'ta "Mesnevi'den Hikayeler" programının ne zaman başlayacağına dair bilgi bulunamadı. Ancak, TRT 1'de yayınlanan "Mesnevi'den Hikayeler" programının 24 Mart 2025 Pazartesi günü saat 06:25'te başladığı bilinmektedir. "Mesnevi'den Hikayeler" programı, Ramazan ayı boyunca her gün saat 18:30'da TRT 1'de yayınlanmaktadır.

Zenanname, Enderunlu Fazıl tarafından yazılmış, her bir ülke veya milletin güzel kadınlarını çeşitli yönlerden ele alan ve müstehcen söyleyişlerle inceleyen bir mesnevidir. Eserde, İngiliz ve Rus kadınlarını ayıran cinsel özellikler, kadınlar hamamında yaşanan kavgalar ve İstanbul'da farklı milletlerden kadınların yaşam biçimleri gibi konular işlenmektedir. İlk baskısı 1838 yılında yapılan eser, Mustafa Reşit Paşa tarafından müstehcen olduğu iddiasıyla toplatılmıştır.

"Doğru ve yanlışın ötesinde bir yer var, seninle orada buluşacağız" sözü, Mevlana'ya aittir. Bu söz, Mesnevi'de geçmektedir.

Hayır, mesnevi ve divan şiiri nazım biçimleri aynı değildir. Mesnevi, divan edebiyatının bir nazım biçimidir. Mesnevi nazım biçiminin özellikleri: Her beytin kendi arasında uyaklıdır. Uyak düzeni "aa / bb / cc / dd..." şeklindedir. Konu sınırlaması olmadan aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık gibi çeşitli konularda yazılabilir. Divan şiiri nazım biçimleri ise gazel, kaside, mesnevi, kıt’a, müstezat gibi birçok farklı türü içerir.