Mesnevi

Hayrabad, ünlü Divan edebiyatı şairi Nâbî tarafından, Baltacı Mehmet Paşa adına yazılmış bir mesnevidir. Konusu, Attar'ın İlâhî-Nâme adlı eserindeki bir hikayeden köken alır ve Cavid adlı bir gencin, Hurrem Şah adlı bir şaha duyduğu aşkı anlatır.

Mesnevi, Mevlana tarafından 6 cilt olarak yazılmıştır çünkü bu eser, tasavvufi fikir ve düşüncelerini birbirine ulanmış hikayeler halinde anlatmak için tasarlanmıştır.

"Bülbüle gelen gül" ifadesi, iki farklı eserde yer almaktadır: 1. Kara Fazlî'nin "Gül ü Bülbül" Mesnevisi: Bu eser, alegorik bir aşk hikayesini anlatır ve tasavvufi bir kimliğe bürünür. 2. Hüseyin Bayçöl'ün "Gül ile Bülbül" Kitabı: Bu kitap, masalsı bir aşk hikayesini zengin göndermelerle anlatır.

Mesnevi'nin en uzun hikayesi, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin yazdığı Mesnevi adlı eserdir.

Şeyhî'nin "Hüsrev ü Şirin" mesnevisi, Sasani hükümdarlarından Hürmüz'ün oğlu Hüsrev, Berde kentinin prensesi Şirin ve Ferhat arasındaki aşkı konu edinir. Eser, dram ve aşk temalıdır ve 6400 beyitten oluşur. Özetle, hikâyede şunlar anlatılır: - Hüsrev, Şirin'e olmayacak bir iş verir ve kayadan ibaret Bîsütun dağını delmesini söyler. - Ferhat'ın bu işi başaracağını anlayınca ona Şirin'in öldüğü yalan haberini yollar. - Bunu duyan Ferhat üzüntüsünden oracıkta ölür. - Bu sırada Hüsrev'in karısı Meryem de ölmüştür. - Artık Hüsrev ile Şirin'in kavuşmalarına engel kalmamıştır. - İki sevgili, maceralı bir süreçten sonra birbirlerine kavuşurlar. - Ancak inzivaya çekilen âşıkların düşmanı, Hüsrev'in Meryem'den olan oğlu Şîrûye'dir. - Şîrûye de Şirin'e âşıktır ve bir gece babasını öldürtür. - Şirin, Şîrûye'nin teklifini kabul ediyormuş gibi yapıp Hüsrev'in türbesine girer ve orada kendisini öldürür.

Şeyh Galib, divanını Nâbî'nin Hayrabad adlı mesnevisinin daha güzel bir eserini yazmak amacıyla kaleme almıştır. Ayrıca, Hint üslubu etkisiyle yeni mazmunlar, semboller ve hayaller üretmek de divanının yazılış nedenlerinden biridir.

Gül ü Bülbül mesnevisi, 16. yüzyıl şairi Kara Fazlî tarafından kaleme alınmış, tasavvufî alegorik bir eserdir. Eserde anlatılan konular: 1. Mecazî aşk hikâyesi: İlk bakışta Bülbül ve Gül adlı âşık ve maşukun beşerî aşk hikâyesi olarak görünür. 2. Mevsimlerin geçişi: Alegorinin doğasına uygun olarak kahramanların isimlerine paralel bir şekilde mevsimlerin geçişi ve baharın gelişi anlatılır. 3. Tasavvufî kavramlar: Eserin sonunda, hikâyede kullanılan sembollerin karşılıklarını vererek tasavvufî kavramlar açıklanır.

Kaygusuz Abdal'ın "Gevhernâme" adlı eseri, mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır.

Hüsrev-i Şirin mesnevisini, Fahrî adlı şair, Nizamî'nin eserinden tercüme etmiştir.

Ferhat ile Şirin'in deldiği dağın adı "Bisütun" olarak geçmektedir, çünkü bu dağ, Nizamî'nin "Hüsrev ü Şîrîn" mesnevisinde, Ferhat'ın Şirin'e kavuşmak için deldiği dağ olarak edebiyata girmiştir.

"Süheyl ü Nevbahar" mesnevisi, XIV. yüzyıl Türk şairi Hoca Mesud'a aittir.

Mesnevi'nin bölümleri genellikle şu şekilde sıralanır: 1. Beyit (Dize): Mesnevi, dize veya bentlerden oluşur ve her dize kendi arasında kafiyelidir. 2. Müstezat (Önsöz): Eserin konusunu ve amacını tanıtan bölümdür. 3. Hikaye veya Tema: Ahlaki veya manevi bir mesajı iletmek amacıyla işlenen ana konudur. 4. Taç (Son Söz): Eserin ana fikrini tekrar vurgulayan ve okuyucuya mesajını hatırlatan bölümdür. Ayrıca, mesnevilerde aşağıdaki bölümler de bulunabilir: - Besmele: Eserin başlangıcını oluşturan bölüm. - Tevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğünü anlatan bölüm. - Münacat: Allah'a yalvarış ve yakarışların yer aldığı bölüm. - Naat: Hz. Muhammed'in övüldüğü bölüm.

Nâyî Osman Dede, tasavvufî gazelleri, mesnevi şeklinde yazdığı miraciye’si, âşıkhane şiirleri ve na’tları ile meşhurdur. Ayrıca, bazı nazireleri de bulunmaktadır.

Hüsn ü Aşk, Şeyh Galib'in divan edebiyatının son büyük tasavvufî mesnevisi olarak bilinir.

"Kapıyı çalanın kim olduğunu" Hz. Mevlana Mesnevi'de Şems-i Tebrizi'ye söyleyerek dile getirmiştir.

Cemşîd ü Hurşîd mesnevisini, Ahmedi adlı 14. yüzyıl divan şairi yazmıştır.

Gül ve bülbül, klasik edebiyatta mecazi anlamlar taşır ve çeşitli kavramları sembolize eder: - Gül, sevgiliyi, güzelliği, yüceliği ve ulaşılması zor olanı temsil eder. - Bülbül, aşık olanı, özlemi ve sürekli bir dile getirme halini simgeler. Bu sembolizm, özellikle divan şiirinde ve mesnevilerde sıkça işlenmiştir.

Mesnevi ve gazelin kafiye şemaları farklıdır. Gazelin kafiye şeması: aa, ba, ca, da, ea şeklindedir. Mesnevin kafiye şeması: ise aa, bb, cc, dd, ee, ff... şeklinde her beyit kendi içinde kafiyelidir.

Nizami'nin "Hüsrev ü Şirin" mesnevisinde devlet yöneticilerinin sahip olması gereken özellikler şunlardır: 1. Adalet: Yöneticiler, adaletle hükmetmeli ve bu, hükümdarlığın temel şartlarından biri olarak kabul edilir. 2. Cömertlik: Yöneticiler, cömert olmalı ve halkın refahını gözetmelidir. 3. Din Bilgisi: Siyaset ve dinin bir arada yürütülmesi gerektiği vurgulanır. 4. Kararlılık: Yöneticiler, bir işte kararlılık göstermeli ve hırslarına göre hareket etmemelidir. 5. Halka Hizmet: Yöneticiler, halkın rahatını kendi rahatlarına tercih etmeli ve onların kalplerini kazanmaya çalışmalıdır.

Hüsrev ü Şirin mesnevisi, Şair Şeyhî tarafından kaleme alınmış ve Sasani hükümdarlarından Hüsrev-i Perviz'in hayatını ve aşklarını konu edinmiştir. Hikayenin ana hatları şu şekildedir: - Hüsrev, Ermen hükümdarı Mihin Banu'nun yeğeni Şirin'e aşık olur ve onu istemek üzere adamlarından Şavur'u Ermen'e gönderir. - Şirin, Hüsrev'in resmini görünce ona aşık olur ve "Şebdiz" adlı atına binip Hüsrev'i aramaya çıkar. - Hüsrev, devlet işlerinde babasına yardım ederken bir yandan da sevgilisinden haber bekler. - Hüsrev, tahtını kurtarmak için Rum kayserinden destek alır ve kızı Meryem ile evlenir. - Ferhad, Şirin'e aşık olan ve su yolları yapmakta usta bir mimar olarak hikayede yer alır. - Ferhad'ın ölümü ve Meryem'in ardından Hüsrev ile Şirin birbirine kavuşur.