HMK

Bilirkişide tek sayı kuralı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 267. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre: Kural: Mahkeme, bilirkişi olarak yalnızca bir kişiyi görevlendirir. İstisna: Uyuşmazlık konusu maddi olgu birden fazla uzmanlık alanını ilgilendiriyorsa, hakim, gerekçesini açıkça göstermek kaydıyla, tek sayıda olmak üzere birden fazla kişiden oluşan bir kurul olarak bilirkişileri görevlendirebilir. Bu kuralın amacı, oybirliği ile karar verilmemesi durumunda ortaya çıkabilecek sakıncaları önlemektir.

HMK 116, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun "İlk İtirazlar" başlıklı maddesidir. Bu maddeye göre, ilk itirazlar üç ana başlıkta toplanır: 1. Kesin yetki kuralının bulunmadığı hallerde yetki itirazı. 2. Uyuşmazlığın tahkim yoluyla çözümlenmesi gerektiği itirazı. 3. (Mülga): Asliye ticaret mahkemeleri ile diğer hukuk mahkemeleri arasındaki iş bölümü itirazı. İlk itirazlar, davanın esasına girmeden önce öne sürülmesi gereken ve mahkemenin öncelikle değerlendirdiği itirazlardır.

HMK'nın 119 ve 120. maddeleri ile 114 ve 115. maddeleri arasındaki fark şu şekilde açıklanabilir: HMK'nın 119. maddesi, dava şartları arasında yer alan gider avansının yatırılmış olmasını düzenler. HMK'nın 120. maddesi, davanın açılması sırasında gider avansının yeterli olmaması durumunda, eksikliğin tamamlanması için davacıya iki haftalık kesin süre verilmesini öngörür. HMK'nın 114. maddesi, dava şartları arasında yer alan genel şartları düzenler. HMK'nın 115. maddesi, dava şartı noksanlığının tespiti halinde davanın usulden reddine karar verilmesini, ancak bu noksanlığın giderilmesinin mümkün olması durumunda kesin süre verilmesini ve süre içinde noksanlık giderilmezse davanın yine usulden reddedilmesini öngörür.

Hakimin hesap hatası, iki farklı yolla düzeltilebilir: 1. HMK Madde 183 Uyarınca: Tarafların veya mahkemenin dava dosyasında bulunan belgelerdeki açık yazı ve hesap hataları, karar verilinceye kadar düzeltilebilir. 2. Vergi Usul Kanunu Uyarınca: Vergi hatalarının düzeltilmesi için mükellefler, vergi dairesinden yazı ile düzeltme talebinde bulunabilirler.

HMK'nın 240 ve 265 maddeleri, tanıklıkla ilgili düzenlemeleri içerir: 1. HMK Madde 240: - Davada taraf olmayan kişiler tanık olarak gösterilebilir. - Tanık gösteren taraf, tanıkların adı, soyadı ve adreslerini içeren bir liste mahkemeye sunar. - Bu listede belirtilmeyen kişiler tanık olarak dinlenemez. 2. HMK Madde 265: - Mahkemenin tanık çağırma yetkisi vardır ve tanıkların gelmesi zorunludur. - Usulüne uygun çağrıldığı halde mazeret bildirmeksizin gelmeyen tanık zorla getirilir ve disiplin para cezasına çarptırılır. - Zorla getirilen tanık, gelmemesini haklı gösterecek sebepleri sonradan bildirirse, aleyhine verilen cezalar kaldırılır.

HMK madde 359/1-a-4'te yer alan "kamu düzenine aykırılık" ifadesi, istinaf mahkemesinin karar verirken kendiliğinden dikkate alması gereken bir durumdur. Bu, istinaf incelemesinin sınırlı olduğu ve sadece istinafa konu edilen sebeplerle yapıldığı anlamına gelir; ancak kamu düzenine aykırılık görülmesi halinde, bu durum resen dikkate alınır ve karar bu doğrultuda verilir.

HMK 293, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun Uzman Görüşü başlıklı yedinci bölümünü ifade eder. Bu maddeye göre: 1. Taraflar, dava konusu olayla ilgili olarak uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler. 2. Hâkim, talep üzerine veya resen, kendisinden rapor alınan uzman kişinin davet edilerek dinlenilmesine karar verebilir. 3. Uzman kişi, çağrıldığı duruşmaya geçerli bir özrü olmadan gelmezse, hazırlamış olduğu rapor mahkemece değerlendirmeye tabi tutulmaz.

Uzman görüşü, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 293. maddesine göre şu hallerde istenebilir: 1. Taraflar Talebi: Taraflar, dava konusu olayla ilgili olarak uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler. 2. Hâkimin Takdiri: Hâkim, talep üzerine veya resen, kendisinden rapor alınan uzman kişinin davet edilerek dinlenilmesine karar verebilir. Bu durumda, uzman kişinin çağrıldığı duruşmaya geçerli bir özrü olmadan gelmemesi halinde, hazırlamış olduğu rapor mahkemece değerlendirmeye tabi tutulmaz.

HMK'nın 164 ve 165 maddeleri, hukuk yargılamasında ön sorun ve bekletici mesele ile ilgilidir: HMK madde 164: Ön sorunun incelenmesi. Buna göre, hakim, taraflardan birinin ileri sürdüğü ön sorunu incelemeye değer bulursa, belirleyeceği süre içinde, varsa delilleriyle birlikte cevabını bildirmesi için diğer tarafa tefhim veya tebliğ eder. Eğer ön sorun hakkında iki taraf arasında uyuşmazlık varsa, hakim gerekirse tarafları davet edip dinledikten sonra kararını verir. HMK madde 165: Bekletici mesele. Bir davada hüküm verilebilmesi, başka bir davaya, idari makamın tespitine yahut dava konusuyla ilgili bir hukuki ilişkinin mevcut olup olmadığına kısmen veya tamamen bağlı ise, mahkeme o davanın sonuçlanmasına veya idari makamın kararına kadar yargılamayı bekletebilir.

İİK 72/3 ve HMK 209 farklı yasal düzenlemeleri ifade eder: 1. İİK 72/3: İcra ve İflas Kanunu'nun 72. maddesi, borçlunun menfi tespit davası açması durumunda, mahkemeden alınacak ihtiyati tedbir kararı ile icra takibinin durdurulabileceğini düzenler. 2. HMK 209: Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 209. maddesi, yazı veya imza inkarı durumunda senedin hukuki durumunu belirler. Bu maddeye göre: - Adi senetlerde: Yazı veya imza inkarı yapıldığında, bu konuda bir karar verilinceye kadar senet herhangi bir işleme esas alınamaz. - Resmi senetlerde: Senetteki yazı veya imzanın sahteliği, ancak mahkeme kararıyla sabit olursa, senet işleme konulabilir.

İdari yargıda bekletici sorun, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 165. maddesi uyarınca yapılır. Bekletici sorun yapılabilmesi için iki şartın gerçekleşmesi gerekir: 1. Bekletici sorun yapılacak davanın başka bir mahkemede görülmekte olması. 2. İki dava arasında bağlantı bulunması. Süreç şu şekilde işler: 1. Mahkeme, bekletici sorun olduğunu tespit ederse, yargılamayı durdurur ve diğer mahkeme veya idari makamın kararını bekler. 2. Bu süreçte zamanaşımı süreleri durur ve bekletici sorun olarak kabul edilen uyuşmazlığın çözümünden sonra yargılamaya kaldığı yerden devam edilir. 3. Eğer süre içinde görevli mahkemeye veya idari makama başvurulmazsa, ilgili taraf bu husustaki iddiasından vazgeçmiş sayılarak esas dava hakkında karar verilir.

HMK 320, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun "Basit Yargılama Usulü - Ön İnceleme ve Tahkikat" başlıklı maddesini ifade eder. Bu maddeye göre, velayet davasında mahkeme, bazı durumlarda tarafları duruşmaya davet etmeden dosya üzerinden karar verebilir. Ayrıca, tahkikat işlemleri iki duruşmada tamamlanır ve duruşmalar arasındaki süre bir aydan uzun olamaz.

HMK'ya göre dava değerini artırmak iki şekilde mümkündür: 1. Islah Yoluyla: 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda dava değerini artırma, ıslah müessesesi dışında düzenlenmiştir. 2. Belirsiz Alacak Davası Açarak: Davacı, alacağın miktarının tam ve kesin olarak belirlenemeyeceği hallerde, belirsiz alacak davası açarak dava değerini karşı tarafın muvafakatine ihtiyaç duymadan artırabilir.

Zamanaşımı ve cevap dilekçesinde savunma genişletilmesi yasağı, Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) madde 141 kapsamında yer almaktadır. Zamanaşımı, bir borcun dava edilebilme özelliğini ortadan kaldıran bir savunma aracıdır ve HMK madde 141'e göre, cevap dilekçesinde zamanaşımı def'i ileri sürülmemiş olsa bile ıslaha karşı zamanaşımı def'i ileri sürülebilir. Savunma genişletilmesi yasağı ise, tarafların dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra iddia veya savunmalarını genişletememelerini veya değiştirememelerini öngörür.

HMK'da kesinlik sınırı, bir mahkeme kararı hakkında istinaf ve temyiz kanun yollarına başvurulabilmesi için kanunla öngörülmüş olan parasal sınırlardır. 2025 yılı için belirlenen kesinlik sınırları şunlardır: - İstinaf sınırı: 40.000 TL. - Temyiz sınırı: 544.000 TL. Bu sınırlar, her yıl yeniden değerleme oranına göre güncellenmektedir.

Kiralayanın adresinin tavzih talebi, bir mahkeme kararında belirsizlik, anlaşılmazlık veya çelişki bulunması durumunda, bu durumun açıklığa kavuşturulması için yapılan bir başvurudur. Bu talep, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 305. maddesi uyarınca yapılır ve kararın hüküm kısmında yer alan eksiklik, yanlışlık veya karışıklığın giderilmesi amacıyla sunulur.

HMK'nın 353 ve 354 maddeleri istinaf incelemesiyle ilgili önemli düzenlemeleri içerir: HMK Madde 353: Duruşma yapılmadan verilecek kararları düzenler ve şu durumları kapsar: 1. Davaya bakması yasak olan hâkimin karar vermiş olması. 2. İleri sürülen haklı ret talebine rağmen reddedilen hâkimin davaya bakmış olması. 3. Mahkemenin görevli ve yetkili olmasına rağmen görevsizlik veya yetkisizlik kararı vermiş olması. 4. Diğer dava şartlarına aykırılık bulunması. 5. Mahkemece usule aykırı olarak davanın veya karşı davanın açılmamış sayılmasına karar verilmiş olması. 6. Mahkemece, uyuşmazlığın çözümünde etkili olabilecek ölçüde önemli delillerin toplanmamış veya değerlendirilmemiş olması. HMK Madde 354: Esastan inceleme sürecini düzenler ve şu durumları içerir: 1. İncelenen mahkeme kararının usul veya esas yönünden hukuka uygun olduğu anlaşıldığı takdirde başvurunun esastan reddine karar verilir. 2. Yargılamada eksiklik bulunmamakla beraber, kanunun olaya uygulanmasında hata edilip de yeniden yargılama yapılmasına ihtiyaç duyulmadığı takdirde karar verilir.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) uyarınca aşağıdaki kararlar temyiz edilemez: 1. Miktar veya değeri belirli bir sınırı geçmeyen davalar (2024 yılı için 378.290 TL). 2. Geçici hukuki korumalar hakkında verilen kararlar. 3. Çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlar. 4. Soybağına ilişkin sonuçlar doğuran davalar hariç olmak üzere, nüfus kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin kararlar. 5. İlk derece mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek için verilen kararlar. 6. Yargı çevresi içindeki ilk derece mahkemesi hakimlerinin davayı görmeye hukuki veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, davanın başka bir mahkemeye nakline ilişkin kararlar.

HMK 317, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 317. maddesini ifade eder. Bu madde, dilekçelerin verilmesi ile ilgilidir ve şu hükümleri içerir: 1. Dava açılması ve davaya cevap verilmesi dilekçe ile olur. 2. Cevap süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. 3. Mahkeme, durum ve koşullara göre cevap dilekçesinin bu süre içinde hazırlanmasının zor olduğu durumlarda, bir defaya mahsus ve iki haftayı geçmemek üzere ek süre verebilir. 4. Taraflar cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçesi veremezler. 5. Dava ve cevap dilekçeleri, yönetmelikte belirlenecek formun doldurulması suretiyle de verilebilir.

HMK'ya göre, vekil duruşmaya katılmazsa aşağıdaki sonuçlar doğar: 1. Dosyanın İşlemden Kaldırılması: Usulüne uygun şekilde davet edilmiş olan taraflar duruşmaya gelmedikleri takdirde, dosyanın işlemden kaldırılmasına karar verilir. 2. Yargılamaya Devam Edilmesi: Vekilin katılmaması durumunda, gelen tarafın talebi üzerine yargılamaya yokluğunda devam edilir. 3. Avukatın Sorumluluğu: Vekil, geçerli bir sebep olmaksızın süresi içinde vekâletname ibraz etmezse, celse harcı ile diğer yargılama giderleri ve karşı tarafın uğradığı zararları ödemeye mahkûm edilir. 4. Ceza Soruşturması: Avukatın duruşmaya mazeretsiz katılmaması, görevi kötüye kullanma suçundan soruşturma açılmasına neden olabilir.