Epistemoloji

Kant'ın dört antinomisi şunlardır: 1. Evrenin sınırlanması antinomisi. Tez: Evren, zaman ve mekân bakımından sınırlıdır. Antitez: Evren, zaman ve mekân bakımından sonsuzdur. 2. Atomculuk antinomisi. Tez: Bütün bileşik maddeler, basit parçalardan oluşur. Antitez: Evrende basit parçalar yoktur, her şey bileşiktir. 3. Nedensellik antinomisi. Tez: Doğa kanunlarıyla gerçekleşen nedensellik, evrendeki olayları açıklamak için yeterlidir. Antitez: Evrendeki olayları açıklamak için özgürlük yoluyla nedensellik de gereklidir. 4. Zorunlu varlık antinomisi. Tez: Evrende zorunlu bir varlık (Tanrı) vardır. Antitez: Evrende zorunlu bir varlık yoktur.

Bilginin kaynağı akıl ve duyulardır diyen filozoflardan bazıları şunlardır: İbn Haldun. El-Kindi. Farabi. Ayrıca, Immanuel Kant da bilginin kaynağı olarak hem aklı hem de deneyimi kabul eden bir filozoftur.

Felsefede nesnellik, her tür öznellikten arındırılmış, yani özneye ait yargı ve hükümlerden bağımsız bir bilgi veya gerçeklik anlayışını ifade eder. Nesnellik kavramı, iki ana bağlamda ele alınır: 1. Pratik kullanımda: Kişisel duygular, grupsal eğilimler ve çıkarlardan bağımsız olarak, herkes için bağlayıcı olan genel ilkelere göre düşünme, karar verme ve eylemde bulunma anlamına gelir. 2. Epistemolojik bağlamda: Bilginin doğruluk oranını ve derecesini ifade eder; yani bilginin olgular dünyasına uygunluğunu belirtir. Nesnellik, genellikle bilimsel araştırma için bir ideal ve bilimsel bilgiye değer vermenin temeli olarak kabul edilir.

Felsefenin üç ana disiplini vardır: 1. Metafizik. 2. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi). 3. Etik (Ahlak Felsefesi). Bunların dışında, felsefenin alt dalları arasında bilim felsefesi, din felsefesi, dil felsefesi, sanat felsefesi, siyaset felsefesi ve zihin felsefesi gibi alanlar da bulunur.

Rölativizm (görecilik), bilgi, gerçeklik, değerler ve ahlaki normlar gibi konularda mutlak ve evrensel doğruların var olmadığını savunan bir felsefi akımdır. Bu akıma göre: Bilgi. Ahlaki değerler. Rölativizm, aynı zamanda fizik biliminde, ölçümlerin ve fizik yasalarının, birbirlerine göre farklı hareket durumlarında bulunan gözlemciler bakımından değişebilirliğine ilişkin kavramdır.

Antinomi (çatışkı) örneklerine bazı örnekler: "Evren sınırlıdır - Evren sınırsızdır". "Özdek bölünmez atomlardan yapılmıştır - Özdek sonsuzca bölünebilir". "Her şey zorunlu olarak bağıntılıdır - Hiçbir şey zorunlu olarak bağıntılı değildir". "Evrenin nedeni olan zorunlu bir varlık vardır - Evrenin nedeni zorunlu bir varlık değildir". Ayrıca, "Bu cümle yanlıştır" gibi kendi içinde çelişkili ifadeler de antinomi olarak kabul edilebilir.

Felsefenin temel kavramlarına dair görseller bulunamadı. Ancak, felsefenin temel kavramlarından bazıları şunlardır: Ontoloji (Varlık Felsefesi). Epistemoloji (Bilgi Felsefesi). Aksiyoloji (Değerler Felsefesi). Etik (Ahlak Felsefesi). Estetik (Sanat Felsefesi). Metafizik. Mantık. Felsefenin temel kavramlarına dair daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklar kullanılabilir: acikders.ankara.edu.tr; ogmmateryal.eba.gov.tr; felsefeatolyesi.net.

Yeni materyalizm, materyalist felsefe gelenekleriyle ilişki kurarken yeni bilimsel ve felsefi gelişmeleri de dikkate alan geniş bir alandır. Yeni materyalizmin bazı temel görüşleri: Temsiliyetçilik ve öznelliğin reddi. Maddenin yeni bir anlayışı. Düz ontoloji. Teknolojinin yeniden değerlendirilmesi. Yeni materyalizm, tek bir yaklaşım veya fikirden oluşmaz; Gilles Deleuze ve Félix Guattari, Baruch Spinoza, Donna Haraway gibi birçok düşünürün görüşlerinin birleşiminden oluşur.

Olgucu yaklaşım, felsefede olgularla desteklenen ya da olgularla ilgili verilere dayanan bilginin tek sağlam bilgi türü olduğu görüşüdür. Olgucu yaklaşımın temel özellikleri: Bilimsel bilgi vurgusu. Metafiziğe karşı olma. Mantık ve matematiğin kabulü. Olgucu yaklaşımın kurucusu Auguste Comte'dur.

Nominalizm (adcılık), kavramların, sözcüklerin, tanımların, tasarımların, hatta konuşulan dillerin yani tümellerin gerçek ya da nesnel hiçbir varlığının veya anlamının bulunmadığını öne süren felsefe anlayışıdır. Bu anlayışa göre, tüm bu sınıflandırıcı semboller insanların onlara yüklediği anlamlar doğrultusunda varlık ve değer kazanır.

Akıl yoluyla elde edilemeyen bazı bilgi türleri: Metafizik ve dini bilgiler. Subjektif deneyimler. Kuantum fiziği ve mutlak gerçeklik. Nakli bilgi. Ayrıca, gelecek bilgileri de duyu organları veya akılla elde edilemez; sadece istatistiksel tahminlere ve bilimsel modellere dayanır.

George Berkeley, materyalizmi reddedip idealizm savunusuyla tanınan bir filozoftur. Berkeley'in savunduğu bazı görüşler şunlardır: Öznel idealizm: Berkeley, yalnızca ruhların ve bu ruhların idelerinin var olduğunu, maddenin ise varolmadığını öne sürer. Algılanma ve varlık: Berkeley'e göre, bir şeyin var olma koşulu algılanmış olmaktır; "Varlık, algılanmaktır". Tanrı'nın rolü: Berkeley, varlıkların sürekliliğini, Tanrı'nın şeyleri sürekli algılamasına bağlar. Birincil ve ikincil nitelikler: Berkeley, Locke'un birincil ve ikincil nitelikler ayrımını reddeder ve ikincil niteliklerin de sadece zihinde var olduğunu savunur. Tinsel gerçeklik: Berkeley felsefesinde nihai gerçekliğin tinsel, yani zihinsel olduğunu ve varolan her şeyin bu tinsel gerçekliğe, yani Tanrı'ya dayandığını savunur.

Bilgi felsefesi ve epistemoloji aslında aynı kavramı ifade eder; her ikisi de bilginin doğasını, kaynağını, kapsamını ve güvenilirliğini inceleyen felsefe dalını tanımlar. Epistemoloji, Antik Yunanca "episteme" (bilgi) ve "logos" (bilim) sözcüklerinden türetilmiştir ve Türkçe'de "bilgi felsefesi" olarak bilinir. Bilgi felsefesi ise, bilginin yanı sıra inanç, gerçek, bilgi ve inanç arasındaki ilişki gibi konuları da kapsar. Dolayısıyla, bilgi felsefesi ve epistemoloji arasında bir fark yoktur; her iki terim de aynı alanı ifade eder.

Nominalizm ve konseptüalizm arasındaki temel farklar şunlardır: Kavramların Varlığı: Nominalizm: Kavramlar, yalnızca dilsel etiketler veya zihinsel kurgulardır; gerçek bir varlıkları yoktur. Konseptüalizm: Kavramlar, zihinsel yapılar olup dış dünyada anlam oluştururlar; zihinsel bir tasarım olarak var olurlar. Gerçekçilik: Nominalizm: Gerçekçiliği reddeder ve tümellerin (genel kavramların) sadece adlardan ibaret olduğunu savunur. Konseptüalizm: Gerçekçiliği kabul eder, ancak zihinsel bir gerçekçilik olarak görür; tümellerin dışsal bir varoluşunu reddeder. Örnekler: Nominalizm: "İnsan" kavramı, bireysel insanlardan bahsedilebilir, ancak bir tür olarak gerçek bir varlık değildir. Konseptüalizm: Genel kavramlar, dünyayı anlamlandırma ve kategorize etme biçimleridir; zihinsel yapılar olarak dış dünyada belirli bir düzen oluşturur.

Sokrates'in bilgi anlayışı, epistemolojik rasyonalizm (akılcılık) yaklaşımına dayanır. Sokrates, bilginin doğuştan insan aklında mevcut olduğunu ve doğru bilginin bir anlamda kişinin akıl yürütmeleri ile "doğurtulabileceğini" savunur.

Görecelilik, bilgi anlayışında mutlak ve nesnel gerçek anlayışından ayrılan, bilginin kesinliğinden ve genel geçerliliğinden şüphe eden bir yönelim biçimidir. Göreceli gerçek ise, mutlak gerçek kavramının tam karşısında yer alır ve kişiden kişiye, zamandan zamana, yerden yere değişebilen, bağıl bir durumu ifade eder. Felsefenin alt bölümlerinden epistemoloji ve etik alanlarında etkili olan görecelilik, özellikle 20. yüzyılda Kuantum fiziğine bağlı bilimsel ve kuramsal gelişmelerden sonra gelişme göstermiştir. Ayrıca, görecelilik kavramı, fizikte uzay-zaman bükülmesi ve ışık hızı limiti gibi konularda da kullanılır.

Anadolu Üniversitesi epistemoloji dersi, Açıköğretim Fakültesi Felsefe bölümünde okutulan bir derstir. Epistemoloji, felsefenin bilgi kavramı ile uğraşan dalıdır ve "bilgibilim", "bilgi kuramı" veya "bilgi felsefesi" olarak da adlandırılır. Ders, Anadolu Üniversitesi'nde uzaktan eğitim yöntemiyle sunulur ve ara sınav notunun %30'u ile dönem sonu sınavı notunun %70'i alınarak değerlendirme yapılır.

Sensüalizm (duyumculuk) ve empirizm (deneycilik) aynı değildir, ancak yakından ilişkilidir. Empirizm, bilginin kaynağının deneyim ve duyular olduğunu savunur. Sensüalizm, empirizmin bir kolu olarak kabul edilir.

Auguste Comte, bilginin kaynağı olarak gözlem, deney ve karşılaştırmayı kabul eder. Comte'a göre, insan düşüncesi ve toplum üç aşamadan geçer: 1. Teolojik aşama: Doğa ve toplum, tanrıların veya doğaüstü güçlerin eylemleriyle açıklanır. 2. Metafizik aşama: Doğa ve toplum, soyut kavramlarla açıklanır. 3. Pozitif aşama: Doğa ve toplum, gözlem, deney ve karşılaştırma yoluyla açıklanır.

Auguste Comte'a göre epistemolojik açıdan savunulamaz bilgi görüşleri arasında şunlar yer alır: Metafizik ve teolojik yaklaşımlar. Doğru bilginin mümkün olmadığını savunan görüşler. Comte'a göre, dış dünya yalnızca duyu deneyi yoluyla bilinebilir ve önemli olan, olgular ve bunlar arasındaki değişmez ilişkileri araştırmak ve ortaya koymaktır.