Epistemoloji

Bilgi sosyolojisi ve epistemoloji arasındaki temel farklar şunlardır: Epistemoloji, bilginin doğası, kaynağı ve kapsamı gibi felsefi soruları inceler. Epistemoloji, bireysel düşünceyi ve zihinsel süreçleri merkeze alırken, bilgi sosyolojisi toplumsal süreçleri ve bu süreçlerin bilgi üretimindeki rolünü vurgular. Epistemoloji, bilginin nesnel ve evrensel olduğunu savunurken, bilgi sosyolojisi bilginin rölatif (göreceli) olduğunu ve sosyal bağlamlara göre değiştiğini öne sürer. Bu farklılıklar, iki alanın sınırlarını ve araştırma odaklarını belirler. Bilgi sosyolojisi, epistemolojik soruları kendi alanına dahil etmeyi genellikle gereksiz veya uygunsuz bulur.

Kant ve Hegel arasındaki bazı farklar şunlardır: Bilgi anlayışı: Kant'ta bilgi, teorik aklın doğaya yönelik sınırlı bilgisidir ve fenomenler ile numenler arasındaki ayrıma dayanır. Özgürlük kavramı: Kant'ta özgürlük, pratik aklın alanıdır ve doğadan ayrıdır. Doğa görüşü: Kant'ta doğa, zorunluluk yasalarıyla işleyen ve özgürlük alanının dışında kalan bir aşamadır. Diyalektik yaklaşım: Kant'ın felsefesinde diyalektik yoktur ve çelişki mantığa aykırıdır. Etik anlayış: Kant, özgürlüğü toplumdan ve doğadan özerklik olarak algılar.

Dış dünyanın gerçekliğini savunan bazı filozoflar: George Edward Moore: "Moore'un Kanıtı" olarak bilinen argümanıyla dış dünyanın gerçek olduğunu savunmuştur. Bertrand Russell: 20. yüzyılın başlarında idealizmi reddederek analitik felsefe geleneğinin kurucusu olmuştur. Ayrıca, Heidegger de dış dünyanın varlığına dair tartışmaları anlamsız bulur, ancak Dasein'ın dünya-içinde-var-olma durumu nedeniyle dış dünyanın gerçekliğinin mümkün olduğunu savunur.

Epistemoloji ve ontolojinin birleşmesi, felsefi düşüncede "epistemolojik dönüş" olarak adlandırılan bir duruma yol açar. Ancak, Kıta Avrupası ekolünde durum farklıdır; burada ontoloji ilk felsefe olarak kalır ve bilim, ontolojik bir bakış açısıyla eleştirel bir şekilde ele alınır. Epistemoloji ve ontolojinin birleşimi, ayrıca "onto-etik" bir yaklaşım da ortaya çıkarabilir.

A. J. Ayer'in doğrulama ilkesi, bir ifadenin anlamlı olabilmesi için doğrulanabilir olması gerektiğini savunur. Bu ilkeye göre: Olgusal doğrulama: Bir ifade, gözlem veya deney yoluyla doğrudan ya da dolaylı olarak doğrulanabiliyorsa anlamlıdır. Mantıksal doğrulama: Bir ifade, tanımı gereği doğru ise anlamlıdır. Ayer'e göre metafiziksel ifadeler, doğrulanamadıkları için anlamsızdır.

Bilgi ve felsefe arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir: Felsefe, bilgiyi sorgular. Felsefe, bilgiye eleştirel bir bakış sunar. Felsefe, etik boyutu ele alır. Felsefe, tarihsel bir perspektif sunar. Felsefe, düşünce özgürlüğünü savunur. Ayrıca, felsefe ve bilim arasındaki ilişki göz önüne alındığında, felsefenin bir bakıma düşünme, akıl yürütme, sorun çözme, kuram geliştirme, açıklama, yorum ve düşünme biçem yol ve yöntemlerini konu edindiği düşünüldüğünde, bilgi ve felsefe arasındaki ilişkinin önemi daha iyi anlaşılabilir.

Spinoza'ya göre bilgi üç farklı şekilde elde edilir: 1. Duyusal bilgi (imgelem bilgisi). 2. Akıl yoluyla elde edilen bilgi. 3. Sezgisel bilgi. Spinoza'ya göre, doğru bir fikri olan kişi, aynı zamanda doğru bir fikri olduğunu da bilir.

Husserl'in appresentation kavramı, deneyimlerimizin sadece nesnelerin veya olayların doğrudan sunumları olmadığını, aynı zamanda dolaylı, aracılı ve birlikte sunulan yönleri de içerdiğini ifade eder. Appresentation'ın bazı temel özellikleri: Dolaylılık. Aracılık. Ufukluluk. Birlikte oluşum. Husserl'e göre, "dünya sadece bir nesneler toplamı değil, birlikte mevcut ve iç içe geçmiş bir nesneler, anlamlar ve referanslar kompleksidir".

Epistemoloji için okunabilecek bazı kitaplar: Platon - Menon. Descartes - Metafizik Üzerine Düşünceler ve Yöntem Üzerine Konuşmalar. Hume - İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. Kant - Prolegomena. Nebi Mehdiyev - Çağdaş Epistemolojiye Giriş. Hasan Yücel Başdemir - Epistemoloji (Temel Metinler). Kemal Batak - Felsefenin Sonu? W. V. Quine, Doğallaştırılmış Epistemoloji ve A Priori Bilgi. Alvin Plantinga - Alvin Plantinga’nın Din Felsefesinde Tanrı ve Epistemolojisi. René Descartes - Meditasyonlar. Immanuel Kant - Saf Aklın Eleştirisi. Ayrıca, Öncül Analitik Felsefe Dergisi modern epistemoloji hakkında detaylı bilgi sunmaktadır. Kitap seçimi, okuyucunun ilgi alanlarına ve bilgi seviyesine göre değişiklik gösterebilir.

Kant'a göre bilgi, hem deneyin hem de aklın ortak ürünüdür. Bilginin elde edilmesinde rol oynayan unsurlar: Duyu verileri (deney). Akıl ve kavram kategorileri. Uzay ve zaman. Kant, rasyonalist ve empirist yaklaşımları sentezleyerek, bilginin a priori (deneyim öncesi) ve a posteriori (deneyim sonrası) elementlerin birleşimiyle oluştuğunu savunur.

İsmail Yakıt'ın "İhvan-ı Safa Felsefesinde Bilgi Problemi" adlı eseri, İhvan-ı Safa felsefesindeki bilgi anlayışını ele alır. Bu anlayışa göre bilgi, üç aşamada elde edilir: 1. Duyular: Aşağı varlık katlarının bilgisini sağlar. 2. Kanıtlama: Daha üstün varlıkların bilgisini kazandırır. 3. Akıl ve Sezgi: İnsanın kendi özünün bilgisini elde etmesini sağlar, bu da bilginin en yüksek aşamasıdır. Eserde ayrıca, bilginin kaynağı ve meydana gelişi, ispatlama yöntemleri ve mistik sezgi ile kazanılan bilgi türleri de incelenir.

Episteme (bilgi) ve bilgi sosyolojisi arasındaki ilişki, epistemolojinin bilgi sosyolojisinin sınırlarını belirleme konusundaki bir anlaşmazlık çerçevesinde şekillenir. Epistemoloji, bilginin doğasını, sınırlarını ve türlerini araştıran bir felsefe dalıdır. Bilgi sosyolojisi, bilgi ve toplum arasındaki ilişkiyi inceleyen bir alandır. Bu iki alan arasındaki temel tartışma, Mannheim'ın bilgi sosyolojisinin felsefi ve epistemolojik yüklü olması etrafında döner. Arslan'ın "Epistemik Cemaat" kavramı, bilginin toplumsal bir süreçle kabul gördüğünü ve bu sürecin epistemik cemaatin varlığına bağlı olduğunu öne sürer.

Erdem epistemolojisi, bilgi edinme sürecinde kişinin entelektüel erdemlerini merkeze alan bir yaklaşımdır. Temel özellikleri: Kişi odaklılık: Bilgi, kişinin yetenekleri, kapasitesi ve temel güçlerine bağlıdır. Entelektüel erdemler: Bunlar, doğruluğu tespit ve tasdik etme hususunda kişiyi iyi yapan eğilimlerdir. Temelcilik ve bağdaşımcılığa eleştiri: Bu yaklaşım, temelcilik ve bağdaşımcılığın eksikliklerini gidermeyi amaçlar. Normatif bir disiplin olarak epistemoloji: Epistemolojinin normatif bir disiplin olduğunu savunur. Temsilcileri: Ernest Sosa; Linda Zagzebski; John Greco.

Felsefede rastlantı, determinizmi ve nedensellik kuralını kabul etmeyen görüşe göre, olayların nedensiz ve gelişigüzel bir şekilde meydana gelişine verilen addır. Rastlantı kavramı iki farklı kategoriye ayrılır: 1. Nedensel rastlantı: Belirli bir nedeni olmayan veya bu nedenin tespit edilemediği olayları ifade eder. 2. Ereksel rastlantı: Belirli bir amaç veya niyet olmadan ortaya çıkan sonuçları tanımlar. Ayrıca, rastlantı, iki veya daha fazla olayın aynı anda herhangi bir bilgi, istek, kural veya kararlaştırılmış sebebe dayanmaksızın gerçekleşmesi olarak da tanımlanır.

Duns Scotus'un bilgi anlayışı şu şekilde özetlenebilir: Genel anlayış: Duns Scotus, Aristotelesçi bilgi anlayışını kabul eder; bilgiye ulaşmanın temeli duyulardır. Akıl ve doğuştan boşluk: İnsan aklı doğuştan boştur, ancak sezgisel ve soyutlayıcı bir yönü vardır. Bireysel varoluşların algılanması: Fizik dünyadaki bireysel varoluşlar önce duyular tarafından algılanır, sonra akıl tarafından soyutlama yoluyla kavranır. İki tür bilgi: Sezgisel bilgi: Gerçeklik dünyasındaki mevcut şeylerin bilgisidir. Soyutlayıcı bilgi: Gerçeklik dünyasında bulunmayan soyutlamalarla ilgili olabilir. Kesin bilgi alanları: Akıl, ilk ilkeler ve onlardan çıkarılanlar hakkında, gözlemlenebilir düzenliliklerden yasalar hakkında ve kişinin kendi eylemleri hakkında kesin bilgi elde edebilir. Duns Scotus'a göre, bilgi sayesinde nesneler insana dahil olur ve ruh devam eder.

Felsefe, bilgelik sevgisi anlamına gelir ve farklı disiplinleri kapsayan bir düşünce sistemidir. Epistemolojinin temel konuları: bilginin doğası; bilgi kaynağı; doğruluk; bilginin değeri; bilginin sınırı; bilginin yöntemi. Bazı epistemoloji akımları: Rasyonalizm: Akıl yoluyla bilgiye ulaşma. Empirizm: Deneyim ile bilgiye ulaşma. Septisizm: Bilgi üzerine doğru-yanlış ayrımı yapmayı reddetme. Epistemolojinin temsilcileri arasında Sokrates, Platon, Aristoteles, David Hume, Immanuel Kant ve Baruch Spinoza bulunur.

Richard J. Bernstein'ın "Objektivizmin ve Rölativizmin Ötesi" adlı kitabı, sosyal bilimlerin temel tartışma konularından olan nesnellik ve öznellik üzerine bir analiz sunar. Kitapta ele alınan bazı konular: Kartezyenizm ve post-empirisist bilim felsefesi; Sosyal bilim fikri ve hermenoytik; Bilim ve praxis; Peter Winch, Thomas Kuhn, Karl Popper, Feyerabend, pragmatizm ve Rorty; Frankfurt Okulu ve Habermas, Arendt. Bernstein, bilimsel yöntem ve nesnellik iddialarına karşı eleştirel bir tutum sergilerken, mutlak göreceliliğin de ciddiye alınamayacağını vurgular.

Ernest Sosa, çağdaş erdem epistemolojisinin kurucusudur. Sosa, 1980 yılında yayımlanan "The Raft and Pyramid: Coherence versus Foundations in the Theory of Knowledge" adlı makalesinde entelektüel erdemden ilk kez söz etmiş ve ardından "erdem perspektivizmi" adını verdiği kendi erdem epistemolojisini geliştirmiştir.

Rasyonalizmin ampirizme karşı temel itirazları şunlardır: Doğuştan gelen bilgi: Rasyonalistler, bazı bilgilerin doğuştan geldiğini ve akıl yoluyla keşfedilebileceğini savunurken, ampiristler bunun aksine doğuştan gelen bilgi olmadığını ve tüm bilginin deneyim yoluyla kazanıldığını iddia ederler. Bilginin doğrulanması: Rasyonalizm, bilginin mantıksal ve matematiksel yollarla doğrulanabileceğini öne sürerken, ampirizm bilginin gözlem ve deney yoluyla doğrulanması gerektiğini savunur. Akıl ve deneyim: Rasyonalistler, doğru bilgilere ulaşmak için akıl ve sezginin gerekli olduğunu, ampiristler ise deneyimin insanları yanıltabileceğini ve bilginin yalnızca duyusal deneyimler ve algılar yoluyla elde edilebileceğini savunurlar. Evrensel bilgi: Rasyonalizm, evrensel bir bilgiye akıl yoluyla ulaşılabileceğini savunurken, ampirizm bilginin bireysel ve değişken olabileceğini, her bireyin kendi deneyimleri üzerinden bilgiye eriştiğini öne sürer.

Kant'ta görüngü (fenomen), duyularla algılanabilen, somut, gözlemlenebilir olay ya da nesneyi ifade eder. Kant, görüngüyü, insanın bilme yetisi dışında olan ve nedenselliğe tabi olamayan numen (kendinde şey) terimine karşıt olarak, duyularla algılanabilen ve nedenselliğe tabi olan olarak kullanmıştır. Kant'a göre, fenomen algılarla oluşturulan dünyadır ve bu alanın ötesindeki gerçek bilgi asla bilinemez.