Epistemoloji

Rölativizm (görecilik), mutlak ve evrensel doğruların var olmadığını savunan felsefi bir akımdır. Bu yaklaşıma göre, her şey bağlamına, kültüre ve bireysel deneyime bağlı olarak anlam kazanır. Rölativizmin bazı türleri şunlardır: Epistemolojik rölativizm. Etik rölativizm. Kültürel rölativizm.

Felsefede ampirist yaklaşım, bilginin sadece deney ve gözlem yoluyla elde edilebileceğini savunan bir düşünce okuludur. Ampirizme göre: - İnsan zihni doğuştan boş bir levha (tabula rasa) gibidir ve bilgi, deneyimler sonucunda bu zihinde oluşur. - Duyusal deneyim insanların dünyayı anlaması ve bilgi edinmesi için temel araçtır. - Tüm bilgiler a posterioridir, yani sonradan edinilmiştir. Ampirist filozoflar arasında John Locke, George Berkeley ve David Hume bulunur.

Felsefenin temel kavramları şunlardır: 1. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi): Bilginin doğası, kaynağı ve sınırları üzerine sorular sorar. 2. Ontoloji (Varlık Felsefesi): Varlığın ne olduğunu, nelerin var olduğunu inceler. 3. Etik (Ahlak Felsefesi): İnsanların neyin doğru, neyin yanlış olduğuna nasıl karar verdiğini araştırır. 4. Metafizik: Fiziksel dünyanın ötesinde var olan varlıklar ve gerçeklikler üzerine düşünür. 5. Rasyonalizm ve Empirizm: Bilginin kaynağına dair iki düşünce akımıdır; rasyonalizm akıl ve mantık yoluyla bilgi edinmeyi, empirizm ise duyusal deneyimlere dayanmayı savunur. 6. Diyalektik: Felsefi tartışmalarda kullanılan, karşıt düşünceler arasındaki çatışmanın bir senteze ulaşarak yeni bir bilgi oluşturmasını ifade eden yöntemdir. Bu kavramlar, felsefenin görsel bir şekilde anlaşılmasını sağlamak için çeşitli diyagramlar ve şemalarla desteklenebilir.

Yeni materyalizm, materyalin kendine özgü dinamikleri ve kapasiteleri olduğunu vurgulayarak, materyali aktif bir gerçeklik yapıcı güç olarak ele alır. Bu akım, aşağıdaki temel ilkeleri savunur: 1. Maddi Temel: Evrenin ve varlıkların temelinde maddi yapıların ve süreçlerin yattığını kabul eder. 2. Doğa Bilimleri: Doğa bilimlerinin önemini vurgular ve bilimsel yöntemlerle elde edilen bilgilerin güvenilir olduğunu savunur. 3. Zihnin Maddi Temeli: Zihinsel süreçlerin ve bilincin maddi temellere dayandığını öne sürer. 4. Doğaüstü Varlıkların Reddi: Ruh, tanrı, melek gibi maddi olmayan varlıkların varlığını reddeder. Ayrıca, yeni materyalizm, insan dışı varlıkların, nesnelerin ve malzemelerin ağlarını ve etkileşimlerini inceleyerek, insan merkezli olmayan bir perspektif sunar.

Kant'ın antinomileri dört tanedir ve iki ana kategoriye ayrılır: matematiksel ve dinamik: 1. Matematiksel Antinomiler: - Birinci Antinomi: Dünyanın zaman ve uzam bakımından bir başlangıcı vardır ve sınırlıdır. - İkinci Antinomi: Her bileşik madde, basit parçalardan oluşur. 2. Dinamik Antinomiler: - Üçüncü Antinomi: Dünyada özgürlükten gelen nedenler vardır. - Dördüncü Antinomi: Evrenin nedeni olan zorunlu bir varlık vardır.

Olgucu yaklaşım, araştırmalarını olgulara, deneylere ve gerçeklere dayandıran bir felsefe çığırıdır. Temel özellikleri: - Sadece bilimsel bilgiyi sağlam bilgi türü olarak kabul eder. - Metafizik ve değer yargılarını dışlar. - Bilginin, doğa bilimlerinin yöntemlerine ve evren tasarımına uyması gerektiğini savunur. Bu yaklaşımın önemli temsilcileri arasında Auguste Comte, John Stuart Mill, Herbert Spencer, Ernest Mach ve Richard Avenarius bulunur.

Nominalizm (adcılık), genel kavramların (tümellerin) gerçek olmadığını, sadece birer addan ibaret olduğunu öne süren felsefe anlayışıdır.

Akıl yoluyla elde edilemeyen bilgiler şunlardır: 1. Metafizik ve dini bilgiler: Tanrı’nın varlığı, ruhun doğası gibi konular doğrudan akıl ve duyu organlarıyla algılanamaz. 2. Subjektif deneyimler: Kişisel duygular, düşünceler ve içsel deneyimler, bireyin dışında gözlemlenemeyen bilgilerdir. 3. Gelecek bilgileri: Gelecekte ne olacağına dair kesin bilgiler duyu organları veya akılla elde edilemez. 4. Kuantum fiziği ve mutlak gerçeklik: Kuantum fiziği gibi karmaşık bilim dallarında, doğrudan gözlemlenemeyen ve anlaması zor bilgiler bulunur. 5. Sanat ve estetik yaklaşımlar: Sanatın sunduğu anlam, duyu organları ile algılanabilir ancak asıl değerleri ve duygusal etkileri tamamen anlaşılamaz.

George Berkeley, idealizm ve Tanrı'nın varlığı gibi konuları savunan bir filozoftur. Temel görüşleri şunlardır: 1. Maddenin Reddi: Berkeley, maddenin varlığını tamamen reddeder ve sadece zihinde varolan idelerin gerçek olduğunu öne sürer. 2. Teistik Felsefe: Berkeley'e göre, gerçeklik algılayıcı zihinlerde ve Tanrı'nın sürekli algılayışında mevcuttur. 3. Epistemolojik Yaklaşım: Bilginin kaynağı deneyimdir, ancak tüm bilgiler duyumlara dayanır. Bu görüşler, Berkeley'in materyalizm, ateizm ve septisizmle mücadele etme amacının bir yansımasıdır.

Sokrates'in bilgi anlayışı, rasyonalist epistemolojik yaklaşıma yakındır. Sokrates, kesin bilginin var olduğunu ve apriori (doğuştan gelen) nitelikte olduğunu düşünmüştür.

Nominalizm ve konseptüalizm arasındaki temel fark, gerçekliğin kavramlarla ilişkisi konusunda ortaya çıkar. Nominalizm, gerçek varlıkların sadece isimlerden ibaret olduğunu savunur. Konseptüalizm ise, gerçekliğin bireysel nesnelerden ziyade zihinsel kavramlarda var olduğunu iddia eder.

Bilgi felsefesi ve epistemoloji aynı kavramı ifade eder. Bilgi felsefesi (epistemoloji), bilginin doğasını, imkânını, kaynağını, doğruluğunu ve sınırlarını inceleyen felsefe dalıdır.

Aposteriori kelimesi, deney sonucu ortaya çıkan veya sonsal bilgi anlamına gelir.

Görecelilik (relativizm), felsefe tarihinde sürekli gündemde yer almış bir yönelim biçimidir. Göreceli gerçek ise bu yönelimin temel önermesidir ve şu anlamlara gelir: 1. Bilgi Anlayışı: Bilgi anlayışında mutlak ve nesnel gerçek anlayışından ayrılır, bilginin kesinliğinden ve genel geçerliliğinden şüphe eder. 2. Etik Anlayışı: Etikte, mutlak ahlaki değerlerin varlığını ve olabilirliğini yadsır; doğru ve yanlışın kültürel, toplumsal ve kişisel bağlamlara göre değiştiğini savunur. 3. Bilimsel Anlayış: Bilim felsefesinde, özellikle kuantum fiziğine bağlı bilimsel ve kuramsal gelişmelerden sonra gelişme göstermiştir.

Anadolu Üniversitesi'nde "Epistemoloji" dersi, Felsefe bölümünün üçüncü yarıyılında yer alan bir derstir. Dersin içeriği, bilgi teorisi üzerine odaklanır ve şu konuları kapsar: - Bilgi üzerine ilk düşünceler; - Epistemolojinin tanımı; - Bilginin metafizik temelleri; - Şüphecilik ve bilginin olanaklılığı sorunu; - Bilginin kaynakları sorunu (deneyimcilik ve usçuluk); - Algının epistemolojisi; - Önermesel doğru; - Bilgi kavramının çözümlemesi.

Comte, bilginin kaynağının yalnızca bilimsel yöntemlerle elde edilen olgular olduğunu kabul eder. Bu yaklaşım, pozitivizm olarak adlandırılır.

Sensualizm (duyumculuk) ve empirizm (deneycilik) benzer felsefi yaklaşımlardır, ancak tam olarak aynı değildir. Sensualizm, doğru bilginin ana kaynağının duyular olduğunu savunur. Empirizm ise, bilginin deney ve deneyim yoluyla elde edildiğini kabul eder. Dolayısıyla, sensualizm empirizmin bir kolu olarak görülebilir, ancak empirizm daha geniş bir kavramı ifade eder.

Bilgi sosyolojisi ve epistemoloji arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Bilgi Sosyolojisi: Bilginin toplumsal boyutlarını inceleyen bir disiplindir. 2. Epistemoloji: Bilginin doğası, kapsamı ve kaynağı ile ilgilenen felsefe dalıdır. Özetle, bilgi sosyolojisi daha çok toplumsal bağlamı ele alırken, epistemoloji daha çok felsefi ve teorik düzeyde bilginin kendisini inceler.

Comte'a göre epistomolojik açıdan savunulamaz olan bilgi görüşü, metafizik ve teolojik açıklamalardır. Comte, doğru bilginin yalnızca bilimsel bilgi olduğunu ve bu bilgiye ampirizm (deneycilik) yoluyla ulaşılabileceğini savunur.

Felsefenin temel kavramları altı ana başlığa ayrılır: 1. Varlık Felsefesi (Ontoloji): Varlığın, evrenin ilk nedenlerini araştırır. 2. Bilgi Felsefesi (Epistemoloji): Bilginin yapısını ve ortaya çıkış sürecini irdeler. 3. Değerler Felsefesi (Aksiyoloji): İnsanın eylem alanına ilişkin sorunlarını ele alır. 4. Etik (Ahlak Felsefesi): İnsan eylemlerinin doğruluğunu ve yanlışlığını inceler. 5. Sanat Felsefesi (Estetik): Güzelliğin ve sanat eserinin araştırılmasını temel alır. 6. Metafizik: Fiziksel dünyanın ötesinde var olan varlıklar ve gerçeklikler üzerine düşünür.