Diyalektik

Sokrates'in varlık anlayışı, insanın doğası hakkında diyalog veya diyalektik düşünme yoluyla bilgi edinebileceği yönündedir. Ona göre, insan aklını doğru kullanabilen, erdemli bir varlıktır ve bu erdem, bilgi ile mümkündür.

Theodor Adorno'nun en önemli kitapları arasında şunlar öne çıkmaktadır: 1. "Negatif Diyalektik". 2. "Minima Moralia". 3. "Aydınlanmanın Diyalektiği" (Max Horkheimer ile birlikte). 4. "Estetik ve Politika".

Felsefede tartışma yöntemleri şunlardır: 1. Sokratik Yöntem: Atinalı filozof Sokrates'in tartışma tarzıdır. 2. Diyalektik: Farklı bakış açılarını kontrastlayarak ve önemseyerek tartışma yürütme yöntemidir. 3. Ampirik-Rasyonel Yöntem: Bilginin iki kaynağının duyular ve anlayış olduğunu kabul eder. 4. Analitik-Dilbilimsel Yöntem: Dilin açıklığa kavuşturulması yoluyla yanlışlıkları ve felsefi kafa karışıklıklarını gidermeyi amaçlar. 5. Hermeneutik Yöntem: Olayların anlamının deneyimden anlaşılmasını sağlar. 6. Foruma Dayalı Tartışma: Uzmanların bir konuda tartışırken dinleyicilerin de sürece katılıp soru sorabileceği veya fikir beyan edebileceği yöntemdir.

"Aklın İsyanı" kitabı, 20. yüzyılda bilim alanında yaşanan önemli gelişmeleri ve bilimsel keşifleri ele alarak diyalektik materyalizm teorisini bir ileri aşamaya taşıyan bir yapıt olarak kabul edilir. Kitapta anlatılan bazı konular şunlardır: - Yaşamın kökeni ve matematiğin gerçeği yansıtıp yansıtmadığı. - Aklın makine olup olmadığı ve dinozorların neden yok olduğu. - Marksizm ve Darvincilik ilişkisi. - "Kesinsizlik ve İdealizm" tartışmaları. Ayrıca, Woods ve Grant, Marksist felsefe ile bilimin yeni teorileri arasındaki ilişkiyi ortaya koyarak modern bilimin nerelerde "raydan çıktığını" gösteren bir çerçeve sunarlar.

Eğitimde diyalektik, karşıt düşüncelerin sorgulanması ve tartışılmasıyla öğrenmeyi sağlayan bir yaklaşım olarak kullanılır. İşte bazı yöntemler: 1. Tartışma ve tartışma grupları: Öğrencilerin belirli konularda tartışmalar yapmalarını sağlamak, farklı bakış açılarını değerlendirmelerine yardımcı olur. 2. Çatışma yöntemi: Öğrencilere bir konunun iki zıt yönünü sunmak ve her birinin argümanlarını savunmalarını istemek, düşünsel çatışma yaratır ve analiz yeteneklerini geliştirir. 3. Vaka çalışmaları: Gerçek hayattan örneklerle diyalektik yöntemlerin uygulanmasını sağlamak, teorik bilgilerin pratikte nasıl kullanılabileceğini gösterir. 4. Düşünce haritaları: Öğrencilerin düşüncelerini organize etmelerine yardımcı olmak için kullanılır, karmaşık düşünceleri görselleştirerek daha iyi anlamalarını sağlar. 5. Yaratıcı oyunlar ve aktiviteler: Hikaye anlatma, rol yapma oyunları, sanat ve el işi aktiviteleri gibi etkinlikler, diyalektik düşünme becerilerini destekler.

Baş çelişki, karmaşık bir şeyin gelişme sürecindeki pek çok çelişki arasında, varlığı diğerlerinin varlığını belirleyen ya da etkileyen çelişki olarak belirlenir. Baş çelişkinin belirlenmesinde şu adımlar izlenebilir: 1. Karşıtlıkların analizi: Çelişkinin iki zıt kutbunun (tez ve antitez) belirlenmesi ve bunların birbirlerine dönüşüm sürecinin incelenmesi. 2. Diyalektik yöntem: Karşıt düşüncelerin tartışılması ve bir senteze ulaşılması yoluyla çelişkinin açığa çıkarılması. 3. Toplumsal koşulların değerlendirilmesi: Çelişkinin, içinde bulunduğu toplumsal koşullar ve tarihsel birikim çerçevesinde değerlendirilmesi.

Aristoteles'e göre retorik ve diyalektik arasındaki farklar şunlardır: 1. Amaç: Retorik, belirli bir durumda mevcut tüm araçları kullanarak ikna etme sanatıdır. 2. Yöntem: Retorik, mantığın (logos) yanında duygulara (pathos) ve konuşmacının kişiliğine, karakterine (ethos) de hitap ederek daha geniş bir yöntem yelpazesi kullanır. 3. Bağlam: Retorik, genellikle toplumsal, siyasal ve hukuksal bağlamlarda kullanılırken, diyalektik felsefi ve bilimsel tartışmalarda kendini gösterir.

Marx ve Engels diyalektik yöntemi şu şekilde tanımlamışlardır: 1. Diyalektik, doğanın ve toplumun materyalist açıklamasıdır. 2. Diyalektik, düşünce biçiminin bilimidir. 3. Diyalektik, tümdengelim ve tümevarım süreçlerini bütünsel bir inceleme, muhakeme ve sonuçlandırma süreci olarak kullanır. 4. Diyalektik, tarihsel materyalizm olarak da adlandırılır.

Heraklitisyen diyalektik, Herakleitos adlı filozofa aittir.

"Hiçbir şey iki kez olmaz" sözü, değişim ve döngü kavramını anlatır. Bu söz, aynı zamanda Herakleitos'un felsefesinin bir parçasıdır ve diyalektik materyalizmin özünü oluşturur.

Aydınlanmanın Diyalektiği'nin temel tezi, Batı aklının öz-yıkımsal eğilimlerinin Aydınlanma'da içkin olduğu ve bu eğilimlerin toplum ile doğaya egemen olma arzusundan kaynaklandığı şeklindedir. Bu bağlamda, yazarlar ayrıca mitlerin ve irrasyonel düşüncenin Aydınlanma tarafından reddedilmesine rağmen, Aydınlanma'nın mitolojiye geri döndüğünü iddia ederler.

Platon'un eğitim anlayışında diyalektik yöntem, ruhun iyiye doğru yönlendirilmesi amacıyla kullanılan bir öğretim yöntemidir. Bu yönteme göre: 1. Kavramların tözleştirilmesi. 2. Tümelliğe ulaşma. 3. İyi ideasına ulaşma. Platon'a göre diyalektik, duyusal verilere başvurmadan sadece akıl yoluyla her şeyin özüne ulaşmaya ve gerçeği düşünceyle kavramaya çalışır.

Diyalektik akıl yürütme yöntemleri üç ana kategoriye ayrılır: tümdengelim, tümevarım ve analoji. 1. Tümdengelim (Dedüksiyon): Genel ilkelerden hareket ederek tek tek olaylar hakkında bir yargıya ulaşma yoludur. 2. Tümevarım (Endüksiyon): Tek tek olgulardan yola çıkarak genel önermelere ulaşabilmek için izlenen düşünme yoludur. 3. Analoji (Benzeşim): Aklın, bazı nesnelerin birbirine benzeyen özelliklerinden yola çıkarak özelden özele doğru izlediği yoldur.

Marx'ın "Felsefenin Sefaleti" adlı eseri, anarşizmin en yetkin filozoflarından biri olarak kabul edilen Fransız düşünürü Proudhon'un fikirlerini eleştirmektedir. Eserde ele alınan konular şunlardır: 1. Kullanım ve değişim değeri: Marx, Proudhon'un bu konudaki görüşlerini ve para teorisini eleştirir, Proudhon'un ütopik formüller ürettiğini savunur. 2. Diyalektik anlayış: Proudhon'un diyalektik anlayışını sığ bulur ve her ekonomik kategorinin iyi ve kötü yanlarının birlikte ele alınmasını, bu çelişkinin çözümüne insan kavrayışının ötesinde bir şey olarak bakılmasını eleştirir. 3. Tarihsel materyalizm: Marx, tarihsel materyalist anlayışını açıklar ve toplumsal ilişkilerin üretici güçlere bağlı olduğunu, yeni üretici güçler için insanların kendi üretim biçimlerini değiştirmeleri gerektiğini vurgular. 4. Devrim ve reform: Proudhon'un devrimi reddedip ekonomik reformlar yoluyla sosyalizme gidilebileceğini savunmasını eleştirir, devrimin toplumsal değişimin zorunlu bir parçası olduğunu öne sürer.

Aporia kavramının sonunda, yani aşılamaz çelişkinin çözülmesinin ardından, bir çıkış yolu veya çözüm bulunur.

Diyalojik ve diyalektik düşünce arasındaki temel fark, kullanılan yöntem ve amaçlarda yatmaktadır: - Diyalojik düşünce, karşılıklı konuşma ve tartışma yoluyla bilgi edinme ve gerçeği ortaya çıkarma yöntemidir. - Diyalektik düşünce ise, karşıt fikirlerden yararlanarak ve doğrular ile yanlışlar irdelenerek en mantıklı sonuca ulaşılmayı hedefler.

Herakleitos'un diyalektik düşüncesi, karşıtların birliğini ve savaşını temel alan bir felsefe anlayışıdır. Ana ilkeleri: - Değişim: Herakleitos'a göre, evrende her şey sürekli bir değişim ve akış halindedir. - Zıtlıkların birliği: Evrendeki zıtlıklar (sıcak-soğuk, iyi-kötü, gece-gündüz) birbiriyle bağlantılıdır ve birliğin bir parçasıdır. - Ateş (arkhe): Evrenin temel maddesi ateştir ve bu element, sürekli değişen ve dönüştüren bir güçtür. Herakleitos'un diyalektik yaklaşımı, diyalektik kavramının kökenini oluşturmuş ve daha sonraki filozoflar, özellikle Karl Marx gibi, onun fikirlerinden etkilenmiştir.

Marx'ın tarihsel materyalizm anlayışı, materyalist diyalektik yöntemine dayanır.

Diyalektik yöntem, tarihe şu şekillerde katkı sağlamıştır: 1. Değişim ve Hareketin Kavranması: Diyalektik, doğada ve toplumda var olan karmaşık süreçlerin kavranmasına olanak tanır. 2. Bilimsel Bir Yaklaşım: Marx ve Engels, diyalektik düşünceyi materyalist bir temele oturtarak, tarihsel ve toplumsal olayları bilimsel bir yöntemle analiz etmişlerdir. 3. Tarihsel Yasaların Keşfi: Diyalektik, tarih içindeki belirli hareket yasalarının varlığını açığa çıkarmıştır. 4. Tartışma ve Eleştirel Düşünce: Diyalektik, Sokratik diyaloglar aracılığıyla, kavramların ardındaki anlamları ortaya çıkarmak ve ifadelerin doğruluğunu tespit etmek için bir sorgulama yöntemi olarak gelişmiştir. Bu, tarihsel düşüncenin eleştirel ve derinlemesine bir şekilde ilerlemesine katkıda bulunmuştur.

Hegel, Alman idealizminin ve akılcılığının en büyük filozofu olarak kabul edildiği için bu isimle anılır. Başlıca nedenleri: - Diyalektik yöntemi: Hegel, her şeyin değiştiği ve hareket ettiği, çelişki yerine kimliğe karşı olduğu bu yöntemi kullanmıştır. - Felsefi sistemi: Mantık, doğa felsefesi ve tin felsefesi gibi alanlarda sistematik ve bütüncül bir felsefe geliştirmiştir. - Etkisi: Fikirleri, 19. yüzyıl Alman düşüncesinin temelini oluşturmuş ve birçok gelecekteki felsefi okulu (Marksizm dahil) etkilemiştir.