Diyalektik

"Aklın İsyanı: Marksist Felsefe ve Modern Bilim" kitabı, 20. yüzyılda bilim alanında yaşanan önemli gelişmeleri ve bilimsel keşifleri ele alarak diyalektik materyalizm teorisini bir ileri aşamaya taşır. Kitapta ele alınan bazı konular: Yaşamın kökeni; Matematiğin gerçeği yansıtma yeteneği; Aklın makine olup olmadığı; Dinozorların yok oluşu; "Bencil Gen" teorisi; "Büyük Patlama"; Marksizm ve Darvincilik ilişkisi; Kuantum mekaniği; Jeolojinin diyalektiği. Yazarlar, Marx ve Engels'in doğaya, topluma ve bilime hükmeden kanunların birliğini savunan diyalektik materyalizmini modern bilimin ışığında ele alır. Kitap, sadece kapitalizmin krizini bilim üzerinden okumaz, aynı zamanda bilimin krizine de ışık tutar.

Felsefede kullanılan bazı tartışma yöntemleri şunlardır: Sokratik Yöntem: Bu yöntem, kişinin kendi bilgeliğini keşfetmesini amaçlar. Münazara: Doğruya ulaşmak amacıyla her konuda yapılabilen, klasik mantık kurallarına dayanan genel bir tartışma yöntemidir. Cedel: Aynı dinin farklı mezhepleri arasında, tartışmacının rakibini susturmayı hedeflediği bir tartışma yöntemidir. Hilaf: Karşı mezhebin görüşlerini tamamen reddetmeye ve zıtlaşmaya dayalı bir tartışma yöntemidir. Kavanozdaki Beyin Düşünce Deneyi: Bu deney, bilgi, gerçeklik, hakikat, zihin, bilinç ve anlam gibi kavramları sorgulamak için kullanılır. Ayrıca, felsefi tartışmalarda tümdengelimsel ve tümevarımsal argümanlar da kullanılır.

Eğitimde diyalektik, çeşitli yöntemlerle uygulanabilir: Tartışma ve tartışma grupları. Çatışma yöntemi. Vaka çalışmaları. Düşünce haritaları. Yazılı argüman geliştirme. Ayrıca, Lev S. Vygotsky, eğitimde diyalektik yöntemi Piaget'nin kuramlarıyla karşılaştırarak kullanmış ve bu sayede sosyokültürel ögelere ve çevreye dikkat çekerek yeni bir eğitsel paradigma oluşturmuştur. Diyalektik davranış terapisi (DDT) gibi yaklaşımlar da eğitim süreçlerinde, özellikle beceri kazanımı ve problem çözme konularında kullanılabilir.

Baş çelişkinin belirlenmesi için şu kriterler göz önünde bulundurulur: Diğer çelişkiler üzerindeki etkisi. Çözümün diğer çelişkileri etkilemesi. Baş çelişkinin belirlenmesinde farklı yaklaşımlar olabilir: Stratejik anlayış. Sübjektif zorlama. Örnek olarak, Mao Zedung'un düşüncesinde baş çelişki, emperyalizm ile ezilen uluslar arasındaki çelişki olarak tezahür eder.

Aristoteles'e göre retorik ve diyalektik arasındaki temel farklar şunlardır: Amaç: Retorik, belirli bir hedef kitleyi ikna etmek ve onların düşüncelerini şekillendirmek amacıyla kullanılır. Diyalektik, karşıt argümanları ele alarak mantıksal çelişkileri ortaya çıkarmak ve gerçeğe ulaşmak için kullanılır. Yöntem: Retorik, mantığın (logos) yanında duygulara (pathos) ve konuşmacının kişiliğine, karakterine (ethos) hitap eder. Diyalektik, yalnızca mantığa ve akıl yürütmeye dayanır. Bağlam: Retorik, pratik hayatta, özellikle kamusal alanlarda kullanılır. Diyalektik, akademik ve felsefi tartışmalarda kullanılır. Aristoteles, retorik ve diyalektiği birbirinin karşıtı değil, birbirine oldukça benzeyen ve birbirini tamamlayan iki alan olarak ele alır.

Marx ve Engels'in diyalektik yönteme dair tanımlamalarından bazıları şu şekildedir: Marx'ın tanımı. Engels'in tanımı. Marx ve Engels, diyalektik yöntemi, hem toplumu hem de doğayı analiz ederken kullanarak bu ikisi arasındaki karmaşık karşılıklı bağlantılara işaret etmişlerdir.

Herakleitos, Heraklitisyen diyalektiğin kurucusu olarak kabul edilir. Herakleitos, evrendeki zıt güçlerin önemine ve bunların gelişimdeki rolüne vurgu yapmıştır. Ona göre doğa, sürekli değişim halindedir ve bu döngü sonsuzdur.

Aydınlanmanın diyalektiğinin temel tezi, Aydınlanmanın bir mit haline gelerek kendi kendisini yok etmesidir. Bu tez, Eleştirel Kuram tarafından ortaya atılmıştır. Eleştirel Kuram'a göre, Aydınlanma metafiziği, batıl inançları yok etmiş, ancak kendisi bir mit haline gelmiştir. İkinci kuşak Eleştirel Kuram temsilcisi Habermas, Aydınlanmanın bazı eleştirilerini benimsese de, Aydınlanmanın özünde özgürleştirici olduğunu savunur.

Diyalektik akıl yürütme yöntemleri şunlardır: Tez, antitez ve sentez: Diyalektik, bir konuyu tez ve antitez üzerinden ele alıp, bu karşıt görüşleri sentezleyerek sonuca varma yöntemidir. Soru ve yanıt: Platon'a göre diyalektik, uygun sorular ve yanıtlar aracılığıyla tartışma tekniği olarak kullanılır. Karşıtlıkları kullanma: Diyalektik, karşıt fikirleri kullanarak gerçeği araştırma ve doğrulama ulaşma yöntemidir. Bilimsel, didişmesel ve yanıltmasal çıkarım: Diyalektik çıkarım, bilimsel olandan yalnızca öncülleri nedeniyle ayrılır; didişmesel ve yanıltmasal çıkarımlardan farklıdır. Diyalektik akıl yürütme, Sokratik yöntem, Aristoteles'in diyalektik yaklaşımı ve Hegel ile Marx'ın felsefi çalışmaları gibi çeşitli geleneklerde kullanılmıştır.

Platon'un eğitim anlayışında diyalektik yöntem, tüm algıların yanıltıcılığından kurtularak sadece düşüncenin gücüyle hakikate ulaşmayı sağlar. Platon'a göre diyalektik, önkoşulları aşar ve ilk başlangıca dönerek emin ve güvenilir bir şekilde temellendirilir. Platon, diyalektik yöntemin gençler için önemli bir yer tuttuğunu ancak herkese öğretilmemesi gerektiğini, belirli bir bilinç seviyesinde olan gençlere aktarılması gerektiğini savunur.

Karl Marx'ın "Felsefenin Sefaleti" adlı eseri, Fransız sosyalist filozof Pierre-Joseph Proudhon'un 1846 tarihli "Sefaletin Felsefesi" adlı eserinde ortaya koyduğu sosyalizm teorisini ve felsefi düşüncelerine eleştirel bir yaklaşım sergilerken, Marx'ın kendi komünist felsefesini de savunur. Eserin iki ana bölümü vardır: 1. "Bilimsel Bir Buluş" başlıklı bölümde, Marx, Proudhon'un kullanım ve değişim değeri konusundaki görüşlerini ve para konusundaki bakış açısını eleştirir. 2. "Ekonomi Politiğin Metafiziği" başlıklı bölümde, esas olarak yöntem sorunları ve tarihsel gelişme konuları incelenir. Marx, Proudhon'un diyalektiği çok sığ bir şekilde anladığını ve her ekonomik kategorinin iki yanı olduğunu, iyi ve kötü yanların birlikte çelişkiyi oluşturduğunu savunur.

Aporia kavramının sonunda, yani aşılamaz çelişkinin çözülmesinin ardından, bir çıkış yolu veya çözüm bulunur.

Diyalojik ve diyalektik düşünce arasındaki temel fark, iletişim ve düşünce süreçlerinde kullandıkları yaklaşım tarzlarıdır: Diyalektik, akıl yürütme ve tartışma sanatı anlamına gelir. Diyalojik, konuşma ve diyalog yoluyla bir şeyin anlamını keşfetmeyi ifade eder.

Herakleitos'un diyalektik düşüncesi, evrendeki zıt güçlerin önemine ve bunların gelişimdeki rolüne vurgu yapar. Temel ilkeleri: Ana madde olarak ateş: Herakleitos'a göre evren, ana maddesi ateş olan bir yapıdır; her şey ateşten çıkar ve yok olup tekrar ateşe döner. Değişim ve akış: Her şey sürekli akar ve değişir; değişmeyen tek şey değişimdir. Zıtların birliği ve savaşı: Evren, zıtlıkların savaşı sayesinde uyum sağlar; her şey çatışma ile oluşur. Logos: Değişim, logos adı verilen evrensel bir yasaya göre gerçekleşir ve bu yasa, evrende dengeyi sağlar. Herakleitos, bu düşünceleriyle diyalektiğin gerçekliğin temel işleyişiyle ilgili bir ilkeye dönüşmesinin öncüsü olarak kabul edilir.

Hegel, Alman idealizminin ve akılcılığının en büyük filozofu olarak kabul edildiği için bu isimle anılır. Başlıca nedenleri: - Diyalektik yöntemi: Hegel, her şeyin değiştiği ve hareket ettiği, çelişki yerine kimliğe karşı olduğu bu yöntemi kullanmıştır. - Felsefi sistemi: Mantık, doğa felsefesi ve tin felsefesi gibi alanlarda sistematik ve bütüncül bir felsefe geliştirmiştir. - Etkisi: Fikirleri, 19. yüzyıl Alman düşüncesinin temelini oluşturmuş ve birçok gelecekteki felsefi okulu (Marksizm dahil) etkilemiştir.

Diyalektik yöntem, tarihe şu şekillerde katkı sağlamıştır: Doğa ve toplum olaylarının anlaşılması. Tarihsel materyalizmin gelişimi. Gelişim yasalarının ortaya çıkarılması. Ayrıca, diyalektik yöntem, tarihsel araştırmalarda çelişkilerin ve karşıt eğilimlerin mücadelesini vurgulayarak, olayların sadece uyumlu bir evrim değil, aynı zamanda içsel çatışmaların bir sonucu olarak da şekillenebileceğini gösterir.

Marx'ın tarihsel materyalizm anlayışı, diyalektik materyalizm yöntemine dayanır. Diyalektik materyalizm, diyalektik yöntemin materyalist bir bakış açısıyla formüle edilmiş halidir. Marx ve Engels, diyalektiği doğanın yapısında kesin bir yasa olarak saptadıktan sonra, bu yasayı toplumsal-tarihsel yapının ve sürecin anlaşılmasında kullanmışlardır. Tarihsel materyalizm, en genel anlamda "toplumun maddi temelinin üretimi ve yeniden üretiminin tarihsel gelişmede öncül ve belirleyici olduğu" savına dayanır.

Felsefede diyalektik, doğrulara ulaşmak için tez ve antitezin ortaya konulmasıyla değerlerin inşa edilmesi ve bu süreçte yanlışlar ile doğruların incelenerek mantıklı olanın bulunması anlamına gelir. Diyalektik, aynı zamanda gerçekliği ele alıp onu detaylı bir şekilde inceleyerek gelişmeleri daha güçlü hale getirmek için kullanılan bir yöntemdir. Diyalektiğin felsefede bir yöntem olarak kullanılması, Sokrates ve Herakleitos gibi filozoflara dayanır. Marx ise Hegel'in diyalektik anlayışını maddeci bir temele oturtarak geliştirmiştir. Diyalektik, felsefenin temel unsurları arasında yer alır ve günümüzde de önemli bir felsefi akım olarak değerlendirilmektedir.

Materyalist diyalektikte çelişkiler, doğa ve toplumda somutlaşmış, gerçek dünyanın çelişkileri olarak açıklanır. Çelişki, yalnızca düşüncenin tutarsızlığı biçiminde değil, maddi dünyadaki ilişkiler ile karşıt eğilimler ve yanlar biçiminde varlık gösterir. Öte yandan, bazı görüşler çelişkinin insan mantığı, değerleri, yargıları ve bilgileri gibi olgularla oluşturulduğunu savunur.

Marx'ın diyalektik anlayışı, Hegel'in idealist diyalektiğini tersine çevirerek geliştirdiği diyalektik materyalizm üzerine kuruludur. Marx'ın diyalektik anlayışının temel özellikleri: Değişim ve hareket: Değişim ve hareket esastır, bunun temelini çelişkiler oluşturur. İlişkiler ve süreç: Her nesne ve şey, bir süreç içerir ve değişir; bu değişim, kendi iç diyalektiğini yakalamakla anlaşılabilir. Somut gerçeklik: Diyalektik, somut gerçekliği, özellikle ekonomik ve toplumsal ilişkileri anlamak için temel bilimsel yöntemdir. Pratik değişim: Anlama ve açımlama çabası, aynı zamanda pratik olarak dünyayı değiştirmek ve dönüştürmek için bilinçli bir etkinliği gerektirir.