Destan

Destan ve mitoloji arasındaki bazı farklar: Konu: Destanlar, gerçek dünyaya ait konuları ele alır ve tarih sahnesinde yer almış olaylar ile kahramanları işler. Temel Duygu: Destanların temelinde yatan ana duygu kahramanlıktır. Coğrafya: Destanlarda anlatılan olayların geçtiği coğrafya günümüz coğrafyasıdır. Üslup: Destanlar, mitlere göre daha uzun soluklu eserlerdir. Kahramanlar: Mitolojide kahramanlar, olağanüstü özelliklere sahip seçilmiş insanlar veya kutsal varlıklardır. Kutsallık: Mitolojide kutsallık vardır, destanlarda ise kutsallık bulunmaz. Toplumsal Unsurlar: Mitolojide evrensel, destanda ise toplumsal unsurlar yer alır.

Genç Osman, destansı bir kahraman olarak kabul edilir çünkü Bağdat Seferi sırasında gösterdiği yiğitlik ve şehit oluşu, Türk halk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Genç Osman Destanı, Kayıkçı Kul Mustafa tarafından yazılmıştır ve Osman'ın savaştaki kahramanlıklarını, kaleden atılan bir okla yaralanıp Dicle'ye düşerek şehit oluşunu anlatır. Ayrıca, IV. Murat'ın, Genç Osman'ın ölümü üzerine "Keşke Bağdat gibi kaleyi fethetmeseydim de Genç Osman’ım ölmeseydi." dediği rivayet edilir.

Türk mitolojisindeki üç büyük efsane şunlardır: 1. Altay Yaratılış Efsanesi: Başlangıçta sadece su vardır ve Ülgen adında bir tanrı, Erlik'in yardımıyla yeryüzünü sudan çıkarır. 2. Yakut Yaratılış Efsanesi: Aiyy (aydınlık tanrısı) adlı bir tanrı, suyun üzerinde uçarak çamurdan kara parçalarını oluşturur ve yeryüzünü yaratır. 3. Ergenekon Destanı: Türkler, düşmanları tarafından yenildikten sonra Ergenekon adı verilen dar bir vadiye sığınır ve demir bir dağı eriterek buradan çıkarlar. Bu efsaneler, Türk mitolojisinde evrenin ve insanın kökenini, doğanın kaostan düzene geçişini ve kozmik dengeyi anlatır.

Lâtif Şah hikâyesi, ihtiyar bir dilenci ile küçük yeğeni Lâtif'in acıklı durumları etrafında şekillenir. Hikâyenin bazı konuları: Aşk: Hindistan padişahının kızı Mihriban Sultan, Lâtif Şah ile Elvan Dağı'nda karşılaşır ve birbirlerine âşık olurlar. Kahramanlık: Lâtif Şah, Fes Padişahının eline düşer ve idam kararı çıkar; ancak Fes Padişahının kızı Esmer Sultan, Lâtif Şah’a âşık olup onu ölümden kurtarır. Macera: Lâtif Şah, babasının vasiyeti gereği bazı dağlara gitmekten kaçınır ve ordu kumandanıyla karşı karşıya gelir. Hikâye, aşk ve kahramanlık temalarını işler ve anlatımı beş-yedi gece sürebilir. Lâtif Şah hikâyesi, Çıldırlı Âşık Şenlik tarafından tasnif edilmiştir.

Oğuz Kağan Destanı, bir Türk devleti olan Büyük Hun İmparatorluğu'na (Hun) aittir. Destan, MÖ 209-174 yılları arasında hükümdarlık yapan Hun hükümdarı Mete Han'ın hayatını anlatır.

Genç Osman Destanı'nın sözleri, 17. yüzyıl yeniçeri âşıklarından Kayıkçı Kul Mustafa'ya aittir. Bu destan, Genç Osman olarak bilinen ve 1626 yılında IV. Murad'ın Bağdat Seferi sırasında şehit olan Aksaray'lı Osman için yazılmıştır.

Masallar ve destanlar şu şekilde incelenebilir: Masallar: Halk Masalları: Binbir Gece Masalları, Simbad, Kırmızı Başlıklı Kız. Hayvan Masalları: Ezop Masalları, La Fontaine fablları, Şeyhi’nin Harname’si. Edebi (Yapma) Masallar: Andersen Masalları, Kibritçi Kız, Çirkin Ördek Yavrusu. Destanlar: İslamiyet Öncesi Türk Destanları: Altay-Yakut Yaratılış Destanı, Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Ergenekon Destanı. İslamiyet Sonrası Türk Destanları: Satuk Buğra Han Destanı, Manas Destanı, Cengiz-name. Dünya Destanları: İlyada ve Odysseia (Yunan), Şehname (İran), Kalevala (Fin), Mahabharata ve Ramayana (Hint), Nibelungen (Alman), İgor (Rus). Benzerlikler: Olağanüstü kahramanlar ve olaylar. Anonimlik. Kahramanların gücü ve doğruluğu temsil etmesi. Farklılıklar: Masalların konusu daha çeşitlidir, destanların konusu sınırlıdır. Masal kahramanları hayalidir, destan kahramanları tarihte var olan kişilerdir. Masallar nesir, destanlar manzumdur.

Manas Destanı'nın önemli olmasının bazı nedenleri: Kültürel Miras: Kırgız halkının tarihini, kültürünü, kahramanlıklarını ve inançlarını anlatır. Kolektif Hafıza: Kırgız halkının kolektif hafızasında derin izler bırakmıştır. Birlik ve Dayanışma: Birlik ve beraberlik mesajları verir, Kırgız halkının birlik olup zorluklarla başa çıkma gücünü simgeler. Mitolojik ve Tarihi Öğeler: Doğaüstü varlıklar, ruhlar, büyü ve kehanet gibi birçok mitolojik ve tarihi öğeyi içinde barındırır. Edebi Değer: Dünya edebiyatı içinde önemli bir yere sahiptir ve Kırgızistan’ın ulusal destanı olarak kabul edilir. Modern Yansımalar: Modern dünyada da varlığını sürdürür; edebiyat, müzik ve tiyatro gibi sanat dallarında modern yorumları yapılır.

Göç Destanı, Uygur Türkleri'nin kutsal bir taşı Çinlilere vermelerinin ardından Tanrı tarafından cezalandırılmalarını ve bunun sonucunda anavatanlarını terk etmek zorunda kalmalarını anlatır. Destana göre olaylar şu şekilde gelişir: Uygurların vatanında "Hulin" isimli bir dağ vardır ve bu dağdan Tula ve Selenge isimli iki ırmak akar. Bir gece, oradaki bir ağacın üzerine ilahi bir ışık iner ve ağacın gövdesinde şişkinlik oluşur. Dokuz ay on gün sonra şişkinlik üzerinde beş çocuk görünür. En küçükleri olan Buğu Han büyüyünce hükümdar olur ve ülke zengin, halk mutlu olur. Daha sonra Yulug Tigin isimli bir prens hakan olur ve Çinlilerle savaşlara son vermek için oğlu Gali Tigin’i bir Çin prensesiyle evlendirmeye karar verir. Çinliler, prensese karşılık "Kutlu Dağ" adını taşıyan kayayı isterler ve Gali Tigin kayayı verir. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafında ateş yakar, kaya kızınca üzerine sirke dökerler ve kaya ufak parçalara ayrılır. Memleketteki bütün kuşlar ve hayvanlar, kayanın gidişine kendi dilleriyle ağlarlar. Bundan yedi gün sonra Gali Tigin ölür ve kıtlık, kuraklık başlar. Uygurlar, yurtlarını bırakarak göç etmek zorunda kalırlar.

Keşanlı Ali Destanı'nın ana fikri, modernleşme ile gelenek arasında sıkışan bireyin ve toplumun yaşadığı çatışmaları eleştirel bir şekilde anlatmaktır. Eserde ayrıca şu konular da işlenmiştir: gecekondulaşma ve kent hayatı arasındaki çatışmalar; toplumsal çarpıklıklar; yöneticilerin ihmalkârlığı; ekonomik sıkıntılar. Keşanlı Ali, çaresiz halkın bir kahramanı olarak, devlet gücünün ve kanunların yerine zorbalığın hakim olduğu bir ortamda ortaya çıkar.

Göç Destanı'nda yer alan Türk boyları şunlardır: Uygur Türkleri. Destan, Uygur Kağanlığı'nın yıkılmasıyla başlar ve Türklerin büyük felaketlerle karşı karşıya kaldığını, yaşam koşullarının zorlaştığını anlatır. Ayrıca, Göç Destanı'nda Çinliler de yer alır; çünkü Türkler, Çinlilere kutsal bir taşı verince Tanrı tarafından cezalandırılır ve göç etmek zorunda kalırlar.

Destanlarda kullanılan bazı edebi sanatlar şunlardır: Benzetme (Teşbih). Mübalağa (Abartma). İstiare (Eğretileme). Tezat (Zıtlık). Kinaye. Teşhis (Kişileştirme). İntak (Konuşturma). Ayrıca, mecaz-ı mürsel, tenasüp, tevriye, cinas, tariz gibi başka edebi sanatlar da bulunmaktadır.

Destan türleri iki ana kategoriye ayrılır: doğal ve yapay destanlar. Doğal destanlar: Yazarı belli değildir ve anonimdir. İlkel dönemde yaşanmış olayları konu alır. Sözlü gelenek ürünüdür. Örnekler: İlyada (Yunan), Şehname (İran), Gılgamış (Sümerler), Kalevala (Fin), Nibelungen (Alman). Yapay destanlar: Yazarı bellidir. Yakın zamanda yazılmıştır. Olağanüstü durumlara az yer verir. Örnekler: Kurtarılmış Kudüs (Tasso), İlahi Komedya (Dante), Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca). Milletlere göre bazı destan örnekleri: Türk destanları: Oğuz Kağan, Alp Er Tunga, Ergenekon, Şu, Türeyiş. Rus destanı: İgor. İran destanı: Şehname. Alman destanı: Nibelungen. Hint destanları: Ramayana, Mahabharata.

Truva (Troy) filmi, İlyada destanını konu alarak Eski Yunan'da geçen bir savaşı anlatır. Filmin hikayesi şu şekilde özetlenebilir: Truva Prensi Paris ve Sparta Kraliçesi Helen arasındaki aşk, iki ülke arasında savaşa yol açar. Helena'nın kocası Kral Menelaus, bu duruma çok kızar ve kardeşi Mikene Kralı Agamemnon'un yardımıyla Truva'ya savaş açar. Agamemnon'un asıl amacı Ege denizini ele geçirmektir. Truva kolay lokma değildir; tarih boyunca hiçbir ordu Truva duvarlarını aşamamıştır. Truva kralı Priam ve Prens Hector, şehri korumak için her şeyi yapar. Truva savaşının anahtarı, kimseden emir almayan ve sadece kendi onuru için savaşan efsanevi savaşçı Aşil'dir. Film, bu mücadeleyi ve kaderin çizilme sürecini anlatır.

Genç Osman Destanı, 17. yüzyılda, Bağdat Seferi sırasında büyük kahramanlıklar gösteren ve Dicle'ye düşerek şehit olan Genç Osman adlı yeniçerinin hikayesini anlatmak için yazılmıştır. Destanın yazılmasına dair bir diğer söylence ise, Osmanlı padişahı IV. Murat'ın, Genç Osman'ın ölümüne çok üzüldüğü ve "Keşke Bağdat gibi kaleyi fethetmeseydim de Genç Osman’ım ölmeseydi." dediği yönündedir. Genç Osman Destanı, Türk halk edebiyatının en önemli epik eserlerinden biri olarak kabul edilir.

Destanlarda anlatılan olaylar genellikle gerçek olaylara dayanır. Destanlar, topluluk hayatı ile ilgili konuları ele alır ve bir milletin tarihinde önemli bir olay üzerine söylenmeye başlayıp, nesilden nesile aktarılarak gelişir. Örneğin, "Destan" dizisinde de 8. yüzyılda Orta Asya'da Çin ve Türk hanlıkları arasında yaşanan olaylar anlatılmaktadır.

"Keşanlı Ali Destanı" oyunu 2 perdeden oluşmaktadır.

Doğal Destan Özellikleri: Anonimdir. Manzumdur, nazım-nesir karışık olanlarına az rastlanır. Nazım biçimi ve uyak, destanı yaratan halkın geleneğine bağlıdır. Gerçek ve gerçekdışı olaylar iç içedir. Destan kişileri, hem olağan hem de olağanüstü özellikler taşır. Olayların zamanı aşağı yukarı bellidir. Çok uzundur, örneğin Manas destanı 400 bin dizeden oluşur. Temalar: Kahramanlık, yiğitlik, dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi. Yapma Destan Özellikleri: Yazarı bellidir. Olağanüstü durumlara az yer verilir. Yakın zamanda yazılmıştır. Şairin duyguları da destana katılır. Tek bir şair tarafından yazılır. Doğrudan yazıya geçirilir. Mutlaka yazıya geçirilmiştir.

Bozkurt Destanı'nın ana fikri, Türklerin yok olmak üzere olan bir durumdan yeniden doğuşunu ve güçlenmesini sembolize etmesidir. Destana göre, Türklerin ataları büyük bir katliama uğrar ve bu saldırıdan sadece bir çocuk sağ kalır. Bozkurt, bu yeniden doğuşun ve güçlenmenin sembolü olarak destanda yer alır. Ayrıca, destanın bir diğer önemli teması da, Türklerin tarih boyunca karşılaştıkları zorluklar karşısında nasıl direndikleri ve yeniden güçlendikleridir. Bozkurt Destanı, aynı zamanda Türk milliyetçiliğinin sembolüdür.

En ünlü epik şiirlerden bazıları şunlardır: İlyada ve Odysseia (Homeros). Mahabharata (Hindistan). Beowulf (İngiltere). Kalevala (Finlandiya). Nibelungenlied (Almanya). Divan-ı Lügat-it-Türk. Aeneid (Virgil). Kayıp Cennet (Milton).