Destan

Bozkurt Destanı'nın özeti şu şekildedir: Türklerin ataları, Batı Denizi kıyısında yaşarken Lin ülkesinin orduları tarafından yenilgiye uğratılır ve herkes öldürülür. Sadece 10 yaşlarında bir oğlan sağ kalır. Dişi bir bozkurt çocuğu kaçırır ve Altay Dağları'ndaki, her tarafı yüksek dağlarla çevrili bir mağarada büyütür. Bozkurt, çocuğun yaralarını iyileştirir, onu sütü ile besler ve sonunda çocuk ergenlik çağına girer. Çocuk, Bozkurt ile evlenir ve on çocukları olur. Çocuklar büyür, dışarıdan kızlarla evlenir ve çoğalırlar. Türkler çoğalır, çevreye yayılır, ordular kurup Lin ülkesine saldırır ve atalarının öcünü alır. Yeni bir devlet kurarlar ve dört bir yana egemen olurlar. Türk kağanları, atalarının anısına hürmeten, otağlarının önünde hep kurt başlı bir sancak dalgalandırır.

Doğal destan ile yapma destan arasındaki temel farklar şunlardır: Yazar: Doğal destanın yazarı belli değildir (anonimdir), yapma destanın yazarı bellidir. Oluşum Süreci: Doğal destanlar halk arasında yüzyıllar boyunca sözlü olarak anlatıldıktan sonra yazıya geçirilmiştir. Temalar: Doğal destanlar genellikle kahramanlık, mücadele, sevgi, doğa gibi temaları işler. Gerçeklik: Doğal destanlar gerçek ve gerçekdışı olayları iç içe anlatır. Yaygınlık: Doğal destanlar genellikle sınırlı bir topluluğa aittir.

Destanların belirsiz olmasının birkaç nedeni vardır: Sözlü gelenek: Destanlar, başlangıçta sözlü olarak aktarılmıştır. Varyantlaşma: Destanlar, kuşaktan kuşağa aktarılarak sözlü kültür ortamında olgunlaşır ve bu süreçte varyantlaşmalar meydana gelir. Yazıya geç geçirilme: Destanlar, yazıya geç geçirildikleri için orijinal metinlere ulaşmak zordur. Bu nedenlerle, destanların tamamı hakkında kesin bilgiye sahip olmak mümkün değildir.

Bazı destanların ait oldukları milletler: İlyada ve Odysseia: Yunan. Şehname: İran. Gılgamış: Sümer. Ramayana ve Mahabharata: Hint. Kalevala: Fin. Nibelungen: Alman. Beowulf: İngiliz. İgor: Rus. La Cid: İspanyol. Chanson de Roland: Fransız. Oğuz Kağan: Türk. Ayrıca, Üç Şehitler Destanı Fazıl Hüsnü Dağlarca tarafından yazılmış olup, Kurtuluş Savaşı'ndan kesitlere yer verir ve Türk edebiyatına aittir.

Destanlarda zaman, genellikle gerçeğe uygun bir şekilde anlatılır. Ancak, destanlar genellikle sözlü gelenekler aracılığıyla nesilden nesile aktarıldığı için, zaman içinde değişikliklere uğrayabilir ve farklı varyasyonlara evrilebilir. Ayrıca, bazı destanlarda zaman ile eserin yazıldığı zaman arasında geniş bir zaman aralığı bulunabilir. Destanlarda zamanı anlatan bazı unsurlar: Mekan: Destanlarda mekan çoğunlukla gerçeğe uygundur. Olay örgüsü: Destanlarda kahramanlık, dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi gibi konular ele alınır.

Destan ve masal arasındaki bazı farklar şunlardır: Konu: Masalların konuları çeşitliyken, destanların konuları sınırlıdır. Kahramanlar: Masal kahramanları hayaliyken, destan kahramanları tarihte var olan kişilerdir. Amaç: Masallarda amaç bir ders vermektir, destanda ise bir ulusun geçmişi anlatılır. Biçim: Destanlar genellikle manzum (şiirsel) bir yapıya sahipken, masallar nesir (düz yazı) şeklinde yazılabilir. Gerçeklik: Masallar hayal ürünüyken, destanlarda olağanüstü olaylarla gerçek olaylar birleştirilir. Zaman ve mekân: Masallarda zaman ve mekân belirsizdir, destanlarda ise belirli bir zaman ve mekân kavramı vardır. Saz eşliğinde söyleniş: Destanlar saz eşliğinde söylenir, masallar ise saz eşliğinde söylenmez.

Destanlarda zaman ve mekan belirsizdir. Destanlarda olay örgüsünün yaşandığı yer ve tarihi tam olarak bilmek mümkün değildir.

Uruk'un hikayesi şu şekilde özetlenebilir: Kuruluş: Uruk, Sümer Krallar Listesine göre Enmerkar tarafından kurulmuştur. Gelişme: MÖ 4000-3000 yılları arasında Mezopotamya’nın en gelişmiş şehri hâline gelmiş, yaklaşık 80.000 kişilik nüfusuyla dönemin en büyük yerleşim merkezlerinden biri olmuştur. Gılgamış Dönemi: Gılgamış'ın hükümdarlığı sırasında en büyük zenginliğini yaşamıştır. Yazı: M.Ö. 3300’e tarihlenen çivi yazılı tabletler, Uruk'un yazıyı günlük yaşamda kullanan ilk kent olduğunu göstermektedir. Dini ve Politik Yapı: Zigguratlar, tapınak kompleksleri ve saraylar, Uruk’un dini ve politik yapısının somut göstergeleridir. Düşüş: M.S. 4. yüzyıla kadar meskun kalan Uruk, eski siyasal gücüne kavuşamamış ve harabeleri günümüzde Irak çöllerinin ıssızlığında kalmıştır. Ayrıca, Uruk'un gelişimi bazı alternatif teorilerle de açıklanmaya çalışılmıştır; örneğin, "ilahi etki" iddiaları.

Odysseia destanı, Türkçeye ilk olarak 1945 yılında Azra Erhat ve A. Kadir tarafından çevrilmiştir. Ayrıca, Trakya Üniversitesi Balkan Dilleri ve Edebiyatı bölümünde öğretim üyesi olan Doç. Dr. Sema Sandalcı, destanı ve İlyada'yı Türkçeye çevirmiş ve bu eserlerde geçen kelimeleri içeren bir Homeros Sözlüğü hazırlamıştır.

Rama ve Sita'nın hikayesi, Hindu mitolojisinde yer alan Ramayana destanında anlatılır. Hikayenin özeti şu şekildedir: Sürgün: Kralın ikinci karısı, Rama'nın tahta geçmesini engellemek için onu, nişanlısı Sita'yı ve kardeşi Lakshmana'yı sürgüne gönderir. Kaçırma: İblis kral Ravana, Sita'yı kaçırır. Arama ve kurtarma: Rama, maymun kralı Hanuman'ın yardımıyla Sita'yı bulur ve kurtarır. Geri dönüş: 14 yıllık sürgünün ardından Rama, Ayodhya'ya döner ve kral olarak taç giyer. Şüphe ve sürgün: Rama, Sita'nın sadakatinden şüphe eder ve onu sürgüne gönderir. Hikayenin anlamı: İyilik ve ışığın (Rama ve Sita) kötülükle (Ravana) mücadelesini ve iyiliğin zaferini simgeler.

Yaratılış ve Türeyiş Destanları aynı değildir, her biri farklı Türk destan örnekleridir. Yaratılış Destanı, Altay ve Yakut Türklerine ait olup, dünyanın ve insanın yaratılışını konu alır. Türeyiş Destanı ise Uygurlara aittir ve Uygur Türklerinin bir bozkurttan türediğini anlatır.

Firdevsî'nin Şehnâme adlı kitabının özeti şu şekildedir: Mitolojik dönem. Efsanevi kahramanlık dönemi. Tarihî dönem. Şehnâme, İran kimliğinin ve kültürünün korunmasını sağlamış, Fars edebiyatının zirvesi olmuş ve sanat, edebiyat üzerinde büyük bir etki bırakmıştır.

Oğuz Kağan Destanı, Türk tarihinin önemli efsanelerinden biridir ve Hun hükümdarı Mete Han'ın hayatını anlatır. Destanın konusu: Oğuz Kağan'ın doğumu ve gençliği: Cesareti ve kahramanlıkları. Kağan oluşu: Babası ve amcalarıyla olan mücadelesi. Evlilikleri: Gün, Ay ve Yıldız ile Gök, Dağ ve Deniz adlı kızlarla yaptığı evlilikler. Seferler ve savaşlar: Urum Kağan ile savaşı, Hint, Tangut, Suriye gibi yerlere yaptığı fetihler. Cihan hakimiyeti: Oğuz Kağan'ın bütün Türk kavimlerini bir araya getirerek büyük bir devlet kurma arzusu ve bu düşüncenin gerçekleşmesi. Yurdun paylaştırılması: Bilge veziri Uluğ Bey'in rüyası üzerine yurdu oğulları arasında paylaştırması.

Çanakkale'ye destan yazılmasının birkaç nedeni vardır: İmanın ve maneviyatın maddi imkânlara galibiyeti. Türk milletinin bağımsızlık ve özgürlüğe olan inancı. Milli ve manevi değerlerin korunması. Mustafa Kemal Atatürk'ün ortaya çıkışı.

Yaratılış Destanı, Altay Türklerine aittir. Ayrıca, Yakut (Saka)lardan derlenen yaratılış efsaneleri de Altay Yaratılış Destanı'nın yakın varyantları niteliğindedir.

Türk destanlarından beş örnek: 1. Yaratılış Destanı. 2. Alp Er Tunga Destanı. 3. Oğuz Kağan Destanı. 4. Ergenekon Destanı. 5. Türeyiş Destanı. Diğer örnekler: Şu Destanı; Göç Destanı; Bozkurt Destanı; Attila Destanı; Manas Destanı (Kazak-Kırgız).

Oğuz Kağan Destanı'nın yazarı bilinmemektedir. Ancak, destanın farklı versiyonları ve yazmaları bulunmaktadır: Uygurca Yazması: Paris Milli Kütüphanesi'nde yer almakta olup, W. Bang ve G. R. Arat tarafından 1936 yılında Türkçeye çevrilmiştir. Farsça Yazması: XIV. yüzyıl başında İlhanlı sarayında yaşamış Reşideddin'in Câmi üt-Tevârih adlı eserinde yer alır. Ebu'l-Gazi Bahadır Han Versiyonu: XVII. yüzyılda, Türkmenler arasındaki sözlü rivayetlerden ve önceki yazmalardan faydalanarak yazılmıştır. Ayrıca, Rıza Nur da Oğuz Kağan Destanı'nı başka destanlardan parçalarla zenginleştirerek "Oğuznâme" adlı manzum eseri meydana getirmiştir.

Kürşad ve 40 çerisi, Çin sarayına yaptıkları baskın sırasında Vey Irmağı'na ulaşamayıp, peşlerinden gelen Çinli askerlerle son bir savaşa tutuşarak şehit olmuşlardır. Olay şu şekilde gelişmiştir: Kürşad ve 40 çerisi, Çin hükümdarı Tai Sung'u kaçırıp fidye olarak esir Türklerin serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla Çin sarayına saldırmıştır. Yağmur nedeniyle saraydan çıkamayan hükümdar, planı ertelemeyi riskli bulmuş ve saldırıya karar vermiştir. Savaşta yüzlerce Çinli asker ölmüş, ancak Kürşad ve askerleri kan kaybetmeye başlayınca Çin sarayından alınan atlarla geri çekilmeye çalışmışlardır. Ancak Vey Irmağı geçit vermemiş ve Kürşad ile askerleri, kılıçları yere düşene kadar savaşarak şehit olmuştur. Sadece Kürşad sağ kalmış, tek başına Çin hükümdarlığına karşı savaştıktan sonra hayatını kaybetmiştir.

Oğuz Kağan Destanı'nda iki eş bulunmaktadır. 1. Gök Işıktan Gelen Kadın: Tanrı tarafından gönderilen ilk eş, Gün, Ay ve Yıldız adlı çocukların annesidir. 2. Göl Kız: İkinci eş, Gök, Dağ ve Deniz adlı çocukların annesidir.

Şu Destanı, MÖ 4. yüzyılda, Makedonya Kralı Büyük İskender'in Asya seferi sırasında, Saka hükümdarı Şu'nun önderliğindeki Türklerin yaşadığı olayları anlatır. Destanın konuları: Türklerin İskender'le mücadelesi. Stratejik geri çekilme. Türkmen boylarının kökeni. Uygurlarla işbirliği. Şehirleşme ve yerleşik hayat. Destan, Türklerin bağımsızlık ve vatanseverlik ruhunu simgeler.