TürkDestanları

Ergenekon Destanı'nın konusu, Türklerin yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalıp sığındıkları Ergenekon adlı bir bölgeden yüzyıllar sonra çıkarak yeniden dünyaya hakim oluşlarıdır. Destanın özeti: Savaşta yenilen Türkler, Ergenekon adlı bir bölgeye yerleşir ve burada 400 yıl yaşar. Çoğalan Türkler, bölgeye sığamaz hale gelir. Bir demircinin önerisiyle, demir dağı eriterek bir yol açmaya karar verirler. Demirin bulunduğu yere odun ve kömür dizip ateş yaktıktan sonra, 70 körükle ateşi körükleyerek dağı eritir ve yüklü bir devenin geçebileceği kadar yol açarlar. Ergenekon'dan çıkan Türkler, eski yurtlarına döner ve atalarının intikamını alırlar. Ergenekon'dan çıkış günü olan 21 Mart, her yıl bayram olarak kutlanır.

Dede Korkut Kitabı'nda 12 ve 13. destanlar bulunmaktadır. 1. Dresden Nüshası: 12 destan içerir. 2. Vatikan Nüshası: 6 destan içerir ve 13. destan olan "Salur Kazan'ın Ejderhayı Öldürmesi" bu nüshada yer alır. Toplamda, Dede Korkut Kitabı'nda 13 destan bulunmaktadır.

Atın intikam aldığına dair bazı inanışlar ve kurgusal hikayeler bulunmaktadır: Kurgusal hikayeler: "Atın İntikamı" adlı fıkrada, sahibi tarafından kötü muamele gören bir atın, yıllar sonra ondan intikam aldığı anlatılır. "Atın İntikamı" başlığı altında, bir atın bir kovboydan intikam aldığı düşünülen bir porno filmden bahsedilir. İnanışlar: "Ekşi Sözlük" ve "Uludağ Sözlük" sitelerinde, bir atın üzerinde taşıdığı kovboy tarafından tecavüze uğraması ve daha sonra aynı şekilde intikam alması gerektiği inancı ifade edilir. Bu tür inanışlar ve hikayeler gerçek olaylara dayanmamaktadır.

Alp Er Tunga Destanı, Türk ve İran mitolojilerinde yer alan bir destandır. Türk mitolojisinde, Alp Er Tunga, Saka hükümdarı olarak kabul edilir ve "Afrasiyab" adıyla anılır. Destanın metni günümüze ulaşmamıştır, ancak çeşitli kaynaklarda (Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügati't-Türk" ve Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig" gibi) ağıt ve beyitler şeklinde izleri bulunmaktadır.

Türeyiş Destanı, Uygur Türklerinin kökenini ve kutsal bir soy anlayışını anlatan bir efsanedir. Destanın konusu: Uygur hakanının, kızlarını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak Tanrı’ya yakarması. Tanrı’nın bir kurt suretinde görünerek hakanın kızıyla evlenmesi. Bu evlilikten Uygur Türklerinin çoğalması. Ayrıca, Türeyiş Destanı’nın ikinci bölümü olan Göç Destanı, Uygurların Ötüken’den Tarım Havzası’na göçünü anlatır. Türeyiş Destanı, Türklerin kurt ile bağlantısını vurgulayan bir anlatı sunar ve Bozkurt Destanı’na benzer bir yapıya sahiptir.

Salur Kazan'ın hikayesi, Dede Korkut destanında yer alan bir karakter olan Salur Kazan'ın maceralarını anlatır. Salur Kazan, Oğuz boyunun Salur yöresinden gelen bir beydir. Hikayelerde Salur Kazan'ın bazı maceraları: Ejderha ile mücadelesi. Savaşçı kimliği. Kahramanlık ve yiğitlik. Salur Kazan'ın hikayeleri, kahramanlığın yanı sıra, tedbirsizlik ve yeme içme tutkusu gibi temaları da işler.

Deli Dumrul'un hikayesi, Dede Korkut Kitabı'nın bölümlerinden birini oluşturan destansı bir öyküdür. Hikayenin özeti: Deli Dumrul, kuru bir çayın üstüne köprü yaptırır ve geçenlerden 33 akçe, geçmeyenlerden döve döve 40 akçe alır. Köprüsünün yanına bir oba yerleşir ve bu obada bir yiğit ölür. Deli Dumrul, yiğidin canını Azrail'in aldığını öğrenir ve Azrail'e meydan okur. Azrail'i yakalamak için bir toy düzenler, ancak Azrail güvercin olup kaçar. Deli Dumrul, Allah'a yalvarır ve Allah, Deli Dumrul'a kendi canı yerine başka bir can bulmasını söyler. Annesi ve babası canlarını vermek istemez, ancak eşi, Deli Dumrul için canını vermeye razı olur. Deli Dumrul, Allah'a yalvarır ve Allah, onları bağışlayarak 140 yıl ömür verir. Hikaye, fedakarlık, cesaret ve gerçek sevginin önemini vurgular.

Göç Destanı, Uygur Türkleri'nin kutsal bir taşı Çinlilere vermelerinin ardından Tanrı tarafından cezalandırılmalarını ve bunun sonucunda anavatanlarını terk etmek zorunda kalmalarını anlatır. Destana göre olaylar şu şekilde gelişir: Uygurların vatanında "Hulin" isimli bir dağ vardır ve bu dağdan Tula ve Selenge isimli iki ırmak akar. Bir gece, oradaki bir ağacın üzerine ilahi bir ışık iner ve ağacın gövdesinde şişkinlik oluşur. Dokuz ay on gün sonra şişkinlik üzerinde beş çocuk görünür. En küçükleri olan Buğu Han büyüyünce hükümdar olur ve ülke zengin, halk mutlu olur. Daha sonra Yulug Tigin isimli bir prens hakan olur ve Çinlilerle savaşlara son vermek için oğlu Gali Tigin’i bir Çin prensesiyle evlendirmeye karar verir. Çinliler, prensese karşılık "Kutlu Dağ" adını taşıyan kayayı isterler ve Gali Tigin kayayı verir. Çinliler kayayı götürmek için kayanın etrafında ateş yakar, kaya kızınca üzerine sirke dökerler ve kaya ufak parçalara ayrılır. Memleketteki bütün kuşlar ve hayvanlar, kayanın gidişine kendi dilleriyle ağlarlar. Bundan yedi gün sonra Gali Tigin ölür ve kıtlık, kuraklık başlar. Uygurlar, yurtlarını bırakarak göç etmek zorunda kalırlar.

Göç Destanı'nın ana fikri, Türklerin kutsal taşı Çinlilere verince Tanrı tarafından cezalandırılması, açlık ve kuraklığın başlaması ile ana vatanlarından göç etmek zorunda kalmalarıdır. Destan, aynı zamanda Türk milletinin dayanışma ruhunu ve birliğini, bağımsızlık, özgürlük ve kendini yeniden bulma sürecini simgeler. Ayrıca, doğa ile derin ilişki, manevi bağlar ve göçebe yaşam tarzı da destanın önemli temaları arasındadır.

Bozkurt Destanı'nda Türklerin atası olarak kabul edilen figür, bir bozkurttur. Destana göre, Türkler bir savaşta ağır bir yenilgiye uğrar ve geriye kalanlar yok olmak üzereyken, bir bozkurt belirir ve onları güvenli bir yere götürür. Ayrıca, Bozkurt Destanı'nda geçen ve Türklerin atası olarak bilinen bir diğer figür ise Asine'dir.

Yaratılış ve Türeyiş Destanları aynı değildir, her biri farklı Türk destan örnekleridir. Yaratılış Destanı, Altay ve Yakut Türklerine ait olup, dünyanın ve insanın yaratılışını konu alır. Türeyiş Destanı ise Uygurlara aittir ve Uygur Türklerinin bir bozkurttan türediğini anlatır.

Bolu Beyi'nin gerçek hikayesi, Köroğlu destanında anlatılan kurgusal hikayeye dayanmaktadır. Köroğlu destanına göre Bolu Beyi: At meraklısı ve zalim bir beydir. Seyisi Yusuf'un getirdiği tayı beğenmeyerek Yusuf'un gözlerine mil çektirir. Yusuf'un oğlu Ruşen Ali, babasının intikamını almak için Bolu Beyi'ne karşı savaşır ve Bolu'yu ele geçirir. Bu destandaki Bolu Beyi'nin gerçek bir kişi olduğuna dair bir kanıt bulunmamaktadır.

Şu Destanı'nın kahramanı, M.Ö. 4. yüzyılda yaşamış olan Saka hükümdarı Şu Han'dır.

Köroğlu ve Bolu Beyi'nin düşman olmasının sebebi, Köroğlu'nun babasının, Bolu Beyi tarafından gözlerine mil çektirilmesidir. Köroğlu'nun babası Yusuf, Bolu Beyi'nin seyisi olarak çalışmaktadır. Köroğlu, babasıyla birlikte Bolu Beyi’nin zulmünden kaçar ve babasının büyüttüğü tay ile birlikte yeni bir hayata adım atar. Köroğlu, Bolu Beyi’ne karşı yıllarca mücadele eder ve sonunda babasının vasiyetini yerine getirerek Bolu’yu basar, yakar ve yıkar.

İslamiyet öncesi Türk destanları, oluşum şekillerine göre iki ana gruba ayrılır: 1. Doğal Destanlar: Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşmuş, daha sonra bir şair tarafından derlenip düzenlenmiştir. Örnekler: Alp Er Tunga Destanı (Saka Türkleri); Şu Destanı (Saka Türkleri); Oğuz Kağan Destanı (Hun Türkleri); Ergenekon Destanı (Göktürk Kağanlığı); Bozkurt Destanı (Göktürk Kağanlığı). 2. Yapay Destanlar: Bir ulus için önemli olan bir olayın, yıllar sonra destan özelliklerine bağlı kalarak bir yazar tarafından kaleme alınmasıdır. Örnekler: Kayıkçı Kul Mustafa'nın yazdığı Genç Osman Destanı; Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın yazdığı Üç Şehitler Destanı.

Bolu Beyi'nin neden kör olduğuna dair Köroğlu destanında iki farklı rivayet bulunmaktadır: 1. Köroğlu'nun babası Ruşen Ali'nin intikamı: Köroğlu'nun babası Ruşen Ali'nin, Bolu Beyi tarafından haksız yere kör edilmesi. 2. Destan kahramanı Köroğlu'nun eylemi: Köroğlu, babasının intikamını almak için Bolu Beyi'ne meydan okur ve onu yenerek kör eder. Bu rivayetler, tarihi belgelerle doğrulanmamıştır ve destanın kurgusal unsurlarıdır.

Türk doğal destanları, İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. İslamiyet öncesi Türk doğal destanları şunlardır: Yaratılış Destanı; Saka Destanları: Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı; Hun-Oğuz Destanları: Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı; Göktürk Destanları: Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı; Uygur Destanları: Türeyiş Destanı, Göç Destanı. İslami dönem Türk doğal destanları ise şu şekildedir: Kazak-Kırgız: Manas Destanı; Türk-Moğol: Cengiz-name (Cengiz Han) Destanı; Tatar-Kırım: Timur ve Edige Destanları.

Boğaç Han'ın babası Dirse Han'dır.

Hayır, Oğuz Kağan Destanı ve Oğuzname aynı değildir. Oğuz Kağan Destanı, Türk destanlarından biridir ve Hun-Oğuz destanları grubuna dahildir. Oğuzname ise, Oğuz Kağan Destanı'nın farklı varyantlarını içeren bir terimdir.

Gökbörü, Türk mitolojisinde ve destanlarında önemli bir yere sahiptir. Gökbörü'nün önemi: Savaşçılık ve özgürlük: Savaşçılığı, savaş ruhunu, özgürlüğü ve hızı temsil eder. Yol gösterici: Türk ulusunun başı dertte olduğunda ortaya çıkar ve yol gösterir. Kutsal sembol: Türk topluluklarında kutsal kabul edilir ve ulusal bir sembol olarak görülür. Destanlarda yer alma: Ergenekon ve Oğuz Kağan Destanı gibi önemli destanlarda yer alır. Ayrıca, gökbörü, tüylerinin gök renginde olması nedeniyle nadir ve özel bir kurt olarak kabul edilir.