Deney

Patlak fıçı deneyi, Blaise Pascal tarafından sıvı basıncının derinlikle arttığını göstermek için yapılan bir deneydir. Deneyde, uzun, dar, dikey bir boru büyük, sızdırmaz bir fıçıya eklenir. Pascal'ın patlak fıçı deneyinde sıvı basıncı, Pascal Prensibi sayesinde iletilir.

Rosenhan deneyinin amacı, akıl sağlığı yerinde olmayan hastalara konulan tanıların ne kadar doğru olduğunu anlamak ve ruhsal hastalık teşhislerinin nesnel olup olmadığını test etmektir. Deneyde, Stanford Üniversitesi'nden psikolog David L. Rosenhan, sahte hastalar olarak eğittiği gönüllülerle, Amerika genelindeki farklı akıl hastanelerine gitmiş ve gönüllülerin sesler duyduğunu söylemelerini ve hastaneye yatışları yapılırsa, kısa bir süre içinde tüm semptomlarının geçtiğini söyleyip, normal davranmalarını istemiştir. Rosenhan, bu sayede profesyonel psikolog ve psikiyatristlerin durumu nasıl değerlendirdiğini gözlemlemeyi amaçlamıştır.

Fizik, evrendeki olayları, madde ve enerji arasındaki etkileşimi anlamak için deney ve gözleme dayalı bir bilimdir. Fizik biliminin deney ve gözleme dayanmasının bazı nedenleri: Bilimsel yöntemin temeli: Fizik çalışmaları, gözlem yaparak veri toplama, hipotez kurma, deneylerle test etme ve sonuçları analiz etme gibi adımları içeren bilimsel yönteme dayanır. Teorilerin ve yasaların oluşturulması: Fiziksel teoriler ve yasalar, deneylerle test edilip doğrulanarak oluşturulur. Evrensel geçerlilik: Elde edilen bilgilerin evrensel nitelikte olması ve farklı yerlerde de geçerli olabilmesi için deney ve gözlem yapılması gereklidir. Teorilerin sorgulanması: Fizikteki bilgi türleri mutlak doğru olarak kabul edilmez, sorgulanabilir ve yanlışlanabilir.

Renk çarkı deneyinde oluşan renkler, birincil (ana) ve ikincil renklerden oluşur. Birincil (ana) renkler: Kırmızı, mavi ve sarıdır. İkincil renkler: İki birincil rengin eşit oranda karıştırılmasıyla elde edilir. Ayrıca, renk çarkında üçüncül renkler de bulunur. Renk çarkı, renklerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve uyumlarını görselleştirmek için kullanılır.

Özel deney olarak belirtilen çift yarık deneyi, ışığın hem parçacık hem de dalga özelliği taşıdığını ortaya koyar. Bu deneyde, lazer ışını gibi bir ışık kaynağı, iki paralel yarık açılmış ince bir levhayı aydınlatır. Ayrıca, çift yarık deneyi, kuantum mekaniğinin temel bilmecesini de ortaya koyar.

TCK 90, Türk Ceza Kanunu'nun "İnsan Üzerinde Deney" başlıklı maddesidir. TCK 90'a göre suç teşkil eden durumlar: Mağdurun rızasına aykırı bir şekilde veya rızanın kanunla belirlenmiş usul ve şartlarla alınmaması nedeniyle geçersiz olması durumunda insan üzerinde bilimsel deney yapılması. Hasta olan insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı deneme yapılması. TCK 90'a göre suçun cezası: İnsan üzerinde bilimsel deney yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Hasta insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı deneme yapan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için gerekli koşullar: Deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış olması. Deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması. Deney sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması. Deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki bırakmaması. Deney sırasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici yöntemlerin uygulanmaması.

Hırsızlar Mağarası deneyi, sosyal psikolojinin en bilinen çalışmalarından biridir ve Muzafer Sherif ile meslektaşları tarafından yürütülmüştür. Deneyin anlattığı bazı noktalar: Gruplar arası çatışma ve işbirliği dinamikleri. Ortak hedeflerin etkisi. Ayrımcılığın tetiklenmesi ve ortadan kaldırılması. 1954 yazında Oklahoma’daki San Bois Dağları’nın eteklerinde gerçekleştirilen deneyde, 11 yaşındaki 22 çocuk, üç haftalık bir yaz tatili kampına katılmış ve iki gruba ayrılmıştır.

5. sınıf MEB Fen Bilimleri ders kitabının 95. sayfasında genellikle şu tür içerikler bulunur: Sorular ve Cevaplar: Örneğin, K ve L cisimlerinin ağırlıklarının ölçülmesi ve bu ölçümlere dayalı problemler. Kavramlar ve Tanımlar: Kütle, ağırlık gibi kavramların açıklamaları ve bu kavramların birimleri (gram, kilogram gibi). Fiziki Olaylar: Virajı dönen arabanın hareketinin kuvvetin yön değiştirme etkisine örnek olması gibi konular. Ayrıca, bazı yayınlarda bu sayfada çoktan seçmeli sorular ve boşluk doldurma etkinlikleri de yer alabilir. Daha spesifik bilgiler için ilgili yayınevine veya ders kitabı serisine bakmak gereklidir.

"Deneye Deneye" türküsü, hayatta karşılaşılan zorlukları deneme yanılma yoluyla aşmayı ve bu süreçte yaşanan şaşkınlıkları anlatır. Bazı dizeler ve anlamları: "Kervan ile bu dağları / Aştık deneye deneye / Kim akıllı, kim delidir? / Şaştık deneye deneye". "Buharlandık bile bile / Gök yüzünden çıktık yola / Sel olduk, dolduk bir göle / Taştık deneye deneye". "Deliler mum yakar buza / Yemek olsun diye yaza / Biz kendi çukurumuza / Düştük deneye deneye".

"Double Blind" filmi, yeni bir ilaç türünün denemelerine katılan yedi gencin yaşadığı olayları anlatıyor. Rutin bir tıbbi çalışma olması gereken süreç, test deneklerinin dört gün boyunca uykuya dalamaması sonucu kötüye gider. Laboratuvarda mahsur kalan denekler, uykuya karşı savaşmak ve hayatta kalmak için mücadele etmek zorundadır.

2023 yapımı "Çift Kör" (Double Blind) filmi, yeni bir ilaç türünün denemelerine katılan yedi gencin hikayesini anlatıyor. Rutin bir tıbbi çalışma olması gereken süreç, test deneklerinin 4 gün boyunca uykuya dalamamasıyla beklenmedik bir hal alır. Laboratuvarda mahsur kalan denekler, uykusuzlukla mücadele edip hayatta kalmak için zorlu bir savaş vermek zorundadır.

Milgram otoriteye itaat deneyini, Yale Üniversitesi psikologlarından Stanley Milgram gerçekleştirmiştir. Milgram, bu araştırmasını ilk olarak 1963 yılında Anormal ve Sosyal Psikoloji Dergisi'nde (Journal of Abnormal and Social Psychology) yayımlanan makalesiyle tanıtmış ve bulgularını 1974'te yayımladığı Otoriteye İtaat: Deneysel Bir Bakış (Obedience to Authority: An Experimental View) isimli kitabında daha derinlemesine incelemiştir.

Katı, sıvı ve gaz maddelerin kes-yapıştır etkinliği için eğitimhane.com sitesinde 3. sınıf fen bilimleri dersine yönelik "Katı Sıvı Gaz Kes Yapıştır Etkinliği" bulunmaktadır. Ayrıca, Pinterest'te de bu konuyla ilgili çeşitli etkinlikler ve materyaller mevcuttur.

Sıvı deneyinde bağımlı değişken, yapılan deneyde gözlenen ya da ölçülen, bağımsız değişkenden etkilenen değişkendir. Örneğin, bir sıvı deneyinde bağımlı değişken şu şekilde belirlenebilir: Sıcaklık artışı. Sıvı basıncı. Bağımlı değişken, "Gözlenen ne?" sorusuna cevaptır.

Maya ile fermantasyonu gözlemleme deneyi, evde kolayca bulunabilen malzemelerle mayaların nasıl karbondioksit gazı açığa çıkardığını ve bu gazın balonları nasıl şişirdiğini gösteren bir deneydir. Gerekli malzemeler: 3 adet aynı boyda şişe; 3 adet balon; şeker; kuru maya; 450 ml ılık su; huni; kaşık. Deneyin yapılışı: 1. Şeker ve maya koyulan şişelerde maya, şekeri besin olarak kullanır ve fermantasyon gerçekleşir. 2. Fermantasyon sonucu açığa çıkan karbondioksit gazı, içinde şeker olan şişelerdeki balonların şişmesini sağlar. 3. İçine şeker konulmayan şişede maya besin bulamadığı için herhangi bir tepkime gerçekleşmez ve balon şişmez. Bu deney, sebep-sonuç ilişkisi kurma, gözlem yapma ve bilimsel düşünme becerilerini destekler.

Ön test-son test kontrol grubu modeli, aşağıdaki durumlarda kullanılır: Eğitim ve psikoloji alanında sıkça tercih edilir. Bir müdahalenin veya deneysel uygulamanın etkisinin daha güvenilir bir şekilde değerlendirilmesi gerektiğinde kullanılır. Birden çok grup kullanıldığında ve gruplar yansız atama yoluyla oluşturulduğunda tercih edilir. Her iki gruba da hem deney öncesinde (ön test) hem de sonrasında (son test) ölçüm uygulanması gerektiğinde kullanılır. Bu model, özellikle deney öncesi ölçümler arasında anlamlı farklar bulunması durumunda önlemler alınmasını gerektirir.

II. düzenekte bilyenin daha az yükselmesinin nedeni, suyun sürtünme kuvvetinin havanınkinden daha fazla olmasıdır. Çünkü sürtünme kuvveti, cisimlerin hızına etki eder ve suyun sürtünme kuvveti, bilyenin hareketini daha fazla yavaşlatır.

Tuzlu buz deneyi yapmak için gerekli malzemeler: su; balon; çeşitli hayvanlar; tuz; boya; damlalık. Yapılışı: 1. Su balonlarını suyla doldurup dondurmak için bir süre buzlukta bekletin. 2. Balonları buzun üzerinden soyarak bir kaba koyun. 3. Bir miktar tuz ve renkli su ekleyerek buzların üzerine dökün. 4. Buzlar oda sıcaklığında da erir, ancak tuzlu su erimeyi hızlandırır. Alternatif olarak: Buzu bardaklara koyup üzerine bolca tuz ekledikten sonra bir-iki dakika bekleyebilirsiniz. Bu deney, 2 yaş ve üzeri çocuklar için uygundur. Deney sırasında güvenlik önlemlerine dikkat edilmeli ve gerekirse bir yetişkinden yardım alınmalıdır.

Volkanların neden patladığını gösteren deneyler şu şekilde yapılabilir: Plastik şişeyle yapılan yanardağ deneyi. 1. Plastik şişenin etrafına oyun hamuruyla dağ görünümü verilir. 2. Şişenin içine su ve bulaşık deterjanı dökülür, ardından kırmızı gıda boyası eklenir. 3. Sırasıyla karbonat ve sirke eklenir. 4. Sirkeyi eklediğinizde şişenin içinde birleşen karbonat ve sirkenin bir yanardağ gibi patladığını göreceksiniz. Gerçekçi yanardağ deneyi. 1. Kavanoz, tepsinin ortasına yapıştırılır. 2. Poliüretan köpük kullanılarak kavanoza dağ görünümü verilir. 3. Yanardağa benzemesi için akrilik boya kullanılır. 4. Kağıt huni kavanoza yerleştirilir. 5. 2-3 yemek kaşığı karbonat yanardağın içine dökülür. 6. Sürahide karıştırılan sirke ve gıda boyası karışımı yavaşça yanardağın içine dökülür. Yanardağ gazı deneyi. 1. Balonun içine bir miktar karbonat doldurulur. 2. Limon tuzunun içine su ilave edilir ve çözeltinin karışması için çalkalanır. 3. Balon, yavaşça şişenin ağzına geçirilir ve içindeki karbonatın çözeltiyle karışması sağlanır. 4. Bu karışım sayesinde ortaya çıkan gazlarla balon şişer.

Suda yüzen resim deneyi yapmak için gerekli malzemeler: cam kase; tahta kalemleri; porselen kaşık; su. Yapılışı: 1. Cam kaseyi ve renkli tahta kalemleri masaya alın. 2. Cam kaseye biraz su doldurun. 3. Porselen kaşığa istediğiniz renk tahta kalemiyle dilediğiniz bir şekli çizin. 4. Tahta kalemi kaşık üzerinde kuruyunca yavaşça suya daldırın. 5. Şekli, harfi, sayıyı veya istediğiniz resmi çizip yavaşça suya bırakın. Bu deney, suda yüzen resimlerin nasıl oluştuğunu gözlemlemek için eğlenceli bir yol sunar. Ayrıca, suda yüzen resim deneyinin nasıl yapıldığına dair videolar YouTube'da mevcuttur.