ÇiviYazısı

Sümer çivi yazısının çözülmesi, dilbilimciler ve arkeologlar tarafından uzun ve karmaşık bir süreçle gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte birkaç önemli aşama ve yöntem izlenmiştir: Çivi yazısının okunması. Dilbilimsel karşılaştırmalar. Sembollerin anlamlandırılması. Sümer çivi yazısının çözülmesinde kullanılan bazı yöntemler şunlardır: Piktografik ve fonetik analiz. Çift dilli yazıtlar. Kök kelimeler ve dilbilimsel karşılaştırmalar. Sümer dilinin çözülmesi, 19. yüzyılda başlamış ve 20. yüzyılın ortalarına kadar devam etmiştir.

Sümerce kil tabletlerde çeşitli konular işlenmiştir: Ekonomik kayıtlar. Bürokratik kayıtlar. Edebi eserler. Dini metinler ve mitler. Sümerce kil tabletlerde kullanılan yazı, çivi yazısı olarak bilinir.

Mezopotamya'da bulunan ilk yazılı belgeler, Sümerler tarafından M.Ö. 3500-3000 yılları arasında çivi yazısı ile kil tabletler üzerine yazılmış olanlardır. Bu tabletler, ticari kayıtlar, hukuki belgeler, mitolojik metinler ve edebi eserler gibi çeşitli konuları içerir. Bilinen ilk yazı sistemi olan çivi yazısı, üçgeni andıran keskin bir aletle kil tabletler üzerine çizilen işaretler şeklinde ortaya çıkmıştır.

Çivi yazısında Türkçe yoktur. Çivi yazısı, yaklaşık M.Ö. 3500 yıllarında Sümerler tarafından icat edilmiş ve genellikle Sümerce ve diğer Mezopotamya dillerinin yazılmasında kullanılmıştır. Türkçe, çok daha sonraki dönemlerde ortaya çıkmıştır ve çivi yazısı ile doğrudan bir bağlantısı yoktur. Çivi yazısı, zamanla fonetik bir yazı sistemine evrilmiş olsa da, Türkçe'nin yazılı kayıtları için kullanılmamıştır.

Gılgamış Destanı'nın Sümerlere ait olmasının nedeni, destanın ilk yazılı edebi eser olarak Sümerliler tarafından yaratılmış olmasıdır. Destan, muhtemelen M.Ö 2100-2000 yıllarında, Sümerlerin yazıyı bulmasından sonra kil tabletlere yazılmıştır. Gılgamış Destanı, Sümerliler tarafından kendi dillerinde yazılmış ve Mezopotamya'nın diğer uygarlıkları (Babil, Akad, Hitit, Hurri, Kassitler) tarafından da benimsenerek kendi dillerine çevrilmiştir.

Hamurdan çivi yazısı yazmak mümkün değildir. Çivi yazısı, kil tabletler üzerine özel bir teknikle, ucu üçgenleştirilmiş bir kamış olan stylus ile yazılır. Çivi yazısı yazmak için aşağıdaki kaynaklar faydalı olabilir: Arkeofili sitesinde, küratör Irving Finkel'in rehberliğinde, dondurma çubuğu ve kil kullanarak çivi yazısı yazma videosu bulunmaktadır. YouTube'da "Çivi yazısı nasıl yazılır? How to write cuneiform?" başlıklı bir video mevcuttur.

Yazılı tarih, MÖ 4. bin yılda Sümerler'in çivi yazısını bulmasıyla başlamıştır. Yazının bulunmasından önceki dönemler Tarih Öncesi Devirler olarak adlandırılır.

Anadolu'da bulunan bazı Yeni Asurca belgeler şunlardır: Sultantepe (Huzirina). Ziyarettepe (Tušhan). Girnavaz. Kahramanmaraş Mezar Stelleri. Kargamış. Bu belgeler, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ve Şanlıurfa Müzesi'nde sergilenmektedir.

Çivi yazısı, 600-1000 arası karakterden oluşur. Dolayısıyla, çivi yazısının kaç cümleden oluştuğu, kullanılan metne ve cümlenin uzunluğuna bağlı olarak değişir. Çivi yazısı, ilk olarak MÖ 3500 civarında Mezopotamya'daki antik Sümerler tarafından geliştirilmiştir.

Sümerce ve çivi yazısı aynı değildir; Sümerce, çivi yazısı ile yazılan dildir. Çivi yazısı, kil tabletler üzerine, çubuklarla çizgisel izler bırakarak yazılan bir yazı sistemidir. Sümerce ise özellikle modern Irak’ın güneyinde olmak üzere, antik Orta Doğu’da belgelenen, muhtemelen yazılı kanıta sahip olduğumuz ilk dildir.

Sümerlerin yazısı, "çivi yazısı" olarak bilinir. Çivi yazısı, kil tabletler üzerine işlenen sembollerden oluşur. Her çivi yazısı sembolü, belirli bir kelime veya bir dizi kavram ya da sesi temsil edebilir. Sümer yazısı, Mezopotamya ve Orta Doğu'daki diğer medeniyetlerin gelişiminde büyük bir etki yaratmıştır.

Şapinuva'da bulunan bazı önemli yapılar ve eserler şunlardır: 3 bin 300 yıllık silo: 2023 yılında yapılan kazılarda, yaklaşık 150 ton saklama kapasitesine sahip bir silo bulundu. Çivi yazılı tabletler: Sayıları 5 bine ulaşan çivi yazılı tablet ve parçalar bulundu. Bronz savaşçı miğferi: 3300 yıllık bronz savaşçı miğferi keşfedildi. Kutsal kaynaklar: Boğazköy tabletlerinde bahsedilen 7 kutsal kaynağın tespit edilmesi için çalışmalar yürütülüyor. Şapinuva, Hititlerin önemli idari merkezlerinden biri olup, bir dönem başkent olarak kullanılmıştır.

Urartuca, Urartular'ın güney komşuları Asurlular'dan aldıkları Yeni Asur stilindeki çivi yazısını kullanmaları nedeniyle çivi yazısıyla yazılmıştır. Urartular, Asur çivi yazısını kendi dillerine uyarlayarak Urartuca metinler oluşturmuş ve anıtsal yapılar ile dinî bronz eşyalarda bu yazıyı kullanmışlardır.

En eski Sümer tableti, M.Ö. 3400'lü yıllara dayanan tabletlerdir. Sümer çivi yazısı tabletlerden elde edilen ilk örnekler ise M.Ö. 3100 civarında belgelenmiştir. Sümer tabletlerinin bulunduğu bazı yerler: Drehem (Sümer şehri Nippur’un güneyinde); Ebla (Suriye'de).

İlk çivi yazılı tabletin nerede bulunduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, çivi yazısının ilk olarak MÖ 3500 civarında Sümerler tarafından Mezopotamya'da icat edildiği kabul edilmektedir. Çivi yazılı tabletlerin bulunduğu bazı önemli yerler: Uruk IV ve Uruk III yapı katları. Cemdet Nasr ve Susa. Kültepe Kaniş/Karum Höyüğü. Ayrıca, 2025 yılında Sivas'ın Yıldızeli ilçesindeki Hitit yerleşim yeri Kayalıpınar'da, ortasında delik olan bir çivi yazılı tablet bulunmuştur.

Anadolu'da ilk yazılı belgeler, Kültepe Kaniş Karum Ören Yeri'nde bulunmuştur. Ayrıca, Aksaray'daki Acemhöyük kazılarında da Anadolu'nun bilinen en eski yazılı belgesi olan tek satırlık bir yazıt bulunmuştur.

"Yapanı kim yazdı?" ifadesinin tam olarak ne anlama geldiği belirlenemediği için, spesifik bir yanıt vermek mümkün değildir. Ancak, bazı metinlerin yazarları hakkında bilgi verilebilir: Andımız (Öğrenci Andı), 1933 yılında Reşit Galip tarafından yazılmıştır. Gençliğe Hitabe, aslında Atatürk tarafından yazılmamış, İsmet İnönü tarafından kaleme alınmıştır. "Dönmüyor Giden" şarkısı, sözleri ve müziği Tarkan Tevetoğlu ve Ozan Çolakoğlu'na aittir.

Çivi yazısıyla ilk horoskopu kimin yaptığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, bilinen en eski horoskopun, M.Ö. 410 yılında Babilliler tarafından oluşturulduğu düşünülmektedir. Astrolojinin çıkış noktası olan mundan astroloji, gökyüzünü gözlemleyerek ülkelerin veya halkların kaderleri hakkında kehanette bulunma işidir.

Çivi yazısında bir cümle yazmak için, yumuşak kile, üçgen uçlu bir kamış (stylus) ile kelime işaretlerini ve fonogramları bastırmak gerekir. Örnek bir cümle: "Gılgamış, Uruk'un kralı" (Gılgamış, kral Uruk). Çivi yazısını öğrenmek için, British Museum küratörü Irving Finkel'in YouTube'da yer alan "Çivi Yazısı Nasıl Yazılır?" başlıklı videosu kullanılabilir.

Yeni Asur dönemi belgelerinin bulunabileceği bazı yerler: Anadolu'daki çeşitli arkeolojik sit alanları: Ziyarettepe (Tušhan), Diyarbakır il sınırları içinde, Dicle Nehri kıyısında yer alır. Sultantepe Höyüğü, Şanlıurfa'nın güneydoğusunda yer alır. Müzeler: Nevşehir'deki Güray Müze, Yeni Asurca bir belge içermektedir. Ayrıca, bu döneme ait belgeler State Archives of Assyria Bulletin gibi akademik yayınlarda da yer almaktadır.