BilgiTeorisi

A priorinin karşıtı a posterioridir.

Akılcılık (rasyonalizm), insan zihninin işleyişinin bağlı olduğu kurallarla nesnel dünyaya egemen olan kuralların aynı olduğunu ve bu nedenle ancak aklın prensiplerine uygun düşünce yoluyla gerçek, sağlam ve güvenilir bilgilere ulaşılabileceğini ileri süren bir yaklaşımdır. Akla uygunluk ise, bilimsel yöntemlerin ve mantığın önemini vurgulayan ve insanın akıl yoluyla gerçekliği anlama çabasını destekleyen bir ilkedir.

Kümülatif düşünce felsefede, bilgi birikiminin artması ve yapılan araştırmalar sonucunda artan bilgilerin varlığını ifade eder. Bu kavram, düşüncelerin birbirini etkileyerek ve üzerine eklenerek ilerlemesi anlamına gelir.

Şüpheli şüphe hem felsefi hem de günlük anlamda kullanılabilir. Felsefi anlamda şüphe, kesin bilginin olanaksızlığını savunan septisizm akımıyla ilişkilidir. Günlük dilde ise şüphe, yerleşik kanılardan şüphelenme veya genel olarak insanlara veya fikirlere güvenmeme eğilimi olarak tanımlanır.

Duns Scotus'a göre akıl, iki farklı yolla bilgi edinir: soyutlama ve sezgi. 1. Soyutlama: Duyular aracılığıyla elde edilen imgelerdeki maddi unsurlar, etkin akıl tarafından soyutlanır ve ortaya çıkan anlaşılabilir nesneler, edilgin akılda yer alır. 2. Sezgi: İşaret edilebilir dünyadaki bireysel varoluşlar hakkında bilgi, sezgisel bilgidir.

Kuşeyrî'de üç ana bilgi türü bulunmaktadır: burhan, beyan ve ıyan. 1. Burhan: Akli istidlal formu ile ilgili olup, akıl alanına aittir. 2. Beyan: Lafız ve formel alana ait olup, ilim alanına dahildir. 3. Iyan: Müşahede ve epistemelojik bir kategoridir, marifet alanına özgüdür ve en üstün bilgi olarak kabul edilir.

Felsefede "içkin" ve "aşkın" kavramları şu anlamlara gelir: 1. İçkin: Varlığın veya bilginin doğasının içinde bulunan veya onunla özdeş olan bir şeyi ifade eder. 2. Aşkın: Varlığın veya bilginin sınırlarının ötesinde olan, onlardan bağımsız olarak var olan veya bilinebilen bir şeyi ifade eder.

Kartezyen yöntem, René Descartes tarafından geliştirilen ve dört kuraldan oluşan bir bilgi edinme prosedürüdür: 1. Kanıt: Açık ve seçik olmayan hiçbir şeyin doğru olarak kabul edilmemesi gerektiği kuralı. 2. Analiz: İncelenecek zorlukların her birinin mümkün olduğu kadar çok parçaya bölünmesi gerektiği kuralı. 3. Düzen: Zorlukların bölündüğü ve sıralandığı, en basit sorularla ve bilinmesi en kolay nesnelerle başlanarak kademeli ve düzenli bir şekilde çözüldüğü kural. 4. Numaralandırma: Hiçbir şeyin atlanmaması için eksiksiz numaralandırmalar ve genel revizyonların yapılması gerektiği kuralı.

Acelecilik ve aceleci genelleme farklı kavramlardır: 1. Acelecilik: Bir işi hızlıca ve dikkatsizce yapma eğilimidir. 2. Aceleci Genelleme: Yetersiz kanıttan yola çıkarak büyük genellemelere varma safsatasıdır.

Meşşailer ve İşrakiler arasındaki temel fark, bilgi edinme yöntemleri ve felsefî yaklaşımlarıdır. Meşşailer, Aristoteles'in yöntemi çerçevesinde nazar ve burhan yöntemlerini kullanarak hakikate ulaşıldığını savunurlar. İşrakiler ise mistik tecrübe, sezgi ve keşf yoluyla bilgiye ulaşılabileceğini öne sürerler.

Şüphecilik akımları iki ana kategoride incelenebilir: 1. Hafif ve Ağır Şüphecilik: Normal düzeyde şüphecilik, bilimsel ilerlemenin bir parçası olarak gerekli ve faydalıdır. 2. Felsefi Şüphecilik: Bu akım, iki farklı yaklaşımı içerir: - Sistematik Şüphe: Kesin bilgiye ulaşmak için tüm bilgilerin gözden geçirilmesi gerektiğini savunur. - Mutlak Kesinlikten Kaçınma: Eşyaların gerçek doğasının kavranamayacağını ve bu nedenle yargıdan kaçınılması gerektiğini öne sürer.

Felsefede idol, Francis Bacon tarafından tanımlanan, insanın düşünme süreçlerini etkileyen ve gerçek bilgiye ulaşmalarını engelleyen yanıltıcı önyargılardır. Bacon, idolleri dört ana kategoriye ayırır: 1. Soy İdolleri (İdola tribus): İnsanın doğasında ve soyunun yapısında bulunan ortak önyargılardır. 2. Mağara İdolleri (İdola specus): Her bireyin kendine özgü eğitim, deneyim ve yönelimlerinden kaynaklanan bireysel önyargılardır. 3. Pazar İdolleri (İdeola fori): Dil ve toplum aracılığıyla oluşan, kelimelerin ve adların uygunsuz kullanımından kaynaklanan idollerdir. 4. Tiyatro İdolleri (İdola theatri): Felsefi sistemler, ideolojiler ve doktrinlerin neden olduğu yanılsamalardır.

Tüm evrendeki toplam bilgi miktarı, yaklaşık 6 x 10⁸⁰ bit olarak hesaplanmıştır.

Kant'ın aydınlanma tanımı şu şekildedir: "İnsanın kendi suçu ile düşmüş olduğu ergin olmama durumundan kurtulması". Bu durumda olan bireyler, kendi akıllarını başkalarının rehberliği olmaksızın kullanamazlar.

Saf Aklın Eleştirisi Immanuel Kant'ın felsefesi için önemlidir çünkü: 1. Bilgi Sınırlarını Belirleme: Kant, bu eserde insan bilgisinin sınırlarını ve nasıl işlediğini ele alarak, hem deneyimin hem de aklın bilginin oluşumundaki rollerini tartışır. 2. Rasyonalizm ve Empirizmi Sentezleme: Kant, rasyonalist ve empirist felsefeler arasında bir denge kurarak, hem doğuştan gelen ilkelerin hem de duyusal verilerin bilgiye katkısını kabul eder. 3. Metafiziğe Yeni Bir Yaklaşım: Metafizik sorulara (Tanrı, özgür irade, ruhun ölümsüzlüğü gibi) aklın sağlayabileceği yanıtların doğasını inceleyerek, bu alana yeni bir boyut kazandırır. 4. Felsefeye Sistematik Temel: Kant'ın eleştirel felsefesi, felsefeye eleştirel ve sistematik bir temel kazandırır, bu da modern felsefenin temellerini oluşturur.

Safsata örnekleri şunlardır: 1. Doğaya Başvurma Safsatası: Doğal olanın faydalı, olmayanın zararlı olduğunun iddia edilmesi. Örneğin, bitkisel tedavilerin doğal tedavilerden daha faydalı olduğunu savunmak. 2. Otoriteye Başvurma Safsatası: Bir konu hakkında karar verirken, konunun uzmanlarının görüşlerinin doğru kabul edilmesi. Örneğin, bir tarihçinin İsmet İnönü hakkındaki görüşlerini sorgulamadan kabul etmek. 3. Sahte Neden Safsatası: İki olay arasında temelsiz bir nedensel bağlantı kurulması. Örneğin, gezegen dizilimlerinin depremlere yol açmadığını bilmek gerekirken, böyle bir bağlantının iddia edilmesi. 4. Aceleci Genelleme Safsatası: Az sayıda örnekten yola çıkarak genellemeler yapılması. Örneğin, birkaç Sinop’luyla tanışıp Sinop’lular hakkında bir yargıya varmak. 5. Yenilik Safsatası: Yeni olan bir şeyin eski olandan daha iyi olduğunun iddia edilmesi. Örneğin, özelliklerine bakmadan yeni çıkan bir akıllı telefonun mevcut telefondan daha iyi olduğunu düşünmek. Diğer safsata türleri arasında ad hominem (kişiliğe saldırı), çoğunluğa başvurma ve cımbızlama safsatası da bulunmaktadır.

Bilim, evrendeki olguları çeşitli yollarla inceleyen ve onları açıklayan, kabul edilen, sağlamlığı olan, geçerliliğe sahip, o an aksi ispat edilememiş sistemli bilgiler bütünüdür.

Sofistlere göre doğru bilgi mümkün değildir, çünkü onlara göre bilgi rölatif (göreceli) bir niteliğe sahiptir. Sofist düşünürler Protagoras ve Gorgias bu durumu şu şekilde açıklamışlardır: - Protagoras: "İnsan her şeyin ölçüsüdür", yani gerçek, kişiden kişiye ve toplumdan topluma değişir. - Gorgias: "Hiçbir şey yoktur, olsa da bilemeyiz, bilsek de aktaramayız", diyerek duyum ve dil sorunlarından dolayı herkesin ortak olarak ulaşabileceği bir doğrunun olmadığını savunmuştur.

Genelgeçer bilgi, felsefede doğruluğu kanıtlanmış, hiçbir yerde değişiklik göstermeyen ve aynı koşullar altında deney tekrarlandığında aynı sonuçları veren objektif bilgiler olarak tanımlanır.

Nazari bilgi ve ampirik bilgi farklı bilgi edinme yöntemlerini ifade eder. Nazari bilgi, akıl yürütme ve delillendirme yoluyla elde edilen, teorik ve sentetik bilgileri kapsar. Ampirik bilgi ise doğrudan gözlem, deney ve duyusal algılar yoluyla elde edilen bilgiyi ifade eder.