BilgiTeorisi

Kartezyen yöntem, René Descartes tarafından geliştirilen ve dört kuraldan oluşan bir bilgi edinme prosedürüdür: 1. Kanıt: Açık ve seçik olmayan hiçbir şeyin doğru olarak kabul edilmemesi gerektiği kuralı. 2. Analiz: İncelenecek zorlukların her birinin mümkün olduğu kadar çok parçaya bölünmesi gerektiği kuralı. 3. Düzen: Zorlukların bölündüğü ve sıralandığı, en basit sorularla ve bilinmesi en kolay nesnelerle başlanarak kademeli ve düzenli bir şekilde çözüldüğü kural. 4. Numaralandırma: Hiçbir şeyin atlanmaması için eksiksiz numaralandırmalar ve genel revizyonların yapılması gerektiği kuralı.

Felsefede idol, Francis Bacon tarafından tanımlanan, insanın düşünme süreçlerini etkileyen ve gerçek bilgiye ulaşmalarını engelleyen yanıltıcı önyargılardır. Bacon, idolleri dört ana kategoriye ayırır: 1. Soy İdolleri (İdola tribus): İnsanın doğasında ve soyunun yapısında bulunan ortak önyargılardır. 2. Mağara İdolleri (İdola specus): Her bireyin kendine özgü eğitim, deneyim ve yönelimlerinden kaynaklanan bireysel önyargılardır. 3. Pazar İdolleri (İdeola fori): Dil ve toplum aracılığıyla oluşan, kelimelerin ve adların uygunsuz kullanımından kaynaklanan idollerdir. 4. Tiyatro İdolleri (İdola theatri): Felsefi sistemler, ideolojiler ve doktrinlerin neden olduğu yanılsamalardır.

Şüphecilik akımları iki ana kategoride incelenebilir: 1. Hafif ve Ağır Şüphecilik: Normal düzeyde şüphecilik, bilimsel ilerlemenin bir parçası olarak gerekli ve faydalıdır. 2. Felsefi Şüphecilik: Bu akım, iki farklı yaklaşımı içerir: - Sistematik Şüphe: Kesin bilgiye ulaşmak için tüm bilgilerin gözden geçirilmesi gerektiğini savunur. - Mutlak Kesinlikten Kaçınma: Eşyaların gerçek doğasının kavranamayacağını ve bu nedenle yargıdan kaçınılması gerektiğini öne sürer.

Saf Aklın Eleştirisi Immanuel Kant'ın felsefesi için önemlidir çünkü: 1. Bilgi Sınırlarını Belirleme: Kant, bu eserde insan bilgisinin sınırlarını ve nasıl işlediğini ele alarak, hem deneyimin hem de aklın bilginin oluşumundaki rollerini tartışır. 2. Rasyonalizm ve Empirizmi Sentezleme: Kant, rasyonalist ve empirist felsefeler arasında bir denge kurarak, hem doğuştan gelen ilkelerin hem de duyusal verilerin bilgiye katkısını kabul eder. 3. Metafiziğe Yeni Bir Yaklaşım: Metafizik sorulara (Tanrı, özgür irade, ruhun ölümsüzlüğü gibi) aklın sağlayabileceği yanıtların doğasını inceleyerek, bu alana yeni bir boyut kazandırır. 4. Felsefeye Sistematik Temel: Kant'ın eleştirel felsefesi, felsefeye eleştirel ve sistematik bir temel kazandırır, bu da modern felsefenin temellerini oluşturur.

Sofistlere göre doğru bilgi mümkün değildir, çünkü onlara göre bilgi rölatif (göreceli) bir niteliğe sahiptir. Sofist düşünürler Protagoras ve Gorgias bu durumu şu şekilde açıklamışlardır: - Protagoras: "İnsan her şeyin ölçüsüdür", yani gerçek, kişiden kişiye ve toplumdan topluma değişir. - Gorgias: "Hiçbir şey yoktur, olsa da bilemeyiz, bilsek de aktaramayız", diyerek duyum ve dil sorunlarından dolayı herkesin ortak olarak ulaşabileceği bir doğrunun olmadığını savunmuştur.

Safsata örnekleri şunlardır: 1. Doğaya Başvurma Safsatası: Doğal olanın faydalı, olmayanın zararlı olduğunun iddia edilmesi. Örneğin, bitkisel tedavilerin doğal tedavilerden daha faydalı olduğunu savunmak. 2. Otoriteye Başvurma Safsatası: Bir konu hakkında karar verirken, konunun uzmanlarının görüşlerinin doğru kabul edilmesi. Örneğin, bir tarihçinin İsmet İnönü hakkındaki görüşlerini sorgulamadan kabul etmek. 3. Sahte Neden Safsatası: İki olay arasında temelsiz bir nedensel bağlantı kurulması. Örneğin, gezegen dizilimlerinin depremlere yol açmadığını bilmek gerekirken, böyle bir bağlantının iddia edilmesi. 4. Aceleci Genelleme Safsatası: Az sayıda örnekten yola çıkarak genellemeler yapılması. Örneğin, birkaç Sinop’luyla tanışıp Sinop’lular hakkında bir yargıya varmak. 5. Yenilik Safsatası: Yeni olan bir şeyin eski olandan daha iyi olduğunun iddia edilmesi. Örneğin, özelliklerine bakmadan yeni çıkan bir akıllı telefonun mevcut telefondan daha iyi olduğunu düşünmek. Diğer safsata türleri arasında ad hominem (kişiliğe saldırı), çoğunluğa başvurma ve cımbızlama safsatası da bulunmaktadır.

Genelgeçer bilgi, felsefede doğruluğu kanıtlanmış, hiçbir yerde değişiklik göstermeyen ve aynı koşullar altında deney tekrarlandığında aynı sonuçları veren objektif bilgiler olarak tanımlanır.

Nazari bilgi ve ampirik bilgi farklı bilgi edinme yöntemlerini ifade eder. Nazari bilgi, akıl yürütme ve delillendirme yoluyla elde edilen, teorik ve sentetik bilgileri kapsar. Ampirik bilgi ise doğrudan gözlem, deney ve duyusal algılar yoluyla elde edilen bilgiyi ifade eder.

Sensüalizm (duyumculuk), tüm bilgilerin duyumlardan ve deneyimlerden türediğini savunan felsefi bir akımdır.

Mantığa göre septikler, doğru bilginin mümkün olmadığını savunurlar. Bu görüşe göre: - Duyuların sağladığı bilgi güvensizdir ve kesin sonuçlara ulaştırmaz. - Her yargı ve onun çelişkisi aynı kesinlikte doğrulanabilir, bu nedenle kesin yargılardan kaçınmak gerekir. - Mutlak doğrular yoktur, bilgi kişiden kişiye göre değişir.

Asimetrik enformasyon, bir tarafın diğerine göre daha iyi veya daha fazla bilgi sahibi olduğu alım satım işlemlerinde verilen kararların incelenmesidir. Asimetrik enformasyonun bazı örnekleri: Ters seçim (adverse selection). Ahlaki tehlike. Asimetrik enformasyon, ekonomi bilimi çerçevesinde bir piyasa başarısızlığı olarak değerlendirilmektedir.