Akımlar

Romantizme göre sanat, 18. yüzyılın sonlarında Avrupa'da ortaya çıkan ve 19. yüzyıl boyunca etkisini sürdüren bir akımdır. Romantizmin bazı temel özellikleri: Duygusallık. Doğa sevgisi. Kişisel ifade. Geçmişe özlem. Toplumsal eleştiri. Romantizm, resim, edebiyat, müzik ve mimaride derin etkiler bırakmıştır.

Yapısalcı yaklaşımın bazı temsilcileri: Ferdinand de Saussure. Claude Lévi-Strauss. Roland Barthes. Michel Foucault. Jacques Derrida. Ayrıca, psikoloji alanında W. Wundt ve Titchener yapısalcı yaklaşımın önemli temsilcilerindendir.

Annales Okulu, 1929 yılında Fransa'da Marc Bloch ve Lucien Febvre tarafından kurulan ve tarih yazıcılığına toplum bilimleri yöntemlerini uygulayan bir ekoldür. Ekolün temel prensipleri: Uzun vadeli perspektif: Olaylara kısa vadeli bakmak yerine, uzun vadeli süreçlerle ilişkilendirmeyi önerir. Coğrafi yaklaşım: Coğrafyanın tarihi olaylar üzerindeki etkisine önem verir. Disiplinler arası çalışma: Tarihi, farklı disiplinlerle temas halinde ele alır. Annales Okulu, üç ana döneme ayrılır: 1. İlk dönem (1920-1945): Karşı yazım yapıldığı için radikal bir evredir. 2. İkinci dönem (1945-1968): Fernand Braudel önderliğinde geçmiştir. 3. Üçüncü dönem (1968 sonrası): Fikir ayrılıklarının yaşandığı bir evredir.

Behçet Kemal Çağlar, Memleket Edebiyatı akımına mensuptur. Memleket Edebiyatı, ilk örneklerini II. Meşrutiyet’ten sonra vermiş, hece vezni ve yaşayan dilin kullanımı yönüyle Millî Edebiyat’ın devamı niteliğinde bir akımdır.

Talim-i Edebiyat, herhangi bir edebî akıma ait değildir; çünkü bu eser, Recaizade Mahmut Ekrem tarafından 19. yüzyılda yazılmış, batı tesirindeki yeni Türk edebiyatı örnekleri göz önünde bulundurularak kaleme alınmış ilk edebiyat teorisi kitabıdır. Talim-i Edebiyat, geleneksel belagat ile modern edebiyat kuramının sentezlendiği bir eser olarak, modern edebiyat taraftarları tarafından ilgiyle karşılanırken, muhafazakar edebiyat taraftarlarının da tepkisini çekmiş ve çeşitli tartışmaları beraberinde getirmiştir.

Bilgi felsefesinin dört akımı ve temsilcileri: 1. Rasyonalizm (Akılcılık). Sokrates: İnsan bilgisinin doğuştan geldiğini savunur. Platon: İdealar ve nesneler evreni ayrımını yapar, asıl bilginin idealar evreninin bilgisi olduğunu öne sürer. Aristoteles: Felsefi görüşlerini idealar bilgisine değil, mantığa dayandırır. Descartes: Hakikate ulaşmak için aklın bir araç olduğunu savunur. Hegel: İnsan düşüncesini ve bilinçsiz doğayı idare edenin akıl olduğunu belirtir. 2. Empirizm (Deneycilik). Demokritos: Bilginin kaynağını deneyim olarak kabul eder. Locke: Doğuştan gelen bilgi olmadığını, tüm bilgilerin deneyimle kazanıldığını savunur. Hume: Bilgilerin algı çeşitlerine dayandığını belirtir. 3. Sezgicilik (Entüisyonizm). 4. Septisizm (Şüphecilik). Protagoras: "İnsan her şeyin ölçütüdür" diyerek doğruluğun algılayan insana göre değişebileceğini savunur. Gorgias: "Hiçbir şey var olamaz; var olsaydı bilinemezdi; bilinse bile anlatılamazdı" görüşünü öne sürer.

Gerçeküstücülük (sürrealizm), birinci ve ikinci dünya savaşları arasında, aklın egemenliğinin açıkça iflas ettiği bir dönemde ortaya çıkmıştır. Akımın ortaya çıkışında etkili olan bazı unsurlar şunlardır: Dada hareketi: 1916 yılında Tristan Tzara ve Marcel Duchamp gibi sanatçıların önderliğinde ortaya çıkan dadaizm, burjuva düzenine ve geleneklere karşı bir hareketti. Sigmund Freud'un çalışmaları: Freud'un rüya ve psikanaliz üzerine çalışmaları, gerçeküstücülüğün ortaya çıkışında önemli bir adım olarak kabul edilir. Fransız edebiyatı: Fransız şairlerin kapalılık, dünyadan bıkmışlık ve hayatın anlamsızlığı gibi temalar üzerinden ortaya koydukları edebiyat anlayışı, gerçeküstücülüğün kaynaklarından biridir. Toplumsal ve siyasi gelişmeler: 1919'dan itibaren edebiyatta, özellikle şiirde etkili olan gerçeküstücülük, 1924-1928 yılları arasında en parlak dönemini yaşamıştır.

Dönüşüm sanatı olarak adlandırılan belirli bir sanat akımı bulunmamakla birlikte, dönüşüm temasının sanat tarihinde farklı dönemlerde ortaya çıktığı örnekler mevcuttur. Soyut dışavurumculuk, 20. yüzyılın başlarında Avrupa'da, özellikle I. Dünya Savaşı sonrasında, sanatçıların duygularını daha özgür bir şekilde ifade etme arzusuyla ortaya çıkmıştır. Ayrıca, hazır yapım (ready-made) kavramı, ilk defa 1938 yılında André Breton ve Paul Eluard tarafından tanımlanmış ve Marcel Duchamp ile Man Ray gibi sanatçılar tarafından 1920-1922 yılları arasında Dada akımı kapsamında uygulanmıştır. Bu tür çalışmalar, nesnelerin ironik bir şekilde dönüştürülmesiyle oluşturulmuştur.

Maviciler (Mavi Akımı), Garip Akımı ve Orhan Veli'nin şiir anlayışına tepki olarak doğmuştur. Bu topluluk, şiirin basit ve açık olmaması, zengin benzetmelerle derin bir yapıya sahip olması gerektiğini savunmuştur.

Minimalizm ve modernizm arasındaki bazı farklar şunlardır: Temel İlkeler: Minimalizm, temel unsurların ve basitliğin vurgulandığı bir anlayışı temsil ederken, modernizm geleneksel formları reddederek yenilikçiliği ve bireyselliği ön plana çıkarır. Tarihsel Gelişim: Minimalizm, 1960'larda görsel sanatlarda biçime ve duyguya verilen aşırı öneme tepki olarak ortaya çıkmıştır. Tasarım Anlayışı: Minimalist eserlerde bulunan yalınlık ve fonksiyonalite, modernizmin de temel ilkeleri arasındadır. Toplumsal Karşılaştırma: Minimalizm, Batı toplumunda şekilci bir yapıya tepki olarak ortaya çıkmış ve hızla benimsenmiştir. Bu iki akım, tasarım, mimari ve sanat gibi alanlarda birçok noktada örtüşür ve birleşerek yenilikçi projelere imza atılmasına olanak tanır.

Pop art akımının bazı ünlü sanatçıları: Andy Warhol; Roy Lichtenstein; Claes Oldenburg; James Rosenquist; Tom Wesselmann. Ayrıca, Richard Hamilton, Eduardo Paolozzi ve David Hockney gibi sanatçılar da pop art akımının önemli temsilcilerindendir.

Maksimalistler, maksimalizm akımını savunur. Maksimalizm, sanatta minimalizme tepki olarak ortaya çıkmış bir akımdır. Maksimalizm, edebiyat, müzik, görsel sanatlar ve moda gibi birçok alanda etkili olmuştur.

Pablo Picasso'nun beş dönemi şunlardır: 1. Mavi Dönem (1901-1904). 2. Gül Dönemi (Pembe Dönem) (1904-1906). 3. Afrika Sanatı ve Primitif Dönem (1907-1909). 4. Kübizm Dönemleri (Analitik Kübizm 1909-1912 ve Sentetik Kübizm 1912-1919). 5. Klasik Dönem (1919-1929).

Barok ve Rokoko sanat akımlarının ortaya çıkış nedenleri: Barok: 16. ve 17. yüzyıllarda Avrupa'da, Katolik Kilisesi'nin gücünü ve zenginliğini yansıtmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Dramatik ifadeler ve yoğun detaylarla dolu büyük ölçekli eserler içerir. Rokoko: 18. yüzyılın başlarında, Fransa'da Kral Louis XV döneminde, barok sanatının ağır ve dramatik ifadelerinden uzaklaşmak amacıyla ortaya çıkmıştır. Daha hafif, zarif ve süslü bir tarzı temsil eder; pastel tonlar ve altın varak kullanımı ile karakterizedir. Her iki akım da kendi dönemlerinin estetik anlayışını yansıtmış ve dekoratif sanatlarda büyük etki yaratmıştır.

André Breton, gerçeküstücülük akımının kurucusu ve en önemli kuramcısı olarak şunları savunmuştur: Düşünce özgürlüğü: Breton'a göre gerçeküstücülük, düşüncenin bütün denetimlerden uzak bir biçimde kendisini ortaya koymasıdır. Marksist teori: Gerçeküstücülüğün, Karl Marx'ın politik düşünceleriyle Arthur Rimbaud'nun özgür sanat anlayışını birleştirmesi gerektiğini savunmuştur. Liberter sosyalizm: Breton, liberter bir sosyalizmi desteklemiş ve anarşizme yakınlık göstermiştir. Devrimci sanat: Sanatın siyasetten ayrılamayacağını ve devrimci bir sanat anlayışının gerekliliğini savunmuştur. Otomatik yazı tekniği: Bilinçaltının dış etkilerden arındırılarak özgürce ifade edilmesini sağlayan otomatik yazı tekniğinin savunucusudur.

Edebiyat sosyolojisinin kurucusu olarak tek bir isim belirtmek zordur, ancak bu alanda önemli katkılarda bulunan bazı isimler şunlardır: Mme de Stael. Hippolyte Taine. Marx ve Engels. Plehanov. Lukacs. Goldmann. Ayrıca, Pierre Bourdieu ve Robert Escarpit de edebiyat sosyolojisi alanında önemli çalışmalar yapmışlardır.

Doğan Özlem'in mensup olduğu belirli bir akım bulunmamaktadır. Kendisi, Türk felsefeci ve akademisyen olarak çeşitli alanlarda çalışmalar yapmış ve eserler vermiştir. Özlem, özellikle hermeneutik (yorum bilgisi) ve kültür felsefesi gibi konularda önemli katkılarda bulunmuştur. Özlem'in çalışmaları, genellikle tekilci ve gelenekselci olarak değerlendirilmektedir.

Fırtına ve Coşku (Sturm und Drang) akımının bazı temsilcileri: Johann Georg Hamann. Heinrich Wilhelm von Gesternberg. Johann Gottfried Herder. Gottfried August Bürger. Johann Wolfgang Goethe. Friedrich Schiller. Jakob Michael Reinhold Lenz. Friedrich Maximilian Klinger.

Garipçiler (I. Yeni) ve İkinci Yenicilerin ortak özellikleri: Şiirde anlamın önemli olması: Her iki akım da şiirde anlamı temel öge olarak değerlendirmiştir. Ölçü ve uyağa karşı olma: Hece ölçüsü ve aruzu reddetmişlerdir; serbest şiiri benimsemişlerdir. Edebî sanatlardan uzak durma: Her türlü söz ve anlatım sanatını terk etmişlerdir. Toplumsal konulardan uzak durma: Sosyal konuları işlememiş, fakir çoğunluğa değil, aydın azınlığa seslenmişlerdir. İroni ve mizah: Her iki akımın da ayırıcı özelliklerindendir. Garipçiler ve İkinci Yeniciler arasındaki farklar için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: avys.omu.edu.tr; tr.wikipedia.org; turkedebiyati.org; acikders.ankara.edu.tr; eokultv.com.

Stilize ve Natüralist terimleri farklı anlamlara sahiptir: Stilize: Sanatta veya edebiyatta, gerçekliğin idealize edilerek, abartılarak veya belirli bir stilin kurallarına göre işlenmesi anlamına gelir. Bu terim, genellikle romantik veya klasik sanat anlayışlarında kullanılır. Natüralist: 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan ve realizm akımının bir devamı olan bu akım, doğayı ve insanı olduğu gibi, bilimsel bir titizlikle ve objektif bir şekilde yansıtmayı amaçlar. Dolayısıyla, stilize eserler daha idealize ve kurgusal bir anlatım sunarken, natüralist eserler gerçekliğin tüm çıplaklığıyla yansıtılmasını hedefler.