Sürrealizm

Sürrealizm, bilinçaltının ve rüyaların sınırsız yaratıcı potansiyeline dayanan, mantık kurallarına bağlı olmayan bir sanat ve edebiyat akımıdır. 1924 yılında Fransız yazar ve şair André Breton tarafından resmiyet kazanmıştır. Sürrealizm, resim, edebiyat, sinema, tiyatro ve müzik gibi birçok sanat dalını etkilemiştir.

Sürrealizmin (gerçeküstücülük) amacı, bilinçaltını, rüyaları ve irrasyonel düşünceyi ön plana çıkararak, gerçeküstü ve fantastik imgelerle gerçekliği yeniden yorumlamaktır. Akımın diğer amaçları arasında: Bireyin içsel dünyasını en saf haliyle ifade etmek. Mantık ve rasyonalitenin ötesine geçerek, insan zihninin derinliklerindeki gizli düşünce ve duyguları ifade etmek. Sanat için yepyeni bir ifade biçimi aramak. Sürrealizm, Sigmund Freud’un psikanaliz teorilerinden ilham alır.

Nazlı Eray'ın "Aşk Artık Burada Oturmuyor" adlı kitabı, kadın-erkek ilişkilerini farklı bir bakış açısıyla ele alır. Kitap, terk edilmiş bir kadının, sevgilisini geri kazanmak için falcılara ve medyumlara başvurmasını konu alır. Ayrıca, bellek-mekân ilişkisi ve büyülü gerçekçilik unsurları da işlenir.

Sürrealizmin (gerçeküstücülük) kurucusu Fransız şair André Breton'dur. 1924 yılında yayımladığı Sürrealizm Manifestosu ile akım resmiyet kazanmıştır.

Salvador Dali, sürrealizm (gerçeküstücülük) akımının temsilcisidir.

Salvador Dali'nin savunduğu bazı görüşler: Sanat ve kendini ifade etme: Dali, sanatın bir şov ve kendini ifade biçimi olduğunu savunmuştur. Bilinçaltı ve gerçeküstücülük: Bilinçaltının dışavurumu ile ilgilenen Dali, sürrealizm (gerçeküstücülük) akımının en önemli temsilcilerindendir. Politik görüşler: Dali, gençlik yıllarında anarşist-komünist yazıları desteklemiş, ancak daha sonra iktidarı kanlı biçimde ele alan faşist Franco rejimini savunmuştur. Paranoyak-eleştirel yöntem: Dali, kendi kontrolü ile bilinçaltına erişebileceğini söylediği "paranoyak-eleştirel" veya "paranoya kritik" adı verilen bir yöntem geliştirmiştir. Nükleer mistisizm: II. Dünya Savaşı sonrası eserlerinde, Katolik temalar ve modern bilim kavramlarını, özellikle DNA, hiperküp ve atomik çözünme gibi konuları işlemiştir.

Kayıp Otoban (Lost Highway), David Lynch tarafından yönetilen ve 1997 yılında vizyona giren bir filmdir. Filmin konusu: Los Angeles’ta yaşayan caz saksafoncusu Fred Madison, eşi Renee Madison’a karşı hissettiği yetersizlik duygusu ve kıskançlık nedeniyle garip olaylar yaşamaya başlar. Fred ve eşi Renee dışındaki tüm karakterler, aslında Fred’in kendi yarattığı kişiliklerdir. Film, çalan zile cevap olarak gelen “Dick Laurent öldü” repliğiyle açılır. Eve gelen isimsiz film kasetleri, Fred’in aslında kimsenin görmesini istemediği yetersizliklerinin göz önünde olduğunu temsil eder. Fred, eşini öldürmekten hüküm giyer ve idama mahkum olur. Hapishanede gizemli bir şekilde Pete Dayton adında genç bir tamirciye dönüşür. Pete, Renee’nin bir doppelgänger’i olan Alice Wakefield ile tehlikeli bir ilişkiye sürüklenir. Film, kimlik ve gerçeklik algısını sorgulayan bir yapım olarak öne çıkar.

Dada ve sürrealizm aynı değildir, ancak aralarında bazı benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır. Benzerlikler: Her iki akım da 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Kolaj ve asamblaj gibi teknikler kullanarak parçalanmış veya kopuk imgeleri bir araya getirirler. Farklılıklar: Köken ve siyasi iklim: Dada, I. Dünya Savaşı'nın ardından anarşist bir tepki olarak ortaya çıkarken, sürrealizm savaş sonrası dönemde psikanalizin etkisiyle içe dönük bir yaklaşım sergiler. Sanatsal yaklaşım: Dada, akıl ve mantık yerine absürtlüğü ve rastlantısallığı ön planda tutarken, sürrealizm bilinçaltının derinliklerine inerek gerçeklik ile hayali bir araya getirir. Motivasyon: Dada, mevcut sanat ve toplumsal düzeni sorgulamayı amaçlar; sürrealizm ise hayal gücünün özgürleşmesini hedefler.

Sürrealist sanatçılar, bilinçaltının bilince olan üstünlüğünü savunurlar. Sürrealizmin temel ilkeleri şunlardır: Akla karşı olma. Rüyalar ve bilinçdışı. Otomatizm. Gerçek ile gerçeküstünün çarpışması. Simgelerin dansı. Absürtlük ve paradokslar.

"Vivarium" filminin sonunda şu olaylar gerçekleşir: Tom ölür. Gemma, çocuğa saldırır. Gemma, Yonder'daki diğer evleri görür. Döngü tekrar başlar.

Pollock filmi, Amerikalı ressam Jackson Pollock'un hayatını ve sanat kariyerini anlatıyor. Filmde, Pollock'un 1941'den 1956'da bir trafik kazasında ölümüne kadar olan süreci işleniyor. Ayrıca, Pollock'un alkol sorunları ve bu durumun hayatına etkileri de filmde yer alıyor. Pollock, Ed Harris tarafından yönetilen ve başrollerinde Ed Harris, Marcia Gay Harden ve Jennifer Connelly'nin yer aldığı 2000 yapımı bir biyografik filmdir.

En çok bilinen üç ressam şunlardır: 1. Leonardo da Vinci (1452-1519). 2. Vincent van Gogh (1853-1890). 3. Pablo Picasso (1881-1973).

"Bu bir pipo değildir" ifadesi, Belçikalı ressam René Magritte'in bir tablosunun altında yer alır ve Fransız düşünür Michel Foucault'nun aynı adlı kitabında incelenir. Tablonun ve kitabın temel mesajı, kelimelerin ve görsellerin temsil ettikleri şeylere tam olarak işaret etmediği, onların özünü yalnızca andırdığıdır. Foucault, bu durumu şu sözlerle özetler: "Ne gördüğümüzü söylememiz boşunadır; çünkü gördüğümüz, söylediğimizin içine hiçbir zaman yerleşmiş değildir". Tablodaki pipo imgesi, bir pipoyu çağrıştırsa da onun tam olarak ne olduğunu göstermez; sadece özünü ifade eder.

Belleğin Azmi (Eriyen Saatler) tablosu, sürrealizm (gerçeküstücülük) akımına aittir. Tabloyu, 1931 yılında İspanyol sanatçı Salvador Dali yaratmıştır.

Salvador Dali'nin "Belleğin Azmi" (Eriyen Saatler) tablosu, zamanın dirençsizliğini ve insanın zaman karşısında çaresizliğini anlatır. Tablodaki bazı unsurlar ve anlamları: Eriyen saatler: Saatlerin erimesi, zamanın kalıcı olmadığını ve insan algısının değişebileceğini ifade eder. İnsan yüzüne benzer obje: Zaman karşısında insanın elinden bir şey gelmediğini ve zamana yenik düşmeyi simgeler. Karınca ve sinek: Karıncalar ölümü, sinek ise ölümü temsil eder. Manzara: Doğanın zamana karşı yenilenebilmesini, erimiş saatlerin insan figürüyle aynı yerde bulundurulması ise insanın zamana karşı yenildiğini sembolize eder.

Blue Velvet, David Lynch tarafından yazılan ve yönetilen 1986 yapımı bir gerilim filmidir. Filmin bazı temaları: Psikanalitik imgeler. İyi ve kötünün iç içe geçmesi. Toplumsal eleştiri. Filmin konusu, Kuzey Karolayna'daki Lumberton kasabasında, kolej öğrencisi Jeffrey Beaumont'un, bir bahçede kesik bir kulak bulmasıyla gelişen olayları anlatır.

İspanyol sinemasında çeşitli akımlar ve türler bulunmaktadır. Öne çıkan bazı akımlar şunlardır: Gerçeküstücülük (Sürrealizm). Yeni Gerçekçilik (Neorealizm). Toplumsal Eleştiri. Politik Sinema. Ayrıca, İspanyol sinemasında postmodern ögeler de görülmektedir; çokseslilik, parodi ve pastiş gibi unsurlar filmlerde yer alır.

Dadaizm ve Sürrealizm arasındaki temel farklar şunlardır: Dadaizm, 20. yüzyılın başlarında I. Dünya Savaşı'nın ardından ortaya çıkmış, sanat ve toplumsal düzeni sorgulayan anarşist bir akımdır. Sürrealizm, 1920'lerde Fransız yazar André Breton tarafından kurulmuştur. Özetle: - Dadaizm: Toplumsal eleştiri ve anarşi. - Sürrealizm: Bilinçaltının ve hayal gücünün serbest ifadesi.

Ekspresyonizm (dışavurumculuk) ve sürrealizm (gerçeküstücülük) aynı değildir, her ikisi de 20. yüzyıl sanat akımları olsa da farklı anlayışlara sahiptirler. Ekspresyonizm, 20. yüzyılın başlarında Almanya'da ortaya çıkmış ve sanatçının iç dünyasını, duygularını yoğun bir şekilde dışa vurmayı amaçlar. Sürrealizm, 1924'te André Breton'un manifestosuyla kurumsallaşmış bir akımdır ve Freud'un psikanalitik kuramlarından ilham alır. Bu akımlar, farklı sanatsal ifade ve felsefi temellere dayanır.

Henri Rousseau'nun "The Dream (Rüya)" adlı eseri, Naif Sanat akımına aittir. Rüya adlı diğer eserler farklı akımlara dahil olabilir: Ivan Sergeyeviç Turgenyev'in "Rüya" adlı öyküsü, Rus edebiyatında mistisizm ve fantazmagori içeren ilk örneklerden biridir. Ziya Paşa ve Namık Kemal'in "Rüya" adlı eserleri, Tanzimat Edebiyatı kapsamında değerlendirilir.