Tarihçilik

Herodot'a "Tarihin Babası" denmesinin sebebi, Tarih üzerine objektif bir çalışma yapan ilk yazar olmasıdır. Herodot, MÖ 484 civarında Halikarnas'ta doğmuş Antik Yunan tarihçi, coğrafyacı ve yazardır. Tarihler adlı eseri. Olayların iki tarafını da değerlendirmesi. Geçmişi neden-sonuç ilişkisiyle ele alması. Ancak bazı eleştirmenler, Herodot’un Tarihler adlı eserinde çok sayıda efsane ve söylentiye yer vermesi sebebiyle onu “Yalanların Babası” olarak nitelendirmiştir.

Tarih biliminin temel ilkeleri şunlardır: Kronoloji (Zaman Dizini). Neden-Sonuç İlişkisi. Objektiflik (Tarafsızlık). Kaynaklara Dayanma. Bağlamı Anlama. Eleştirel Yaklaşım (Kaynak Eleştirisi). Olayları Süreç İçinde İnceleme.

Selçuklu Devleti'nin tarihini anlatan bazı eserler şunlardır: Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Yazıcızâde Ali). el-Evâmîrü’l-‘Alâ’iyye fî’l-Umûri’l-‘Alâ’iyye (İbn Bibi). Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr (Kerimüddin Mahmud-i Aksarayi). Menakıbü’l-Ârifin (Ahmed Eflaki). Ahbârü'd-Devleti's-Selcukiyye. Siyasetnâme (Nizamülmülk).

Edward Carr'ın tarih anlayışı şu şekilde özetlenebilir: Tarihçi-olgu etkileşimi: Tarih, tarihçi ile olguları arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim sürecidir; bugün ile geçmiş arasında bitmeyen bir diyalogdur. Nesnellik ve öznellik: Nesnel tarih mümkün değildir; tarihçinin geleceğe olan bakışının olaylarla değişmesi mümkündür. Düşüncenin önemi: Tarih, tarihi üstünde çalışılan düşüncenin, tarihçinin zihninde yeniden oluşmasıdır. Amaç ve yön duygusu: Tarih, geçmişin olaylarıyla geleceğin amaçları arasında bir diyalogdur; tarihçinin yön duygusu ve yorumu sürekli olarak değişir ve evrilir. Genelleme ve nedensellik: Tarihçi, genelleme yapmalı ve nedensellik aramalıdır, ancak bu genellemeler katı şemalar içine hapsedilmemelidir. Carr'a göre tarihçi, olguları veya kişisel yorumunu öne çıkarmamalı, tüm verileri ele almalıdır.

Neşri Tarihi'nin (Cihannüma) önemli olmasının bazı nedenleri: İlk Osmanlı tarihlerinden biri olması. Ayrıntılı ve doğru bilgiler içermesi. Kaynak değeri taşıması. Sade ve anlaşılır bir üslupla yazılmış olması. Meçhul kaynaklardan alıntılar içermesi.

Oğuz Yabgusu Ali Han'ın adının neden böyle olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Ancak, Oğuz Yabgu Devleti'nin son yabgusu olarak Ali Han'dan bahseden Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî'nin bu bilgisi "destanî" nitelikte görülmektedir. Oğuz Yabgu Devleti'nin yıkılmasının ardından, Oğuzların bir kısmı Karadeniz'in kuzeyine, bir kısmı ise Cend ve Horasan'a göç etmiştir.

Cenâbî Mustafa Efendi, Türkiye Selçuklularını el-‘Aylemü’z-Zâhir fî Ahvâli’l-Evâ’il ve’l-Evâhir adlı eserinde ele almaktadır. 86 kısımdan oluşan eserin her bir bölümünü bir hanedan ya da beyliğe ayıran Cenâbî Mustafa Efendi, Türkiye Selçukluları ile ilgili kısmında, kendi döneminin en sahih kaynaklarına ulaşarak titiz bir çalışma ortaya koymuştur. Türkiye’nin önde gelen Selçuklu tarihçisi Muharrem Kesik, Arapça el yazmalarından hem çevirdiği hem de tenkitli neşrini hazırladığı Cenâbi'ye Göre Türkiye Selçukluları başlıklı kitabında, Cenâbî Mustafa Efendi’nin kaleme aldığı bilgileri dipnotlarla zenginleştirip dönem tarihi açısından yorumlamıştır. Birçok farklı yazmayı karşılaştıran Kesik, yazmalar arası farkları da ortaya koyarak metni ve çeviriyi akademik bir hüviyete büründürmüştür. Cenâbî Mustafa Efendi'nin Türkiye Selçuklularını nasıl anlattığına dair daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: academia.edu'da yer alan "Cena biye Göre Türkiye Selçukluları: Cenâbî Mustafa Efendi'nin El Aylemü'z-Zâhir fî Ahvâli'l-Evâ'il ve'l-Evâhir Adlı Eserinin Türkiye Selçukluları ile İlgili Kısmının Tenkitli Metin Neşri" başlıklı makale; kaynakca.hacettepe.edu.tr'de yer alan "Cenabi Mustafa Efendi'nin el-Aylemü'z-zahir fi ahvali'l-evail ve'l-evahir adlı eserinin Anadolu Selçukluları ile ilgili kısmının tenkidi metin neşri" başlıklı bilgi; tr.wikipedia.org'da yer alan Cenâbî Mustafa Efendi ile ilgili madde.

Herodot, ilk tarihçi olarak kabul edilir. MÖ 5. yüzyılda yaşamış olan Herodot, "Tarihler" adlı eserinde Pers-Yunan savaşlarını ve diğer tarihi olayları sistematik bir şekilde ele almıştır. Ancak, Herodot'un yanı sıra "ilk tarihçi" olarak anılan başka isimler de vardır. Herodot, tarih yazımında mitoloji ve gerçek olayları harmanlamasıyla da bilinir.

Osmanlı'da çifthane sistemini Halil İnalcık ortaya koymuştur. İnalcık, tahrir defterlerinde "hane-ba-çift" kaydı ile karşılaşmış ve bu kayıt, Çift-Hane sisteminin temel birimi olan "çift-hane birimi"ni ifade etmiştir.

Ksenophon'un Hellenika adlı eseri, aşağıdaki nedenlerden dolayı önemlidir: Tarihî değer. İçerik. Kapsam.

Manetho, MÖ 3. yüzyılda yaşamış Mısırlı bir tarihçi ve rahiptir. Manetho'nun yaptığı bazı önemli işler: Firavunların listesini otuz sülaleye ayırmak: Bu yapı, bilim dünyası tarafından kabul görmektedir. Serapis kültünün tanıtılması: Serapis kültünün Mısır'a tanıtılmasında önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. Manetho'nun orijinal eserleri günümüze ulaşamamıştır; sadece diğer metinlerden alıntılar ve referanslar yoluyla korunmuş parçalar mevcuttur.

5T tarih yöntemi, tarihçilerin araştırma ve analiz süreçlerinde kullandığı bir yöntemdir. Bu yöntem, beş aşamadan oluşur: 1. Tarama (Kaynak Arama). 2. Tasnif (Sınıflandırma). 3. Tahlil (Çözümleme). 4. Tenkit (Eleştiri). İç Tenkit: Kaynağın verdiği bilginin doğru olup olmadığını anlamaya çalışılır. Dış Tenkit: Kaynağın gerçekliğini, yani bilgi verdiği dönemden kalıp kalmadığını anlamaya çalışılır. 5. Terkip (Sentez).

Osmanlı'da bazı vakanüvisler: Naîmâ Efendi: Osmanlı'nın ilk resmî vakanüvisidir. Mehmed Râşid: Müderrislikten gelen bir vakanüvis. Küçük Çelebizâde Asım: Vakanüvislik yapmış bir isim. Enverî Sadullah Efendi: Bu göreve beş defa tayin edilmiştir. Ahmed Vâsıf Efendi: Dört defa vakanüvis olarak görev yapmıştır. Sahhaflar Şeyhizâde Mehmed Esad Efendi: Tanzimat döneminde tanınmış bir vakanüvis. Ahmed Cevdet Paşa: En tanınmış vakanüvislerden biridir. Ahmed Lütfi Efendi: Uzun süre bu görevde bulunmuştur (41 yıl). Abdurrahman Şeref Efendi: Son Osmanlı vakanüvisidir.

Halil İnalcık'ın tarih bilinci, tarihte tenkidin nasıl yapılması gerektiğini örneklerle pekiştiren ve geleneksel tarihçilik algısından sıyrılmayı sağlayan bir anlayışa dayanır. İnalcık'a göre: Tarafsızlık ve bilimsellik önemlidir; tarihçilikte tarafsız olmaya çalışılmalı ve tarihsel analiz esas alınmalıdır. Belge ve bulgulara dayalı yorumlar gerçeğe ulaşmada kritik rol oynar. Uzun dönem yaklaşımı (long duree) benimsenmeli, zaman ve mekan bütünlüğüne dikkat edilmelidir. İdeolojik tarihçiliğe karşı çıkılmalı, bilimsel düşünce ve yorumlar ideolojilere kurban edilmemelidir.

Vakanüvis, Osmanlı Devleti'nde zamanın olaylarını tespit etmek ve yazmakla görevli olan devlet tarihçisidir. Özetle: - Vakanüvis: Görevli kişi - Vakayiname: Yazılan kronik Fark: - Vakanüvis, olayları yazan kişidir; vakayiname ise bu yazıların toplandığı kroniklerdir.

Vakanüvis, Osmanlı İmparatorluğu'nda devrin olaylarını yazmakla görevli resmî devlet tarihçisidir. Vakanüvislerin görevleri: Olayları kaydetmek. Kaynakları kullanmak. Devlet tarihini oluşturmak. Vakanüvislik, 17. yüzyılda resmî bir görev haline gelmiş ve 1909'dan saltanatın kaldırılmasına kadar devam etmiştir.

Mirhand, Selçuklular için önemlidir çünkü Ravzatü’s-safâ adlı yedi ciltlik tarih kitabı, Selçukluların da içinde bulunduğu birçok dönemi kapsamaktadır. Mirhand'ın Selçuklularla ilgili önemli bilgileri içeren eserleri şunlardır: Tabaka-i Selçûkiyye: Bu, Ravzatü’s-safâ'nın bir bölümüdür ve Selçuklularla ilgili olayları anlatır. Târih-i Ravzatu’s Safâ: Bu eserinde de Selçukluların erken dönemleriyle ilgili bilgiler bulunmaktadır. Mirhand, Selçukluların kuruluş yıllarına dair önemli bir kaynak olarak kabul edilir, çünkü Meliknâme adlı kayıp eserden yararlanmıştır.

Candan Badem, şu anda herhangi bir kurumda çalışmamaktadır. 1 Eylül 2016 tarihinde 672 sayılı KHK ile Munzur Üniversitesi'ndeki görevinden ihraç edilmiştir. Badem, Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü mezunu olup, Birmingham ve Sabancı üniversitelerinde eğitim almıştır. Akademik çalışmaları arasında "Türk-Ermeni Sorunu Bibliyografyası" ve "Kırım Savaşı ve Osmanlılar" gibi kitaplar bulunmaktadır.

Tarih alanında yapılan araştırmalarda ana kaynaklar, üç ana gruba ayrılır: 1. Birinci Elden Kaynaklar: Tarihi olayın yaşandığı döneme ait olan her türlü bilgi, belge, bulgu ve malzemelerdir. 2. İkinci Elden Kaynaklar: Birinci elden kaynaklardan yararlanılarak oluşturulan veya birinci elden kaynaklara yakın tarihlerde kaleme alınan eserlerdir. 3. Üçüncü Elden Kaynaklar: Ana kaynak ve ikinci elden kaynak bulunmadığında önem kazanan kaynaklardır. Ayrıca, kaynaklar yazılı, sözlü, sesli, görüntülü, gerçek eşya ve nesneler gibi farklı kategorilere de ayrılabilir.

Prof. Dr. Feridun Emecen, Osmanlı tarihi için birkaç önemli nedenle önemlidir: Kapsamlı çalışmaları: "Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600)" adlı kitabı, Osmanlı tarihinin bu dönemini yeniden değerlendiren ve bu alandaki büyük bir açığı kapatan kapsamlı bir çalışmanın ürünüdür. Tarihçilik yaklaşımı: Tarihin ideolojik kalıplarla yazılmasını eleştirir ve kaynak temelli tarihçiliğin önemini vurgular. Kuruluş dönemi analizleri: Osmanlı beyliğinin yükselişinde coğrafi konumun ve farklı unsurları bir arada tutma politikasının rolünü ortaya koyar. Kuruluş dönemi kaynakları: Kuruluş dönemine ait kaynakları, özellikle çağdaş Bizans kaynaklarını kullanarak, bu dönemin anlaşılmasına önemli katkılarda bulunur.