Akarsular

Epijenik ve süperimpoze terimleri farklı alanlarda farklı anlamlar taşır: Jeomorfoloji: Epijenik veya süperimpoze drenaj, akarsuların altındaki kıvrım ve faylardan genç olduğu bir drenaj şeklini ifade eder. Tıp: Süperimpoze, bir şeyi başka bir şeyin üzerine koymak, eklemek veya üst üste geçirmek anlamına gelir. Özetle, epijenik jeomorfolojik bir terim, süperimpoze ise genellikle tıp alanında kullanılan bir terimdir.

Akarsuyun yeterli miktarda alüvyon taşıması, delta ovası ve taban seviyesi ovası (taşkın ovası) gibi şekillerin oluşabilmesi için bir koşuldur. Delta ovası, akarsuların taşıdıkları alüvyonları denize veya göle döküldüğü yerde biriktirmesiyle oluşur. Taban seviyesi ovası, akarsuların ağızlarına yakın kısımlarında, geniş tabanlı vadilerde alüvyonların birikmesiyle oluşan düzlüklerdir.

Düzce'nin su kaynakları şunlardır: Yer altı su kaynakları. Akarsular. Göller. Ayrıca, Düzce'nin su kaynakları, Efteni Gölü’nde toplanır ve Büyük Melen ile taşınarak Karadeniz’e dökülür.

Akarsu yatağı, akarsuyun içinde aktığı doğal oluk şeklindeki yoldur. Akarsu yatakları, bazen boğaz veya kanyon şeklindeki vadilerde olduğu gibi, kendilerini iki taraftan sınırlayan yüksek ve dik yamaçlarla belirgin olabilir. Akarsular, yataklarını çözülme ve kütle hareketleriyle derine ve yana doğru aşındırarak derinleştirir ve genişletir. Bazı vadi türleri: Yarma vadi: Akarsuyun iki düzlük arasında bulunan sert kütleyi aşındırması sonucunda oluşur. Çentik vadi: Akarsuların derine doğru güçlü aşındırması sonucu V şeklinde oluşur. Kanyon vadi: Dirençli ve çatlaklı taşlar içinde, derinlemesine aşındırma ile oluşur. Tabanlı vadi: Akarsu yatağını taban seviyesine yaklaştırdığında, derine aşındırma yavaşlar ve yanal aşındırma ile oluşur.

Kocaeli'nin fiziki haritası, Harita Genel Müdürlüğünün sitesinden ücretsiz olarak indirilebilir. Ayrıca, Kocaeli'nin fiziki haritası şu sitelerde de bulunmaktadır: harita.gen.tr; mahalleportal.com. Kocaeli'nin fiziki haritası, Yandex Maps platformunda da mevcuttur.

Alüvyon, akarsular tarafından oluşturulur. Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri tüm topraklara alüvyal adı verilir. Türkiye'de alüvyon oluşturan bazı akarsular şunlardır: Büyük Menderes; Küçük Menderes; Gediz; Seyhan; Ceyhan.

Kaide seviyesi (taban seviyesi), akarsuların yatağını derine doğru aşındırabilecekleri en son seviyedir. Genellikle deniz seviyesi, akarsuların nihai kaide seviyesidir.

Tersip bendi, fazla miktarda sediment taşıyan ve bu nedenle mansapta çeşitli problemlere yol açan akarsularda yapılır. Tersip bendinin yapıldığı akarsuların bazı özellikleri: Yağış havzalarından kaynaklanan sedimentin mansaba taşınmadan depolanması amacıyla akarsu yataklarına yatay olarak inşa edilir. Klasik tersip bendi, akarsuların yukarı havzalarında oluşan her tür ve boyuttaki rüsubatı depolamak amacıyla yapılır. Geçirgen tersip bendi, istenilen çapta rüsubatın yapı rezervuarında tutulmasına veya istenilen çapta rüsubatın mansaba geçişine imkan sağlar. Tersip bendi yapımında, rüsubatın ve oluşturduğu zararın, derenin morfolojisinin, depolama kapasitesinin, derenin eğiminin, sürüklenen malzemenin cinsinin ve büyüklüğünün, yatağın depolama için uygun kesitinin, tersip bendi yapımında kullanılacak malzemenin temin durumunun ve tersip bendinin yapılacağı yerdeki morfolojik yapı ve zemin birimlerinin jeolojik özelliklerinin dikkate alınması gerekir.

Aspius balığı, genellikle Trakya, Marmara ve Kuzey bölgelerimizin hızlı akan akarsularında bulunur. Bu balık türü, göller, nehirler, göletler ve barajlarda yaşar. Aspius balığının bulunduğu bazı ülkeler: Almanya; Ermenistan; Azerbaycan; Belarus; Bulgaristan; Estonya; Finlandiya; Yunanistan; Macaristan; İran.

Türkiye'de kapalı havzalara dökülen bazı akarsular şunlardır: Konya Kapalı Havzası: Çarşamba Çayı, Sille Çayı, Meram Deresi. Tuz Gölü Kapalı Havzası: Melendiz Çayı, Peçenek Deresi, İnsuyu. Van Gölü Kapalı Havzası: Bendimahi Çayı, Karasu Çayı, Zilan Çayı. Hazar Gölü Kapalı Havzası: Aras Nehri, Kura Nehri. Ayrıca, karstik sahalarda yer alan küçük göller de kapalı havzadır; örneğin, Kestel Gölü ve Suğla Gölü.

Vadi tabanının geniş olmasının sebebi, akarsuların yanal aşındırma yapmasıdır. Akarsu, yatağını taban seviyesine yaklaştırınca yatak eğimi azalır. Tabanlı vadilerde, akarsuyun taşıdığı alüvyonlar vadi tabanına yayılır. Tabanlı vadiler, özellikle Ege Bölgesi'nde yaygındır.

Akarsuların su miktarının fazla olması, aşağıdaki faktörlere bağlıdır: Yağış miktarı ve tipi. Zeminin geçirimlilik özelliği. Kaynak suları. Sıcaklık ve buharlaşma. Havzanın genişliği. Yapısal özellikler (dağlardaki kar kalınlığı, göller vb.). Ayrıca, akarsuyun su miktarının fazla olması, taşıdığı yük miktarına da bağlıdır.

Irmaklar, yeryüzünde ya da yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan sulardır. Türkiye'deki bazı ırmaklar: Kızılırmak. Yeşilırmak. Sakarya. Fırat. Dicle. Meriç. Seyhan. Ceyhan. Asi. Manavgat.

Akarsu rejimleri dört ana kategoriye ayrılır: 1. Düzensiz rejimli akarsular: Akarsu akımında yıl boyunca büyük değişiklikler gözlenir. 2. Düzenli rejimli akarsular: Akarsu akımı yıl içinde fazla değişmez. 3. Sel tipi rejimli akarsular: İlkbahar yağışları ve kar erimeleri sonrası bol su taşır, yaz aylarında ise akım azalır. 4. Karma rejimli akarsular: Farklı iklim bölgelerinden geçerek ilerler ve birden fazla kaynaktan beslenir.

Obsekant akarsu, ana akarsu ve ana eğime ters yönde akan akarsulara verilen isimdir. Obsekant akarsular, genellikle kayaların jeolojik dalış yönlerine zıt doğrultuda akar.

Menderes, akarsuyun yatak eğiminin azaldığı yerlerde, geniş alüvyal vadi tabanları içinde büklümler yaparak akmasıdır. Seki (taraça), yatağına alüvyonlarını yaymış olan akarsuyun yeniden canlanarak yatağını kazması ve derinleştirmesi sonucunda oluşan basamaklar, yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır. Özetle: - Menderes: Akarsu büklümleri. - Seki (taraça): Yüksekte kalmış eski vadi tabanları.

Akarsular, çeşitli kriterlere göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir: Akma durumuna göre: Sürekli akarsular. Süreksiz akarsular (mevsimlik akarsular). Akış debisine göre: Dere. Çay. Nehir (ırmak). Akma ortamına göre: Yeraltı akarsuları. Yerüstü akarsuları. Rejimine göre: Düzenli rejimli akarsular. Düzensiz rejimli akarsular. Karma rejimli akarsular. Ayrıca, akarsular döküldüğü yere göre açık havza ve kapalı havza akarsuları olarak da sınıflandırılabilir.

Türkiye'nin en büyük üç akarsuyu, farklı bölgelerde yer almaktadır: 1. Kızılırmak Nehri: İç Anadolu Bölgesi'nde bulunur. Sivas'ın Kızıldağ eteklerinden doğar ve Samsun'da Karadeniz'e dökülür. 2. Fırat Nehri: Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alır. Murat ve Karasu nehirlerinin Elazığ'da birleşmesiyle oluşur ve Suriye üzerinden Irak'a uzanır, burada Dicle Nehri ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür. 3. Dicle Nehri: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunur. Güneydoğu Toroslarda doğar ve Fırat Nehri ile birleşerek Şattülarap'ta Basra Körfezi'ne dökülür. Bu akarsular, Türkiye'nin en uzun ve en büyük su kaynaklarını oluşturmaktadır.

Menderesli akışın bazı özellikleri: Akış hızı düşüktür. Yatak yapısı kıvrımlıdır. Hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetlerini bünyesinde taşır. Verimli tarım alanlarıdır. Akarsu uzunluğunu artırır. Eğimin az olduğu, genellikle düzlük bölgelerde veya ovalarda görülür. Menderesli akarsularda, dış bükey kıyısında suyun hızı arttığı için aşındırma meydana gelirken, iç bükey kıyısında akış hızı düştüğünden tortu birikmesi gerçekleşir.

Akarsuların taşıma kapasitesi, akarsuyun hızına bağlıdır. Hızlı akarsular: Akarsuyun en derin yüzeyin biraz üzerinde ve yüzeyin biraz altında olan kısımlarında hız daha yüksektir. Yavaş akarsular: Yanlarda, dipte ve su yüzeyinde sürtünme nedeniyle hız azalır ve dolayısıyla taşıma kapasitesi düşer. Akarsuların taşıma kapasitesi, ayrıca yatak eğimi, su miktarı, taşınan yük miktarı, yatağın genişliği ve iklim koşulları gibi faktörlere de bağlıdır.