Aşındırma

Hörgüç kaya, buzul aşındırması sonucunda oluşur. Hörgüç kaya oluşumunda etkili olan iki temel ana faktör vardır: Buzul kütlesi. Kayanın direnç farkı. Buzul, ana kayayı şekillendirirken, katmanlar arasındaki farklılıklar da bu oluşumda etkili olur. Hörgüç kayalar, birkaç metreden 30-40 metreye kadar değişebilir ve genellikle yüksek dağların tepelerinde görülür.

Tafoniler, genellikle kurak ve yarı kurak bölgelerde oluşur ve oluşumunda birkaç etken rol oynar: Günlük sıcaklık değişimleri: Çöl iklimlerinde gündüz ve gece arasındaki sıcaklık farkı 20 dereceden fazla olabilir. Kimyasal ayrışma: Tuz kristallerinin kayadaki deliklerde veya çatlaklarda birikmesi ve su buharlaştığında bu kristallerin büyümesi, kayaya basınç uygulayarak çatlakların oluşmasına yol açar. Rüzgâr erozyonu: Rüzgarın aşındırma kuvveti, çatlakların genişlemesine ve tafonilerin oluşmasına katkıda bulunur. Donma-çözülme: Kayaların içindeki suyun donup çözülmesi de tafoni oluşumuna etki edebilir. Tafoniler, granit, kumtaşı ve kireçtaşı gibi granül kayalarda görülür ve oluşumları kayanın türüne, çevresel faktörlere ve zaman içindeki değişikliklere bağlı olarak farklılık gösterir.

Akarsuyun en güçlü aşındırıcı etkisi mekanik aşındırma olarak kabul edilir. Mekanik aşındırmanın gücü şu faktörlere bağlıdır: Su miktarı (akım). Akış hızı. Yük miktarı. Zeminin özelliği.

Karstik dolin, iki ana şekilde oluşur: 1. Çökme dolini: Donmuş topraklar hariç tüm iklim bölgelerinde görülebilir. 2. Çözünme dolini: Nemli ve ılıman bölgelerin karstik platolarında, buharlaşmadan fazla yağışın olduğu durumlarda oluşur. Dolinler, genellikle lapyaların birleşmesiyle erime ve çökme sonucu meydana gelir.

Taşlanmış yüzey, aşındırma yöntemi ile malzemenin yüzeyinde talaş kaldırılmasıyla elde edilen yüzeydir. Bu terim, paslanmaz çelik yüzey kalitelerinden biri olan ve çok ince bir şekilde taşlanmış yüzeyi ifade eden "HL (Hairline)" için de kullanılır.

Buzul moreni, buzullar tarafından taşınan sediman ve döküntünün buzul üstünde, buzul altında veya buzul kenarlarında depolanmasıyla oluşan yer şekilleridir. Morenler, oluşum mekanizmalarına, şekilsel özelliklerine ve bulundukları yere göre farklı isimler alır: Taban morenleri: Buzulun zemininde bulunan kaya parçalarını uygun yerlere bırakmasıyla oluşur. Yan morenler: Vadi yamaçlarından kopup düşen kaya parçalarının buzulun kenar kısımlarında birikmesiyle oluşur. Orta morenler: İki buzulun tek bir noktada birleşmesi sonucu oluşur. Cephe morenleri: Buzulun ön kısımlarında ya da dil kısımlarında oluşur. Morenler, hem güncel buzulların üstünde veya kenarlarında var olan aktif yer şekilleri olduğu gibi, tamamen ortadan kalkmış olan buzulların arta kalan izleri olarak da görülebilir.

Metaller, çeşitli maddeler tarafından aşındırılabilir: Asitler: Metallerle reaksiyona girerek onları çözebilir. Ağır metaller: Yüksek dozda bakır, nikel ve demir gibi metaller toksik etki gösterebilir. Oksijen ve su: Metallerin yüzeyinde metal oksit tabakası oluşturarak aşındırır. Bazı metallerin aşındırıcı maddelere karşı dayanıklılığı: Soy metaller: Altın ve platin, asitlere karşı oldukça dirençlidir. Paslanmaz çelik: Oksidasyona karşı dayanıklıdır, bu nedenle asitlerin etkisi altında aşınmaz. Alüminyum: Asitlere karşı dayanıklıdır. Titanyum: Aside dayanıklıdır, korozyon direnci nedeniyle havacılık endüstrisinde kullanılır.

Denge profiline ulaşmış akarsular hem aşındırma hem de biriktirme yapar. Aşındırma: Denge profiline ulaşmış akarsularda derine aşındırma sona erer; bunun yerine yana doğru aşındırma gerçekleşir. Biriktirme: Akarsu, yük miktarının artması ve hidrolik gücün azalması gibi sebeplerle yükünü çevresine bırakır. Türkiye'deki akarsular genellikle denge profilini almamış akarsulardır.

Peri bacalarının oluşumunda etkili olan dış kuvvetler şunlardır: Su erozyonu. Rüzgar erozyonu. Bu iki erozyon türünün birleşimi, peri bacalarına karakteristik konik gövde ve şapka görünümünü verir.

Geriye aşındırma, akarsuların yataklarını ağızdan kaynağa doğru aşındırıp derinleştirmesi olayıdır. Bu aşındırma türü şu durumlarda gözlemlenebilir: Karstik kaynaklar: Karstik arazilerdeki akarsulara katılan karstik kaynakların ağız kısımlarında geriye doğru aşındırma görülebilir. Dikleşmiş vadi kesitleri: Boyuna profildeki eğim kırıklığında, hızlı akan su erozyonun hızlanmasına yol açar ve nikpoint (eğim kırığı) yukarı doğru göç eder. Geriye aşındırma sonucunda akarsu boyu geriye doğru uzar, su bölümü alanını yararak komşu akarsuyu veya kollarından birini kendine bağlayabilir.

Akarsu vadisinin genişlemesinin birkaç nedeni vardır: Yana aşındırma. Biriktirme. Menderes oluşumu. Ayrıca, peneplen oluşumu sırasında sahada yükselme meydana gelirse, akarsu tekrar deniz seviyesine kadar aşındırma yapar ve bu da vadinin genişlemesine yol açar.

Taraça (seki) oluşumu, hem aşındırma hem de biriktirme faaliyetleriyle gerçekleşir. Aşındırma: Akarsuların yatağını alüvyonlarla doldurduktan sonra, arazinin yeniden yükselmesi (epirojenez) sonucu yatağını tekrar derinleştirmesiyle oluşur. Biriktirme: Akarsuların, yatak eğiminin ve akış hızının azaldığı yerlerde, taşıdıkları alüvyonları biriktirmesiyle meydana gelir.

Rüzgar, aşağıdaki yer şekillerini aşındırır: Mantarkaya (şeytan masası). Tafoni. Şahit kaya. Yardang. Hamada (çöl kaldırımı). Ayrıca, rüzgarların aşındırma yoluyla oluşturduğu diğer yer şekilleri arasında tanık tepe, tani, barkan, lösler ve kum yığınları da bulunur.

Sülfürik asit, camı aşındırıcı etkisi nedeniyle cam kaplarda saklanamaz. Sülfürik asit, metal kaplarda da saklanmamalıdır, çünkü asit metallerle tepkimeye girer. Asitlerin saklanması için polimetilpenten veya teflon gibi korozyona karşı dirençli plastik kaplar tercih edilmelidir.

Derine ve yanal aşındırma, akarsuların yataklarını kazarak ve kopardığı parçacıkları taşıyarak yaptığı iki temel aşındırma türüdür. Derine aşındırma. Yanal aşındırma. Akarsular, akışa geçtikleri yatak içinde üç şekilde aşındırma yaparlar: 1. Kimyasal aşındırma. 2. Fiziksel (mekanik) aşındırma. 3. Geriye aşındırma.

Çakıl taşları, suyun aşındırması nedeniyle yuvarlak olur. Çakıl taşları, denizin veya nehrin, birbirlerine çarptırarak sürüklediği küçük kaya parçalarıdır. Çakıl taşlarının yuvarlak olmasının diğer nedenleri şunlardır: Akarsular. Dalgalar. Rüzgar. Diğer doğal faktörler.

Koyaklar, genellikle akarsu aşındırması sonucu oluşur. Diğer oluşum nedenleri: Buzul erozyonları: Buzulun oluşturduğu koy alanları, coğrafyada "fiyort" olarak bilinir. Kıta kaymaları: Büyük koylar, kıta alanlarının fay hatları sonucunda dağılarak birbirinden ayrılmasıyla oluşabilir. Kayaçların etkisi: Yumuşak kayaçlar koy oluşumuna etki ederken, sert kayaçlar burun oluşumuna neden olur.

Dağ içi ovası, akarsuların biriktirme faaliyetiyle oluşur. Akarsuların eğimin azaldığı yerlerde, taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklere dağ içi ovası denir.

Kuş pisliği, boyaya zarar verir çünkü: Asidik içerik: Kuş pisliği, yüksek oranda ürik asit içerir ve bu asit, boya ile tepkimeye girerek boyanın üst katmanını aşındırır. Zımpara etkisi: Kuruduğunda sertleşen kuş pisliği, temizlik sırasında boya yüzeyinde çiziklere neden olabilir. Yüksek üre içeriği: Üre, amonyak gibi bazik bileşiklere dönüşebilir ve bu da boyanın koruyucu tabakasını zayıflatır. UV ışınları ile etkileşim: Güneş ışığına maruz kalan kuş pisliği, asidik etkisini artırarak boyada daha hızlı bozulmaya yol açar. Bu zararlardan korunmak için kuş pisliklerinin mümkün olan en kısa sürede temizlenmesi önerilir.

Asitler, mermer ve metal yüzeyleri aşındırır çünkü kimyasal bir reaksiyona neden olur. Mermer üzerinde asitlerin aşındırıcı etkileri: Matlaşma. Lekelenme. Çatlama. Metaller üzerinde asitlerin aşındırıcı etkileri: Çözünme ve erime. Paslanma önleme ve metal işleme. Asitlerin aşındırıcı etkilerinden korunmak için mermer ve metal yüzeylerde asit içeren maddelerin kullanılmasından kaçınılmalıdır.