YahudiKültürü

Ağlama Duvarı'na dilek kağıtları bırakılmasının nedeni, Yahudi inancına göre bu duvarın Tanrı'ya en yakın olunan yer olduğuna inanılmasıdır. Ayrıca, Ağlama Duvarı'nda dilek kağıdı bırakmanın bir diğer nedeni de duaların Tanrı tarafından özel bir anlamla karşılandığına inanılmasıdır. Ağlama Duvarı'nda dilek kağıdı bırakmak, yalnızca Yahudiler için değil, inançlı birçok insan için de anlam taşır.

Havra Sokağı, İzmir'in tarihi ve kültürel mirasının önemli bir parçasıdır. Önemini oluşturan bazı unsurlar: Tarihî değer: Osmanlı'dan günümüze kadar gelen bir ticaret merkezi olarak tarihi bir geçmişe sahiptir. Dini yapılar: Sokağın çevresinde, çoğu eski tipte merkezi sistemde inşa edilmiş sinagoglar (havralar) bulunmaktadır. Ticaret merkezi: 19. yüzyılın sonlarına doğru, sadece bir ibadet yeri olmanın ötesinde, İzmir'in önemli ticaret merkezlerinden biri haline gelmiştir. Kültürel doku: İzmir'in Juderia olarak bilinen Yahudi yerleşim alanının merkezini oluşturur.

"Kulüp" dizisi, 1950'li yıllarda İstanbul'da, Beyoğlu civarında, Sefarad Yahudisi Matilda ve kızı Raşel'in hayatını merkezine alır. Konu özeti: Genel afla hapisten çıkan Matilda, kızı Raşel ile yeniden bağ kurmaya çalışır. Raşel, bir gece kulübünde çalışırken, kulübün yöneticisi Çelebi ile başı derde girer. Matilda, kızını bu beladan kurtarmak için kulüpte çamaşırcı olarak işe başlar ve bu süreçte, mekanın sahibi Orhan Şahin ve assolist Selim Songür ile yolları kesişir. Matilda, kızının, Yahudi olduğunu gizleyerek sürdürdüğü ilişkiden tedirgin olur ve kızını bu kişiden uzak tutmaya çalışır. Dizi, Türkiye'deki Yahudi cemaatini kalıp yargılar dışında ele alması ve tarihle yüzleşmeye bir alan açmasıyla dikkat çeker.

2017 yapımı "Disobedience" (İtaatsizlik) filmi, babasının ölümü üzerine Londra'ya dönen ve dindar Yahudi cemaati tarafından soğuklukla karşılanan fotoğrafçı Ronit'in hikayesini anlatıyor. Ronit'in çocukluk arkadaşları Dovid ve Esti evlenmiştir. Film, toplumsal normların dogmatikliğine ve tabuları yıkmanın gerekliliğine değiniyor. Yönetmen Sebastián Lelio, bu filmiyle de kadınların merkezde olduğu bir hikaye sunuyor.

Menashe filmi, Brooklyn'deki ultra-ortodoks Yahudi topluluğu içinde, dul bir adamın oğlunun velayeti için verdiği mücadeleyi anlatıyor. Filmin konusu: Menashe Lustig, yakın zamanda eşini kaybetmiş Hasidic Yahudi bir adamdır. On yaşındaki oğlu Rieven, bir karar gereği Menashe'nin kız kardeşinin evinde yaşamaktadır. Menashe, oğlunu geri alabilmek için yeniden evlenmelidir. Menashe, ilk evliliğinin mutsuz olması nedeniyle yeniden evlenmeye isteksizdir. Bir markette çalışan Menashe, maddi zorluklar yaşamaktadır. Oğlu, ona siyah paltolu ve fötr şapkalı olmasının yakışacağını söyler. Başarılı kayınbiraderi Eizik, Menashe'ye tepeden bakar. Menashe, Rieven'in kendisiyle yaşaması için Rab'bin de desteğini alır, ancak Rab, çocuğun iki ebeveynli bir evde büyümesi gerektiğini belirtir. Eizik, anma yemeğinin daha gösterişli bir evde yapılmasını ister, ancak Menashe, yemeğin kendi evinde yapılmasını ısrar eder. Menashe, kugel tarifi için bir komşuya gider ve yemeği fırına koyduktan sonra anma törenine katılır. Eve döndüğünde, dairenin dumanla kaplandığını görür. Eizik, yanmış kugeli eleştirir, ancak Rab, yemeği beğenir ve Eizik'e bir dilim yemesini söyler. Menashe, Rieven'in kendisiyle yaşaması için yalvarır, ancak önce bir eş bulması gerektiği söylenir. Menashe, bir çöpçatanla görüşür, ritüel banyosuna girer ve geleneksel kıyafetlerini giyer.

İsrail'de kadınların giyim tarzı, farklı dini ve kültürel gruplara göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak Yahudi toplumunda kadınların giyiminde şu kurallar geçerlidir: Başörtüsü, uzun kollu ve uzun etek giymek zorunludur. Yaka açıklığı, köprücük kemiklerini örtecek şekilde olmalıdır. Etek boyu, dizden aşağı uzanmalıdır. Etekte yırtmaç olmamalıdır. Pantolon giymek yasaktır. Ayrıca, evli olmayan genç kızlar için farklı kurallar geçerlidir; örneğin, yaz aylarında çorap giymek zorunda değillerdir. İsrail'de, 2016 yılında şarkıcı Hanna Goor'un bir konserde şort ve bikiniyle sahne alması yasaklanmış ve bu durum "şort devrimi" olarak adlandırılan bir kadın hareketine yol açmıştır.

Minyan filmi, 1980'lerde Brighton Sahili'ndeki Rus Yahudi topluluğunda yaşayan, eşcinselliğini keşfetmeye başlayan ve bu süreçte topluluğunun katı kurallarını sorgulamaya başlayan David'in hikayesini anlatıyor. David, bir yandan da iki gizli eşcinselle arkadaşlık kurar. Minyan, aynı zamanda 2020 yapımı bir dram ve LGBTQ+ filmidir.

Lilith, farklı mitolojilerde ve kültürlerde çeşitli anlamlar taşır. Yahudi mitolojisinde Lilith, Adem'in ilk eşi olarak bilinir ve zamanla şeytani bir karaktere dönüşmüştür. Mezopotamya mitolojisinde ise Lilith, rüzgar ve şehvete hükmeden bir dişi ruh veya fırtına tanrıçasıdır. Lilith'in Türkçe'de doğrudan bir anlamı yoktur, ancak çeşitli mitolojik ve kültürel bağlamlarda anlatılan hikayeler ve semboller aracılığıyla çeşitli anlamlar yüklenebilir.

Yehuda ismi, İbranice kökenli olup "şükran" veya "övmek" anlamına gelir. Ayrıca, Yehuda şu anlamlara da gelebilir: Yehuda (ata). Yehuda İskariyot.

"Wunderkinder - Harika Çocuk" filmi, Nazi soykırımında ölen Yahudi çocukların anısına çekilmiş bir dram, savaş ve müzik filmidir. Filmde anlatılan konu özetle şu şekildedir: Ukrayna, 1941. Abrascha kemanda, Larissa piyanoda ve Hanna kemanda üstün yeteneğe sahip üç çocuk. Üç çocuk, yeteneklerini sergilemek üzere, Stalin’in de konuk olduğu bir konser için Moskova’ya gönderilirler. Film, din, dil ve ırk farklılığı yüzünden parçalanan bir dünyada, bu çocuklar arasında gelişen sevgi ve dostluğa odaklanır. Ayrıca, çocukların savaşın gölgesinde nasıl hayatta kaldıkları ve müzik yeteneklerini nasıl kullandıkları da anlatılır.

Hanukkah (Hanuka), 8 gün sürer. İbrani takvimine göre Kislev ayının 25. gününde başlar ve genellikle Kasım sonu ile Aralık ortasında gerçekleşir.

İsrail bayrağında 7 kollu şamdan (Menora), 1948 yılında kurulan İsrail Devleti'nin ulusal amblemi olarak benimsendiği için yer almaktadır. Menora, Yahudiliğin en eski sembollerinden biridir ve Kudüs Tapınağı'nda kullanılan bir şamdanı ifade eder.

"Damdaki Kemancı", 1905 yılında Çarlık Rusyası'nda geçen ve Yahudi asıllı Rus yazar Şolem Aleyhem'in "Sütçü Tevye" öykülerine dayanan bir müzikaldir. Müzikal, yoksul sütçü Tevye, eşi Golde ve üç kızının hikayesini anlatır. Eserde ele alınan bazı temalar: Gelenek ve değişim: Toplumsal değişimlerin kişilerin hayatları üzerindeki etkileri ve geleneklerin bu süreçte oynadığı rol. Yoksulluk ve yaşam mücadelesi: Yoksulluk ve Japonlarla yapılan savaşın etkisiyle artan ekonomik zorluklar. Aşk ve aile: Sevginin ve aşkın gücü, aile içi dinamikler. "Damdaki Kemancı", 1964 yılında Broadway'de ilk kez sahnelenmesinin ardından büyük başarı elde etmiş ve birçok ödül kazanmıştır.

Shavua tov, İbranice "iyi hafta" anlamına gelir ve Şabat'ın sona erdiği Cumartesi gecesi söylenen bir iyi dilek ifadesidir. Aynı zamanda, Yidiş dilinde "ah gutte voch" olarak da ifade edilir ve aynı anlamı taşır. Bu ifade, genellikle birbirini selamlarken veya vedalaşırken de kullanılır.

Ştetl (shtetl), Yidişçe kökenli bir terim olup, Polonya ve Doğu Avrupa’daki küçük, genellikle Yahudi yerleşim yerlerini tanımlamak için kullanılır. Bu yerleşim yerleri, genellikle tarıma dayalı olan ve belirli bir topluluk yapısına sahip olan kasabalardır. Ştetl kelimesi, Yidişçe “stetl” (stadt) kelimesinden türetilmiştir ki bu da Almanca “Stadt” (şehir) kelimesini ifade eder. İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Doğu Avrupa'da, özellikle Polonya ve Ukrayna'da ağırlıklı olarak Yahudi nüfusuna sahip küçük bir kasaba veya köye atıfta bulunur. Ştetl, aynı zamanda bir topluluğun, öz kimliğin ve geleneklerin çözülmeden korunduğu bir yer olarak da düşünülmeye başlanmıştır. Holokost, ştetl'lerin tamamen yok edilmesiyle sonuçlanmıştır. Bugün, ABD'deki büyük ölçüde Yahudi toplulukları ve Hasidik topluluklar, ştetl terimini bazen köy yapılarına sahip yerleşim yerlerini tanımlamak için kullanır.

"Şalom Aleichem" İbranice bir selamlaşma ifadesidir ve "barış seninle olsun" anlamına gelir. Bu ifade, Yahudiler arasında yaygın olarak kullanılır ve karşılık olarak "Aleichem Şalom" (barış, seninle de olsun) cevabı verilir.

Simitin kökeni, Orta Çağ’da Polonya’ya yerleşen Yahudi topluluklarına dayanır. Yahudiler, simitleri hem haşlayarak hem de ortasına delik açarak pişiriyorlardı.

John Freely'nin "Kayıp Mesih: Sabatay Sevi'nin İzini Sürerken" adlı kitabı, 17. yüzyılda yaşayan ve Kabala mistisizmi aracılığıyla Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika'daki Yahudileri beklenen Mesih olduğuna inandıran Sabatay Sevi'nin hikayesini anlatır. Kitapta, Sevi'nin doğum yeri olan İzmir'den başlayarak Venedik, Roma gettoları, Kahire pazarları, Kudüs ve Safed haham okulları gibi geniş bir coğrafyadaki faaliyetleri ele alınır. Bu hikaye, Yahudi mistizminin ve günümüzde hala müritleri bulunan Sabataycılığın bilinmeyen yönlerini aydınlatmayı amaçlar.

Lilith'in şeytanla evlendiğine dair doğrudan bir bilgi bulunmamaktadır. Yahudi mitolojisine göre Lilith, Adem'in ilk eşi olarak yaratılmıştır ve Adem'e itaat etmeyi reddederek cennet bahçelerinden atılmıştır. Bazı kaynaklarda ise Lilith'in, ayrıldıktan sonra cinlerle ve cinlerin kralı Samael (Şeytan) ile cinsel ilişki içine girdiği ve onlardan her gün yüz çocuk doğurduğu anlatılmaktadır.

Doğu Avrupa'da kurulan Yahudi köylerine "shtetl" adı verilmiştir.