Sufizm

Serçeşme'nin piri, Alevilik-Bektaşilik inancında Hacı Bektaş Veli'dir. Başpirlik (Serçeşme) geleneği, 874 yılında İran'ın Nişabur kentinde kurulmuş, 1220 yılındaki Moğol işgali sonrası Anadolu'ya, Amasya'ya taşınmıştır. Serçeşme, aynı zamanda "çeşme başı", "su başı", "pınar" ve "kaynak" anlamlarına da gelir.

Metin Hakverdioğlu'nun "Gül Kokulu Mevlana" adlı eseri, İsmail Siraceddin Şirvanî'nin hayatını ve manevi yolculuğunu konu alır. Kitapta, Şirvanî'nin Kur'an muallimlerine, fıkıh âlimlerine ve sufilere hürmet etmesi, kalp selâmeti, cömertlik, eziyetten çekinme gibi öğütleri yer alır. Eserde, Şirvanî'nin Kafkasya'dan Anadolu'ya uzanan yolculuğu ve manevi rehberliği de anlatılır.

Mesnevi'nin ilk 18 beyti, eserin tamamının bir özeti niteliğinde olması ve Mevlana'nın Tanrı'ya olan aşkını, insanın manevi yolculuğunu ve bu yolda karşılaşabileceği zorlukları vurgulaması nedeniyle önemlidir. Bu beyitlerde, varlık ve yokluk arasındaki ince çizgiye dikkat çekilir. Ayrıca, Mevleviler arasında 18 sayısının kutsal sayılması, bu beyitlerin ebcet hesabına göre "Hay" esmasına ve 18 bin aleme işaret etmesiyle de ilişkilidir. Mesnevi'nin ilk 18 beytini anlamak, eserin geri kalan 25.000'den fazla beytini anlamak için de bir anahtar niteliğindedir.

Nefsin hangi hayvana benzediğine dair bazı görüşler şunlardır: Üveys Veysel Karane Zikri'ne göre: Yılan şeklinde görünüyorsa, yalancı, acıması az, sinsi ve gıybet yapan bir kişiliğe sahiptir. Domuz olarak görülüyorsa, helal-haram ayrımı yapmayan, eşine sadık olmayan, bencil ve vurdumduymaz biridir. Ayı, kaplan, çakal, kurt gibi yırtıcı hayvanlar görülüyorsa, acıma ve merhamet bilmeyen, istediğini elde etmek için her yola başvuran bir kişidir. Köpek nefse sahip biri, parayı ve dünyayı çok seven, para için her şeyi yapan, ancak sevdiklerini de koruyabilen biridir. Sıddîk Nâci Eren Efendi'nin eserlerine göre: Akrep, yılan ve çıyan nifak, düşmanlık ve soğukluğu temsil eder. Aslan, zulüm, tekebbür, kin ve kibiri simgeler. Domuz, haram kazanma, dünya sevgisi, cinsel arzu ve ehlullahtan gafil olmayı ifade eder. Bu tür yorumlar, tasavvufi ve mistik yorumlara dayanmaktadır ve bilimsel bir temele sahip değildir.

Evet, Mevlana Celaleddin Rumi'nin hayatı film olmuştur. Bazı filmler: Mevlana Celaleddin-i Rumi: Aşkın Dansı. Mihrimah Karatay. Ayrıca, Katarlı bir film şirketi olan Fine Pearl Studios tarafından Mevlana'nın hayatını konu alan bir film çekilmektedir.

Ahmet Yesevi'nin Fakrname eseri, tasavvuftaki incelikleri, tarikat adabını, usulünü, erkanını, kâmil bir şeyhin ve dervisin vasıflarını ve "Dört Kapı - Kırk Makam" anlayışını ele alır. Fakrname, Divan-ı Hikmet'in bir bakıma mukaddimesi olarak kabul edilir. Eserde ayrıca: kötü ahlaktan sıyrılıp güzel ahlak ile donanması gereken dervişin manevi yolda ilerlemesi; alçakgönüllülüğü, dünya nimetlerini hiçe sayarak azla yetinmeyi konu alan bir mesnevi; fakrın önemi ve İslamî bir hüviyete büründürülmesi gibi konular işlenir.

Filozofların Gül Bahçesi, 16. yüzyıldan kalma bir simya incelemesi olup, başlığındaki "gül bahçesi" metaforu, bir antoloji veya bilgece sözler koleksiyonu anlamına gelir. Ayrıca, Fuzûlî'nin "Leylâ vü Mecnûn" mesnevisinde de gül ve gül bahçesi önemli bir yer tutar. Bunun yanı sıra, mitolojik anlatılarda gül, çeşitli tanrıların ve efsanevi olayların bir parçası olarak yer alır. "Filozofların Gül Bahçesi" ve Fuzûlî'nin eserindeki gül bahçesi, farklı bağlamlarda farklı anlamlar taşırken, her iki kullanımda da gül, sembolik ve çok katmanlı bir öğe olarak işlenmiştir.

Hasandede'nin soyu, Hz. Muhammed'in soyuna dayanmaktadır. Hasandede, Hz. Peygamber'in soyundan, Karaman Ustacalı Dergahı’nın piri Şeyh Yakup Fakih’in oğludur. Ayrıca, Hasandede'nin ailesinin Oğuz boylarından Ustaclu topluluğuna bağlı olduğu belirtilmektedir.

Yunus Emre'nin "Sensin Bize Bizden Yakın" şiiri, Allah'ın varlığını, yakınlığını ve bazı felsefi soruları ele alır. Şiirde işlenen bazı temalar: Allah'ın yakınlığı: "Sensin bize bizden yakın, görünmezsin hicap nedir" dizesiyle Allah'ın insana yakın olduğu, ancak bu yakınlığın anlaşılamadığı ifade edilir. Allah'ın tekliği: "Şerikin yok senin haşa, suçlu kimdir ikap nedir" dizesiyle Allah'ın tek olduğu ve başka bir ortak kabul etmediği vurgulanır. Felsefi sorular: "Bu işleri kimdir düzen, bu suale cevap nedir" dizeleriyle hayatın ve olayların düzenleyicisi üzerine sorular sorulur. Şiir, Yunus Emre'nin tasavvufi ve felsefi düşüncelerini yansıtır.

"Er odur ki kokuyu alabile, yoksa âlem nesîm ile doludur" sözü, Niyâzî-i Mısrî'nin bir sözünde geçen bir beyittir. Bu sözün anlamı şu şekilde açıklanabilir: Kokuyu alabilmek: Her şeyde kemâle nazar etmek ve her nesnede Hakk’ın kayyûmiyetini görmek. Âlem nesîm ile dolu olmak: Âlemin her tarafının güzel kokularla dolu olması, ancak tek tek her şeyde bu kokuyu fark edememek. Bu söz, her şeyde kemâle odaklanmanın önemini ve Hakk’ın her varlıktaki tecellîlerini görmenin gerekliliğini vurgular.

İbtidânâme'nin önemli olmasının bazı nedenleri: Mevlânâ ve çevresi hakkında bilgi kaynağı: Eser, Mevlânâ ve onun hemdemi olanların hal tercümelerini anlatır. Mevleviliğin temeli: İbtidânâme, Mevlevi tarihinin ve felsefesinin temelini oluşturan bir eserdir. Mesnevi'nin anlaşılmasına katkı: Sultan Veled, bu eseri Mevlânâ'ya benzemek ve Mesnevi'deki bazı noktaların doğru anlaşılmasını sağlamak amacıyla yazmıştır.

Evet, metropolde sufi olunabilir. Yazar Selcen Gür'ün "Plaza Sufisi" adlı kitabı, tasavvuf ve psikoloji bakış açılarını harmanlayarak, kent yaşamında erdemli ve mutlu olmanın yollarını ele almaktadır. Sufilik, dünyadan soyutlanmayı gerektirmez; aksine, Cüneyd'in tanımına göre sufi, toprağa benzer; her kötü şey ona atılır, ondan ise iyiden başkası çıkmaz.

Türk kültür hayatında görüş ve düşünceleriyle önemli izler bırakan bazı sufiler: Hoca Ahmet Yesevi. Yunus Emre. Mevlana Celalettin Rumi. Hacı Bektaş Veli. Hacı Bayram Veli. Ahi Evran.

Bektaşîliğin ilk piri olarak kabul edilen kişi Hacı Bektaş-ı Veli'dir. Ancak, Bektaşîlik tarikatının kuruluş sürecinde farklı görüşler bulunmaktadır. Bektaşîlik tarikatının kurumsallaşma sürecinin tamamlanmasının ise XVI. yüzyılda Balım Sultan tarafından gerçekleştirildiği ileri sürülmektedir.

Merkez Efendi, Halvetiyye tarikatının Sünbüliyye koluna mensuptur.

Ali Şir Nevai, belirli bir edebi akıma mensup olmaktan ziyade, Türk edebiyatında üslup sahibi birkaç şairden biri olarak kabul edilir. Nevai, şiirlerinde hem İran edebiyatının biçim ve içeriğini benimsemiş, hem de Türk yaşantısından örnekler vererek milli detaylar kullanmıştır. Ayrıca, Nevai'nin yazdığı eserler ve çalışmalarıyla edebî alana yenilik getiren bir şahsiyet olduğu belirtilmektedir.

Şems ve Yenge'nin nasıl tanıştığına dair bilgi bulunamadı. Ancak, Şems-i Tebrizi ve Mevlana Celaleddin Rumi'nin tanışma hikayesi şu şekildedir: Mevlana, bir gün Şeker Tüccarları Hanı civarında, baştan ayağa siyahlar giymiş birisiyle tanışır.

Yunus Emre'nin "Sufiyim Halk İçinde" şiiri, dervişlik ve dünyevi görünüm ile içsel durumun çelişkisini anlatır. Şiirde işlenen temalar: Dervişlik Görünümü: Dışta derviş gibi görünme, ancak içten boş ve günahkar olma. Marifet ve Kibir: Marifet dilini kullanma, ancak kibirden vazgeçememe. İbadet ve Riya: İbadetlerin riya ile yapılması. İçsel Çatışma: İç pazarda dürüst olmama, ikiyüzlülük. Şiirde, dış görünüşle iç dünyanın uyumsuzluğu ve bu durumun toplumsal algıdaki yansımaları ele alınır.

Şems ve Mevlana'nın tanışma tarihi olan 13. yüzyıl ortaları, Şems'in yaklaşık 40 yaşında, Mevlana'nın ise 37-38 yaşlarında olduğu bir döneme denk gelmektedir. Ancak, Şems ve annenin ne zaman tanıştığına dair spesifik bir bilgi bulunmamaktadır. Şems-i Tebrizi ve Mevlana Celaleddin Rumi'nin ilk karşılaşmaları, Mevlana'nın Halep'te olduğu bir dönemde, yaklaşık otuz yaşındayken gerçekleşmiştir. Daha fazla bilgi için Şems ve Mevlana'nın yaşamlarına dair kaynakları incelemek faydalı olabilir.

Kulluğun en büyük mertebesi, ubûdiyyet yani kulluktur. Akşemseddin Hazretleri'ne göre kulluğun beş mertebesi vardır: 1. Ten kulluğu. 2. Nefs kulluğu. 3. Gönül kulluğu. 4. Sır kulluğu. 5. Can kulluğu. Müfessirlerin beyanına göre ise kulluğun en yüksek mertebesi, rızâ-ı ilâhîye nâil olmaktır.