Sufizm

Aşık Yunus'un "Benim Adım Dertli Dolap" şiiri, su değirmeni dolabının iniltilerinden yola çıkarak insanın varoluş hikayesini ve ilahi aşk acısını anlatır. Şiirde işlenen bazı temalar: Ayrılık Derdi: Dolap, ağaçken koparılıp dolaba dönüştürüldüğü için inler; bu, insanın özünden, ilahi kaynaktan ayrı düşme acısını simgeler. İlahi Aşk: Dolap, Mevla'ya olan aşkını ve özlemini dile getirir. Kader ve Tevekkül: Dolap, dönüşünün Çalap (Tanrı) tarafından böyle emreylendiğini kabul eder. Özleme Dönüş: Sonunda herkesin asıl vatan olan beka alemine döneceği vurgulanır. Bu şiir, "dolap-name" adı verilen bir şiir türünün örneğidir.

"Kadın ve Külden" ifadesi, iki farklı bağlamda değerlendirilebilir: 1. "Kan ve Külden", Jennifer L. Armentrout tarafından yazılmış bir fantastik romandır. 2. "Kül Kadın", Zeynep Günsur tarafından kurulan Hareket Atölyesi'nin bir oyunudur.

Enel Hak sözü, Hallac-ı Mansur'a aittir. Arapça "Ben Hakk'ım", "Hak'tan gayrı değilim" anlamına gelen bu söz, kişinin Allah ile birleşip-bütünleştiği, Allah'ın kişide vücut bulduğu veya kişinin varlığının Allah'ın varlığı içerisinde eriyip yok olduğu anlamlarını ifade eder. Bu söz, Tevhid akidesine aykırı bulunarak ilk söyleyen kişi olan Hallac-ı Mansur'un idam edilmesine neden olmuştur.

Hâlisiyye kelimesi, Osmanlı Devleti döneminde kullanılan Türkçe bir kelime olup, Kadirî tarikatının kollarından birini ifade eder. Bu tarikatın kurucusu, Ziyâüddin Abdurrahman Hâlis-üt-Tâlibânî'dir.

"Bir Mürşidin Mektupları" eseri, Şeyh El Arabi Ed Darkavi'ye aittir.

Dört Kapı Kırk Makam öğretisine göre insan, şu aşamalardan geçerek olgunlaşır: 1. Şeriat Kapısı: İman etmek, ilim öğrenmek, helal kazanmak, ibadet etmek gibi kurallarla dinen eğitilir. 2. Tarikat Kapısı: Tövbe etmek, mürşidin öğütlerine uymak, temiz giyinmek gibi adımlarla kendi iradesiyle kötülükleri benliğinden kovar. 3. Marifet Kapısı: Edepli olmak, bencil olmamak, sabırlı ve cömert olmak gibi nitelikler kazanarak duygu ve ilimde en yüksek düzeye ulaşır. 4. Hakikat Kapısı: Alçak gönüllü olmak, kimsenin ayıbını görmemek, Allah'ın her yarattığını sevmek gibi makamları tamamlayarak Hakk'a ulaşır. Bu süreçte insan, benliğini yıkarak arı ve duru bir hale gelir.

Fütüvvetnamenin ilk örneği, tasavvuf kaynağı olan Kitâbü’l-Fütüvve adlı eseriyle Horasanlı sufi Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî'ye aittir.

Kalenderiler ve Cavlakiler aynı tasavvufi akımı ifade ederler. Kalenderilik, yaşadığı toplumun kurallarına karşı çıkan, dünyayı dikkate almaya değer görmeyen ve bu düşünce tarzını günlük hayatlarına yansıtan bir tasavvuf akımıdır. Cavlakiler ise, Kalenderilerin bir kolu olarak, şeyhlerinin giydiği cavlak adı verilen kıldan dokunmuş bir yelek nedeniyle bu şekilde anılmışlardır.

Evtad ve abdal tasavvufi anlayışa göre farklı anlamlara sahip kavramlardır: 1. Evtad: "Evtâd", âlemin dört yönünde görevlendirilmiş dört veliyi ifade eder. 2. Abdal: "Abdal", yetmiş kişilik bir cemaat olup, bunlardan kırkı Şam ülkesinde, otuzu da diğer ülkelerde bulunur.

"Sufi Diliyle Siyaset" eseri, Necmeddin-i Daye'ye aittir.

"Sarı Çiçeğe Sordum" şiiri, Yunus Emre'nin bir şiiri olup, çiçekle yapılan bir sohbeti anlatır. Şiirde, çiçeğin soruları yanıtlaması üzerinden çeşitli konular ele alınır: 1. Ölüm ve Ebediyet: Çiçek, benzinin sarılığını, ebedî âlemden fânî âleme gelişin hüznüyle açıklar ve ölümün kaçınılmaz olduğunu ifade eder. 2. Cennet ve Cehennem: Cennetin âdem şehri, cehennemin ise münkirler yeri olduğu söylenir. 3. Peygamber İnancı: "Gül Muhammed teridir" ifadesiyle, gül peygamberimizi simgeleyen bir sembol olarak kullanılır. 4. Kırklar: Sûfî anlayışta kırklar, peygamberden sonra onun misyonunu sürdüren gayb erenleri olarak anılır. 5. İbadet ve Doğruluk: Boynun eğriliği, kalbin Hakk'a doğru olduğunu gösterir ve istikâmeti simgeler. Bu şekilde, şiir yaratılış, varlık, ölüm, Allah, peygamber ve ibadet gibi konulardan hareketle bir yol haritası çizer.

Şems-i Sivâsî, Halvetiyye tarikatının Şemsiyye koluna mensuptur.

Vecd ile kendinden geçme, tasavvuf literatüründe Hakk'ın tecelliyatının etkisiyle meydana gelen değişim ve kendinden geçme hali olarak tanımlanır. Bu durum, üç mertebeye ayrılır: 1. Müptedilerin hali: Nefsin hakimiyeti altında olduklarından, bu hali kendi kendilerine pek bulamazlar. 2. Mutavassıtların hali: Nefsin hakimiyetinden büyük ölçüde kurtulmuş oldukları için vecde gelmeleri kolaydır. 3. Müntehilerin hali: Hakk ile Hakk olmuş olanlar, daimi bir vecd halindedirler. Ayrıca, vecd kelimesi, ruhun mutlak alemine yükselmesi ve onunla birleşmesi anlamında da kullanılır.

"Cümlesi aşıkların pirim Abdulkadir'in" ifadesi, tüm aşıkların en büyük rehberi ve önderi olarak kabul edilen Pirim Abdulkadir'i ifade eder.

Sufilerin üç temel ilkesi şunlardır: 1. Tümcanlılık Anlayışı: Sufilere göre, kâinattaki her varlık canlıdır ve ruh, akıl ve irade sahibidir. 2. Elementlerin Dönüşümü: Cabir b. Hayyan'a göre, tüm madenler ve metaller, sülfür ve cıvanın çeşitli alanlarda karışımından oluşur. 3. Yeniden Yaratılış ve Kozmik Dans: Varlığın her an ölüp yeniden dirilmesi, Allah'ın isimleriyle ve sıfatlarıyla her an tecellisine bağlanır.

Küfrevi soyu, 19. asırda yaşamış sufi Muhammed Küfrevi'ye dayanmaktadır.

Bekabillah makamı dört ana makama ayrılır: 1. Makamı Cem. 2. Hazretül Cem. 3. Cemül Cem. 4. Ahadiyet.