Solunum

Solunum fizyolojisinde ele alınan bazı konular: Solunum işi (ventilasyon). Gaz değişimi (perfüzyon ve difüzyon). Solunum kontrolü. Akciğer hacim ve kapasiteleri. Solunumun düzenlenmesi. Solunum kasları.

Krebs döngüsü, aynı zamanda "sitrik asit döngüsü" veya "trikarboksilik asit döngüsü" olarak da bilinir. Krebs döngüsünün tanımı: Oksijenli solunum yapan canlıların karbonhidratlardan, yağlardan ve proteinlerden elde ettikleri asetil-CoA'yı oksijenle yakarak (okside ederek) karbondioksit ve kimyasal enerji üretmelerini sağlayan bir kimyasal tepkimeler bütünüdür. Hücrelerin enerji üretiminde kullandığı karmaşık bir biyokimyasal süreçtir. Krebs döngüsünün gerçekleştiği yerler: Ökaryot hücrelerde mitokondrinin matriks kısmında gerçekleşir. Prokaryotlarda ise sitoplazmada gerçekleşir. Krebs döngüsünün temel görevleri: Elektron taşıma sistemi için NADH ve FADH gibi indirgeyici molekülleri sağlamak. Biyosentetik reaksiyonlar için substrat sağlamak. Krebs döngüsünün bir turunda elde edilen ürünler: 3 NADH; 1 FADH₂; 1 ATP (veya GTP); 2 CO₂ (karbon dioksit).

Nanenin bazı faydaları: Sindirim sistemi: Mide ekşimesi, ishal, hazımsızlık ve aşırı gaz sorunlarını hafifletir. Ağız sağlığı: Ağız kokusunu iyileştirir, diş plağını temizler ve ağızdaki bakteri oluşumunu azaltır. Solunum yolları: Burun tıkanıklığını açar, boğaz ve akciğer tıkanıklıklarını temizler. Beyin fonksiyonları: Hafıza gücünü ve zihinsel uyanıklığı artırabilir. Bağışıklık sistemi: Antioksidan ve antibakteriyel özellikleriyle bağışıklığı güçlendirir. Cilt bakımı: Akne ve yara izlerini tedavi eder, ciltteki sebum yağını kontrol eder. Stres ve kaygı: Stresle başa çıkmaya ve zihni canlandırmaya yardımcı olur. Diğer faydaları: Baş ağrılarını ve migreni azaltabilir, adet sancılarını hafifletebilir. Nane tüketmeden önce, özellikle hamilelik, emzirme veya herhangi bir sağlık sorunu durumunda doktora danışılması önerilir.

Krebs döngüsü (sitrik asit döngüsü) ve elektron taşıma sistemi (ETS) şu şekilde bağlanır: 1. Krebs döngüsü sırasında, oluşan her NADH ve FADH2 molekülü, yüksek enerjili elektronları ETS'ye aktarır. 2. ETS, mitokondrilerin iç zarında bulunan protein komplekslerinden oluşur ve bu kompleksler, elektronları taşıyarak serbest enerjiyi kullanır. 3. Elektronlar, kompleksler arasında taşınırken serbest enerji salınır ve bu enerji, protonların mitokondri iç zarından dış zarına pompalanmasıyla proton gradyanı oluşturur. 4. Proton gradyanı, ATP sentezi için gereken enerjiyi sağlar. Bu süreçler, aerobik solunumun önemli bileşenleridir ve birlikte çalışarak enerji üretimini optimize ederler.

Asfiksiye neden olan bazı hastalıklar: Akciğer hastalıkları. Kalp ve dolaşım hastalıkları. Hematolojik hastalıklar. Merkezi sinir sistemi hastalıkları. Göğüs hareketini engelleyen hastalıklar. Beyin sapı düzeyinde solunumun engellenmesi. Doku düzeyinde oksijen transferinde yetersizlik. Ayrıca, zehirlenmeler (örneğin, siyanür, karbonmonoksit, hidrojen sülfür) ve yüksek oranda metan, propan, karbondioksit, barbitürat, opium alımı da asfiksiye yol açabilir.

Boyunlu trakeostomik kanül, özellikle solunum yolları sorunları yaşayan hastaların nefes almasını kolaylaştırmak amacıyla kullanılır. Trakeostomik kanülün bazı kullanım amaçları: Solunum yetmezliği. Nöromüsküler hastalıklar. Boğulma tehlikesi. Trakeostomik kanül, trakeostomi işlemi sonrasında hastanın boyun bölgesine yerleştirilen bir tüptür.

Ambu cihazının yetişkin ve çocuk için kullanımı şu şekilde özetlenebilir: 1. Hazırlık: Doğru boyutta maske seçimi yapılmalı ve tüm parçaların eksiksiz ve çalışır durumda olduğu kontrol edilmelidir. Oksijen kaynağı hazır olmalıdır. 2. Hasta pozisyonu: Hasta sırt üstü yatırılmalıdır. Boyun travması şüphesi varsa, çene itme manevrası uygulanmalıdır. 3. Maske uygulaması: Maske, hastanın yüzüne, tepe kısmı burun köprüsüne ve alt kısmı çene ucuna gelecek şekilde yerleştirilmelidir. "C-E tutuşu" ile maske sıkıca sabitlenmelidir. 4. Ventilasyon: Balon, düzenli aralıklarla ve kontrollü bir şekilde sıkılmalıdır. Yetişkinler için dakikada 10-12, çocuklar ve bebekler için dakikada 20-30 sıkışma hızıyla ventilasyon yapılmalıdır. 5. Değerlendirme ve takip: Her ventilasyonda göğüs kafesinin yükselip alçalması gözlemlenmelidir. Stetoskopla akciğer sesleri dinlenerek ventilasyonun etkinliği kontrol edilmelidir. Ambu cihazı kullanımı profesyonel sağlık personeli tarafından uygulanmalıdır.

Erkeklerde PO2 (parsiyel oksijen basıncı) düşüklüğünün bazı nedenleri: Solunum sistemi hastalıkları: Astım, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), zatürre. Kalp hastalıkları: Kalp yetmezliği, dolaşım sorunları. Anemi (kansızlık): Kandaki hemoglobin seviyelerinin düşmesi. Yüksek rakım: Atmosferdeki oksijen seviyelerinin düşmesi. Uyku apnesi: Uyku sırasında solunumun durması. Karbonmonoksit zehirlenmesi: Kandaki oksijen seviyelerini düşürmesi. Dolaşım bozuklukları: Kan akışının bozulması. PO2 düşüklüğünün kesin nedenini belirlemek için doktor daha fazla test ve değerlendirme yapmalıdır.

Mekanik ventilatörde kullanılacak mod, hastanın klinik durumuna ve klinisyenin tercihine göre değişir. Bazı mekanik ventilatör modları: Sürekli zorunlu ventilasyon (CMV). Eş zamanlı aralıklı zorunlu ventilasyon (SIMV). Basınç destekli ventilasyon (PSV). Sürekli spontan solunum (CSV). Ayrıca, dual kontrollü modlar da mevcuttur; bu modlarda mekanik ventilatörler hedef olarak ayarlanmış basınç ya da volüm ile tidal volüm sağlanmasına olanak verir. Mod seçimi, klinisyenin deneyimi ve hastanın ihtiyaçlarına göre yapılmalıdır.

Ağız kapama bandı (mouth tape) kullanmak için şu adımlar izlenebilir: 1. Bandı seçin: Cilde zarar vermeden kolayca çıkarılabilen mikropor veya hipoalerjenik bantlar tercih edilmelidir. 2. Yüzü temizleyin: Bandı uygulamadan önce yüzdeki yağ ve kirleri temizlemek, bandın daha iyi yapışmasını sağlar. 3. Bandı kesin: Yaklaşık 10-15 cm uzunluğunda ve rahat bir şekilde ağzı kapatabilecek genişlikte bir bant kesin. 4. Bandı yapıştırın: Bandı uyumadan önce üst dudak ile alt dudak arasına yerleştirin ve cilde hafifçe bastırarak yapıştırın. Ağız kapama bandı kullanmadan önce, özellikle burun tıkanıklığı veya solunum sorunları varsa, bir sağlık uzmanına danışılması önerilir. Ağız kapama bandının bazı faydaları: Uyku kalitesini artırma. Oksijenasyonu artırma. Ağız ve diş sağlığını koruma. Bazı riskler: Dudaklarda ve ağız çevresinde cilt tahrişi. Bandın kalıntılarından kaynaklanan rahatsızlık. Uyku kalitesinde düşüş ve uyku bozuklukları.

Diyafram, göğüs boşluğunu karın boşluğundan ayıran, kubbe şeklinde bir kas tabakasıdır. Anatomik yapısı: Kenarlar: Diyaframın kenarları çizgili kaslardan oluşur. Orta kısım: Orta kısmında, non-kontraktil bir aponeuroz olan santral tendon bulunur. Crus (bacaklar): Diyaframın en arka-orta kısmını lomber vertebralara bağlayan iki kas-kiriş bacağıdır. Kubbeler: Sağ kubbe genellikle daha yüksektir. Bağlantılar: Diyafram, sternuma, göğüs kafesinin alt kısmına ve omurgaya bağlıdır. Fonksiyonlar: Diyafram, solunum sırasında akciğerlere hava çekilmesini kontrol eder.

Küçük PO2, kandaki oksijen basıncının normalin altında olması anlamına gelir ve bu durum hipoksemi olarak adlandırılır. Normal PO2 değeri 75-100 mmHg arasında kabul edilir. PO2'nin 60 mmHg'nin altına düşmesi hipoksemi olarak kabul edilir ve bu durum aşağıdaki belirtilere yol açabilir: nefes darlığı; hızlı nefes alma; baş dönmesi ve bayılma; göğüs ağrısı; halsizlik ve yorgunluk. PO2 düşüklüğünün nedenleri arasında solunum sistemi hastalıkları, kalp hastalıkları, anemi, yüksek irtifa, uyku apnesi ve karbonmonoksit zehirlenmesi bulunur. Teşhis ve tedavi için bir sağlık uzmanına başvurulması önerilir.

Hipoksi, dokulara yeterli oksijen ulaşamaması durumudur. Hipoksinin bazı nedenleri: solunum yetmezliği; dolaşım bozuklukları; toksinler. Hipoksinin bazı belirtileri: nefes darlığı; baş dönmesi veya sersemlik; hızlı kalp atışı (çarpıntı); ciltte solgunluk veya mavimsi renk (siyanoz); bilinç bulanıklığı, konsantrasyon eksikliği. Hipoksi, akut (aniden gelişen) ve kronik (zamanla ortaya çıkan) olarak ikiye ayrılır.

Mezozom, oksijenli solunum yapan bakterilerde ve fakültatif bakterilerde bulunur. Oksijensiz solunum yapan bakterilerde bulunmaz. Mezozomun iki çeşidi vardır: Septal (merkezi) mezozom: Nükleik asit ile ilişkilidir ve bakterinin bölünme işlemi bu kısımdan başlar. Lateral (periferik) mezozom: Çeşitli enzimlerin salgılanmasında görev alır.

Entübasyon, hastanın kendi kendine yeterli düzeyde nefes alıp verebilmesine bağlı olarak çıkarılır. Ameliyat sonrası hastalar genellikle birkaç saat içinde entübasyon tüpünden çıkarılır. Ağır yoğun bakım hastaları için entübasyon günlerce ya da haftalarca sürebilir. Birkaç haftadan uzun süre entübasyon gerektiren durumlarda, trakeostomi adı verilen yöntemle boğaza açılan bir delikten tüp yerleştirilerek solunum desteğine devam edilir. Entübasyonun ne zaman çıkarılacağına karar vermek için bir sağlık uzmanına danışılmalıdır.

Baş-çene pozisyonu, kişilerin daha rahat nefes alabilmesini sağlamak için verilir. Bu pozisyon, genellikle şu durumlarda uygulanır: Nefes darlığı: Kişilerin nefes almada zorluk yaşadığı durumlarda. Kaza sonrası: İnsanlar yaşadığı kaza sonucunda nefes alma sorunu yaşayabildiğinde. Baş-çene pozisyonu, tecrübeli kişiler tarafından verilmelidir; aksi takdirde durumu daha da kötüleştirebilir.

Oksijenli solunumda bir tane glikoz için net 30-32 ATP üretilir. Bu farklılık, glikoliz evresinde üretilen NADH2 moleküllerinin farklı hücrelerde ETS'ye farklı yerlerden katılmasından kaynaklanır. Örneğin: iskelet kası ve beyin hücrelerinde 30 ATP üretilir; karaciğer, böbrek ve kalp hücrelerinde 32 ATP üretilir. Oksijenli solunumda toplamda 12 H2O üretilir, krebste 6 H2O kullanıldığından net 6 H2O üretilmiş olur.

Oksijenli ve oksijensiz solunum arasındaki temel farklar şunlardır: Oksijen kullanımı: Oksijenli solunumda oksijen kullanılırken, oksijensiz solunumda oksijen kullanılmaz. Gerçekleştiği yer: Oksijenli solunum, ökaryot hücrelerde mitokondride, prokaryot hücrelerde ise sitoplazma ve plazma zarında gerçekleşir. ATP üretimi: Oksijenli solunumda bir glikozdan net 38 ATP üretilirken, oksijensiz solunumda net 2 ATP üretilir. Enerji verimliliği: Oksijenli solunum, oksijensiz solunuma göre daha fazla enerji üretir. Canlı türü: Basit yapılı canlılar oksijensiz solunum yaparken, daha çok enerji ihtiyacı olan gelişmiş canlılar oksijenli solunum yapar. Kullanım alanları: Oksijenli solunum, yüksek yapılı canlıların enerji üretme şeklidir.

Baş geri çene yukarı pozisyonu, bilinci kapalı sırt üstü yatan hasta veya yaralılarda, dil kökünün gevşeyerek soluk yolunu kapatması durumunda verilir. Ayrıca, ağız içi kontrol edildikten sonra yabancı cisimlerin temizlenmesi amacıyla da bu pozisyon kullanılır. Baş geri çene yukarı pozisyonu vermeden önce mutlaka ağız içi gözle kontrol edilmelidir; aksi takdirde ağızda bir cisim varken pozisyon verilmesi, cismin soluk yoluna kaçmasına ve tıkanmaya yol açabilir.

Entübe etmek, hastanın solunumunu desteklemek için nefes borusuna tüp yerleştirilmesi işlemini ifade eder. Bu işlem, kendi kendine nefes alamayan veya solunum yetmezliği yaşayan hastalara uygulanır. Entübasyon gerektiren bazı durumlar şunlardır: solunum yolunun tıkanması veya hasar görmesi; akciğerin görevini yerine getirememesi; ani kalp fonksiyonu kaybı; bilinç kaybı nedeniyle kişinin solunum kontrolünü yitirmesi. Entübasyon genellikle sedasyon veya genel anestezi altında, hastanın bilinci kapalıyken gerçekleştirilir.