ŞiirTeknikleri

Dize sonlarındaki iki ses benzerliği, tam kafiye türüdür. Tam kafiye, kelimelerin kök ve gövdelerindeki iki ses benzerliğine dayanır.

Divan edebiyatında kullanılan bazı kafiye türleri şunlardır: Mücerred kafiye. Mürekkep kafiye: Müreddef kafiye. Mukayyed kafiye. Müesses kafiye. Cinaslı kafiye. Ayrıca, divan edebiyatında zü’l-kavâfî (çok kafiyeli) ve tarsî’ (mısra sonlarındaki kafiyelerden önce, iki mısrada paralel olarak yer alan aynı vezindeki kelimelerin birbiriyle kafiyeli olması) gibi kavramlar da kullanılır.

Hayır, mesnevide beyit sayısı sınırlı değildir. Mesnevilerde beyit sayısı açısından herhangi bir kısıtlama yoktur; iki beyitten başlayarak binlerce beyit süren mesneviler yazılmıştır.

İç kafiye, dize içinde fazladan yapılan ve dize sonlarındaki uyakla uyumlu olan ses benzerliğidir. Özellikle Divan edebiyatında sıkça kullanılan iç kafiye, nesirde (düz yazı) kullanılan uyak olarak da tanımlanabilir. Örnek: > Şeb-i hicran yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım Uyadır halkı efganım kara bahtım uyanmaz mı? Fuzulî'nin bu dizesinde "cânım" ve "efganım" (-an) sözcüklerinde iç uyak görülmektedir.

Düz uyak, şiirlerde birinci ve ikinci dizelerin, üçüncü ve dördüncü dizelerin birbiriyle uyaklı olması ya da dört dizenin tamamının aynı uyak düzeniyle yazılması durumudur. Düz uyak örnekleri: aaab: "Bülbül boşa bağlanmamış gülüne / Kar koy köz olur aşk külüne / Şaşırdım kara bahtımın tahammülüne / Taşa çalsam ezilmez Mihriban". aaaa: "Ak gelin oturmuş taş üstüne / Zülfünü taramış kaşın üstüne / Selam geldi başımın üstüne / Kız alırım seni komam ellere". aaa-b: "Yanarım ağalar, yüreğimde diken / Babamın intikamı belimi büken / Düğün olmadan sabahı beklerken / Seller aktı, gözyaşlarım sular gibi". Düz uyak, beyitlerde her iki dizenin, dörtlüklerde ise genellikle tüm dizelerin aynı sesle bitmesiyle oluşur.

Evet, koşmalarda yarım kafiye kullanılır. Koşmalarda en çok yarım kafiye tercih edilmektedir. Yarım kafiye, tek ses benzerliği üzerine kurulur.

Gazelde 5 dörtlük kuralı yoktur. Gazel, genellikle 5 ile 15 beyit arasında değişen bir nazım biçimidir. Gazelin kafiye düzeni ise aa, ba, ca, da, ea şeklindedir.

"Boşalandularda" ifadesinde hangi edebi sanatın olduğuna dair bilgi bulunamadı. Ancak, bazı edebi sanatlar ve örnekleri şu şekildedir: Teşhis (Kişileştirme). İntak (Konuşturma). Hüsn-i Talil (Güzel Sebebe Bağlama). Mübalağa (Abartma).

Tekrir (yineleme) sanatının bulunabilmesi için şu özelliklere dikkat edilebilir: Sözün etkisi: Sözün etkisini güçlendirmek için sözcük veya söz grubunun bilinçli olarak tekrar edilmesi. Vurgunun artması: Belli bir kelime veya ifadenin tekrarlanması, o kelimenin önemini artırır. Ritmik yapı: Şiirde veya nesirde ahenk yaratır. Duygusal yoğunluk: Okuyucunun veya dinleyicinin duygusal tepkisini artırır. Söylenenin pekiştirilmesi: Anlatılan düşüncenin daha net anlaşılmasını sağlar. Örnekler: "Ey varlığı varı var eden var! Yok yok sana yok demek ne düşvar". "Kimsesizim kimsem yoktur herkesin var kimsesi / Kimsesiz kaldım meded kıl kimsesizler kimsesi". "Bu yağmur…Bu yağmur…Bu kıldan ince / Öpüşten yumuşak yağan bu yağmur / Bu yağmur…Bu yağmur…Bir gün dinince / Aynalar yüzümüzü tanımaz olur".

Dörtlü kafiye, dört dizeden oluşan ve bir kafiyesi olan bir kafiye türüdür. Dörtlü kafiyenin dizilişlerine göre farklı çeşitleri vardır: Düz kafiye: "a a a b", "bbbc", "cc" ve "a a b b" şeklinde olur. Çapraz kafiye: "a b a b" ve "cdcd" şeklinde olur. Sarma kafiye: "a b b a" ve "cddc" şeklinde olur. Zarflı dörtlü: ABBA şeklinde olur, A kafiyesi B kafiyesini sarar. Dörtlü kafiye düzeninde, kafiye kalıbı genellikle harf (ABCD) ile sembolize edilir.

Çapraz uyakta, 1. ve 3. dizeler ile 2. ve 4. dizelerde ses benzerliği bulunur. Çapraz uyak, "abab" örgüsüyle yapılır. Çapraz uyak örnekleri: "Gel desem, duyulur mu uzaklardan sesim / Bilirim duysan da sesime ses olmazsın / Senden gayrı yok başka hevesim / Hem çok uzaklarda hem de yanı başımdasın". "Çocuktuk, bilmezdik hayat ne karanlık ne hoyrattır / Bir rüyadan bir hayale dalmak için uyanırdık / Çocuktuk, bilmezdik umut da aşk da insanı yanıltır / Ve büyüdük, rüya da hayal de bitti artık". "Üstümüzden gelen boran kış gibi / Şahin pençesinde yavru kuş gibi / Seher sabahında rüya düş gibi / Çağırta bağırta aldı dert beni". Çapraz uyak, sadece dörtlüklerde yapıldığı için nazım birimi beyit olan gazel ve kaside türündeki şiirlerde kullanılamaz.

"Dize sonlarında yel, sel, güzel, tel" sözcükleri yarım kafiye oluşturur. Yarım kafiye, dize sonlarında sadece bir ses benzerliğinden oluşan uyak türüdür. Yel - sel: "l" sesleri benzerdir. Güzel - tel: "z" sesleri benzerdir.

Evet, koşma çapraz uyakla başlayabilir. Koşma tipi uyak, halk edebiyatı geleneğinden beslenen birçok şair tarafından kullanılmıştır ve çapraz uyak düzeniyle de yazılabilir. Çapraz uyak, "abab" örgüsüyle yapılır ve 1. ve 3. dizeler ile 2. ve 4. dizelerde ses benzerliği bulunur.

Aruzda imale, kısa olan bir hecenin ölçüye uyması için uzun okunmasına denir. İmale, iki şekilde yapılır: 1. Kısa sesli ile biten açık hecenin, uzun sesli bitiyor gibi kapalı bir hece şeklinde okunması. 2. Halihazırda kapalı olan bir hecenin, iki hece değerinde uzun okunması. İmale, divan şiirinde sıkça kullanılan bir tekniktir; çünkü Türkçe'de uzun ünlü bulunmaz.

Uyaklı kelimeler, dize sonlarında yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı kelimelerin veya eklerin benzerliğine denir. Uyak türleri: Yarım uyak: Dize sonundaki tek ses benzerliğine dayanır. Tam uyak: Dize sonlarındaki iki ses benzerliğidir. Zengin uyak: Üç veya daha fazla ses benzerliğidir. Tunç uyak: Ses benzerliği üçten fazla olduğunda kullanılır. Cinaslı uyak: Anlamları farklı, yazılışları aynı kelimelerin tekrarıyla oluşur. Örnekler: Tam uyak: "Ben yâr ile ettim savaş / Akıttım gözümden kanlı yaş". Zengin uyak: "Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak / Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak". Cinaslı uyak: "Niçin kondun a bülbül / Kapımdaki asmaya / Ben yârimden vazgeçmem / Götürseler asmaya".

Tevriye, anlamla ilgili edebî sanatlardan biridir. Tenkil sanatı hakkında bilgi bulunamadı. Bazı tevriye örnekleri: "Sarımsak da acı; ama evde lazım bir dişi". "Beyaz gerdanında bir de ben gerek".

Hayır, asonans ve yarım kafiye aynı şey değildir. Yarım kafiye, dize sonlarında sadece bir ses benzerliğinden oluşan uyaktır. Asonans ise, bir şiirde aynı ünlü seslerin tekrar edilmesidir. Özetle, yarım kafiye ses benzerliği, asonans ise ünlü harflerin uyumlu olması durumudur.

Kasr ve imale, aruz ölçüsünde kullanılan terimlerdir: İmale (uzatma), kısa olan bir hecenin ölçüye uydurmak için uzun okunmasıdır. Kasr (kısaltma veya inceltme), uzun bir hecenin ölçü gereği kısaltılması ve ünlüsünün inceltilmesidir. Örnekler: İmale: "Görelim âyine-i devran ne sûret gösterir" beytinde, "gö" hecesinde imale yapılmıştır; bu hece "göörelim" şeklinde uzun okunmuştur. Kasr: "Bu şehr-i Stanbûl ki bî misl ü bahâdır" beytinde, "İstanbul" sözcüğü "Stanbul" olarak kısaltılmıştır.

İmale, aruz ölçüsünde kısa bir hecenin uzatılmasıdır. Tef’ile, aruz vezinlerini oluşturan sekiz ana söze verilen isimdir. En çok kullanılan tef’ilelerden bazıları şunlardır: Fe û lün (. – -); Fâ i lün (- . -); Fâ i lâ tün (- . – -); Mef û lü (- – .); Mefâ î lü (. – – .).

Evet, dize sonlarında da ulama olabilir. Ulama, ünsüzle biten bir sözcüğün ünsüzünün, ondan sonra gelen ve ünlüyle başlayan bir sözcüğün ilk hecesine bağlanması (bitişik okunması) işlemidir. Örnek: > Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Bu dizede “yurdumun” sözcüğünün sonundaki “n” ünsüzü, “üstünde” sözcüğün ilk hecesine bağlanarak ulama yapılmıştır.