Modernleşme

Recaizade Mahmut Ekrem, edebiyatımızda yenileşmenin ve modernleşmenin önemli bir temsilcisi olarak kabul edilir. Edebiyatımızdaki yeri şu şekilde özetlenebilir: 1. Tanzimat edebiyatının ikinci dönemini başlatmıştır. 2. Servetifünun edebiyatının temellerini atmıştır. 3. Şiir anlayışında yenilikler yapmıştır. 4. Edebiyat teorisi alanında önemli eserler vermiştir. 5. İlk realist roman olan "Araba Sevdası"nı yazmıştır.

Seküler ve modernleşme kavramları birbiriyle ilişkili olsa da farklı anlamlar taşır: 1. Seküler: Dinsel inançların, kurumların ve pratiklerin toplumsal önemini yitirdiği bir anlayışı ifade eder. 2. Modernleşme: Toplumların geleneksel yapılardan uzaklaşarak, bilim, teknoloji ve rasyonel düşünce temelinde değişmesi sürecidir. Özetle, sekülerleşme daha çok dinin toplum üzerindeki etkisinin azalması ile ilgiliyken, modernleşme genel olarak toplumun tüm alanlarında gerçekleşen dönüşümü kapsar.

Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın modernleşme çabaları şunlardır: 1. Eğitim Reformları: Modern okullar açarak eğitim sistemini yeniledi ve Avrupa'ya öğrenci gönderdi. 2. Askeri Reformlar: Ordusunu yeni usullere göre yetiştirdi, Avrupa'dan uzmanlar getirerek silah ve mühimmat imalathaneleri açtı. 3. Ekonomik Gelişmeler: Nil taşkınlarını önlemek için setler inşa etti, sulama sistemlerini ıslah etti ve ekilebilir arazi sahasını genişletti. 4. Kültürel Faaliyetler: Bulak Matbaası'nı kurarak önemli bir kültür merkezi oluşturdu ve resmi gazete olan Vekâyi-i Mısır'ı yayımladı. 5. Yönetim Reformları: Divan ve meclisler oluşturarak yönetimi merkezileştirdi.

Anadolu Aydınlanması, Türkiye'nin modernleşme ve çağdaşlaşma serüveninde, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kök salan uzun soluklu bir düşünsel ve toplumsal dönüşüm sürecidir. Bu süreç, aşağıdaki adımlarla karakterize edilir: - Reformist hareketler: Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) ile başlayan, modern hukuk, eğitim ve idare sistemlerini doğuran adımlar. - Entelektüel canlılık: II. Meşrutiyet dönemiyle (1908) birlikte daha örgütlü hale gelen entelektüel faaliyetler. - Cumhuriyet devrimleri: Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde yürütülen harf devrimi, laiklik ilkesinin anayasal hale getirilmesi, köy enstitüleri gibi eğitim hamleleri. - Toplumsal değişim: Çok partili hayata geçiş, sosyal demokrasi arayışları, sanayileşme hamleleri ve kentleşme dalgaları. Anadolu Aydınlanması, bireyi kuldan yurttaşa dönüştürme ve bilimi ve aklı merkeze alma hedefiyle halk katmanlarına yayılmaya çalışılmıştır.

Türk Hava Yolları (THY) logosunun değişmesinin birkaç nedeni vardır: 1. Yenilikçi ve takım ruhuna vurgu yapmak: 1959 yılında tasarlanan eski logo, yaban kazlarından esinlenerek iş birliğine ve takım ruhuna verilen önemi göstermek amacıyla oluşturulmuştur. 2. Uluslararası kimlik kazanmak: 1986 yılında yapılan değişiklikle "THY" yazısı logoda çıkarılmış ve daha sade bir görünüm kazandırılmıştır. Bu, markanın uluslararası bir kimlik kazanmasını sağlamıştır. 3. Modern tasarım anlayışı: 2019 yılında yapılan son değişiklikle, logonun daha modern ve estetik bir görünüme sahip olması hedeflenmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk, Türk toplumunu çağdaş ve modern bir toplum haline getirmek amacıyla şapka takmayı tercih etmiştir. Ayrıca, fesin Batılılar tarafından gülünç bulunması ve dinî bir değer yüklenen fesin yerine medeni bir kıyafet olan şapkanın kabulünün, din-devlet işlerinin ayrılmasını kolaylaştıracağı düşüncesi de şapka devriminin nedenleri arasında yer almaktadır.

Erik Jan Zürcher, modernleşen Türkiye'yi üç ana dönemde değerlendirmektedir: 1. Osmanlı Dönemi: Bu dönemde, Sultan III. Selim, Sultan II. Mahmut ve Sultan II. Abdülhamit'in reform çabalarını ve Tanzimat Fermanı'nı ele alır. 2. Jön Türk Dönemi: 1908 Devrimi'nden 1950 genel seçimlerine kadar olan bu dönemde, İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Kemalistlerin modernleşme ve laikleşme yönünde adımlar attığını belirtir. 3. 1950'den Günümüze: Bu dönemde, Demokrat Parti'nin iktidara gelişi ve ardından gelen askeri müdahalelerle Türkiye'nin demokratikleşme sürecini inceler.

Milli Eğitim Bakanlığı logosunun değişmesinin birkaç nedeni vardır: 1. Modernleşme ve Güncellik: Logonun, eğitim politikalarının ve dijitalleşen dünyanın gereksinimlerini karşılamak adına yenilenmesi gerekliydi. 2. Uluslararası Standartlar: Yeni logo tasarımı, uluslararası standartlara uyum sağlayacak şekilde yapılmıştır. 3. Tarihsel Değişim: Önceki logolar, zamanla güncelliğini yitirmiş ve yeni nesil sembollerle güncellenmesi kararlaştırılmıştır. 4. Bakanlık Amblemi ve Eğitim Meşalesi: Yeni logoda, Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan 16 Türk devletini temsil eden yıldızlar, bakanlık amblemi ve eğitim meşalesi gibi unsurlar yer almaktadır.

Dolmabahçe Sarayı'nı Sultan Abdülmecid yaptırmıştır. Saray, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşme çabalarının bir yansıması olarak inşa edilmiştir.

Eski makinelerin yerine modern ve teknolojik yenilikler geldi. Örneğin: Fotoğraf makineleri: Eski DSLR makinelerin yerine aynasız makineler tercih edilmeye başlandı. Ev aletleri: Bozulan çamaşır makineleri lambalara, mini buzdolapları sehpalara dönüştürüldü. Sanayi makineleri: Buhar makineleri yerini elektrikli motorlara, tekstil makineleri ise gelişmiş otomasyon sistemlerine bıraktı. Üretim tesisleri: Eski demirhaneler, akıllı fabrikalara dönüştürülerek son teknoloji makinelerle donatıldı.

Modernleşme ve bağımlılık kuramları, toplumların gelişim süreçlerini farklı perspektiflerden ele alan iki temel teoridir. Modernleşme kuramı, toplumların azgelişmişlikten modern toplumlara dönüşüm süreçlerini açıklar. Bağımlılık kuramı ise, sömürge ve sömürge sonrası çabalar nedeniyle çevre ülkelerdeki (gelişmekte olan ülkeler) ülkelerin, merkezdeki ülkeler (gelişmiş ülkeler) tarafından sürekli olarak sömürüldüğünü vurgular.

Nizam-ı Cedîd Ordusu, Osmanlı Devleti'nde III. Selim döneminde (1789) Avrupa tarzında modern bir ordu kurmak amacıyla kurulmuştur. Bu ordunun kurulma nedenleri arasında: - Askeri yenilgiler ve düzenli olarak yaşanan işgal ve isyan hareketleri; - Yeniçerilerin yozlaşmış ve yeniliklere kapalı bir grup haline gelmesi; - Devletin siyasi, askeri ve ekonomik dengelerinin bozulması ve bu durumu düzeltmek için planlı ve programlı ıslahat hareketlerine girişilmesi.

Jandarma logosunun değişme nedenleri arasında yenilenme ve modernleşme çalışmaları yer almaktadır.

Modernleşmeye karşı çıkan gruplar, Osmanlı döneminde ve günümüzde farklı bağlamlarda ortaya çıkmıştır. Osmanlı döneminde: 1. Ulema ve Yeniçeriler: Modernleşme hareketlerine karşı direnç göstermişlerdir. 2. Mütegallibeler: Yerel güçler olarak, kendi çıkarlarını koruyarak merkezi yönetime karşı çıkmışlardır. Günümüzde: 1. İslamcı, muhafazakar ve yerel katı gelenekçi anlatılar: Modernleşmenin sekülerleştirici ve ilerlemeci zeminine karşı pozisyon almakta ve geleneksel toplum anlayışını hakim kılma arzusu taşımaktadırlar. 2. Anti-modern tekno-muhafazakar otoriter düzenler: Modernliği dışsal biçimleriyle kabul edip, içerdiği ilerici değerleri tasfiye etmeye çalışmaktadırlar.

Osmanlı'da modernleşme hareketleri, 1839 yılında Gülhane Hatt-ı Hümayunu'nun (Tanzimat Fermanı) ilanıyla başlayan ve 1876'da I. Meşrutiyet'in ilanına kadar süren reform hareketleri dönemidir. Bu dönemde gerçekleştirilen bazı modernleşme hareketleri şunlardır: 1. Hukuk Alanında: Hukukun üstünlüğü ve herkesin kanun önünde eşit olması, Müslüman ve gayrimüslim halk arasında eşitlik sağlanması. 2. Eğitim Alanında: Darülfünun (Osmanlı Üniversitesi) ve Mekteb-i Mülkiye gibi okulların açılması, Avrupa'ya öğrenci gönderilerek Batı'daki eğitim sistemlerinin Osmanlı'ya getirilmesi. 3. Ekonomi Alanında: Vergi sisteminin düzenlenmesi, Osmanlı Bankası'nın kurulması ve sanayi teşviki. 4. Askeri Reformlar: Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması, yerine modern bir ordunun kurulması ve zorunlu askerliğin getirilmesi. 5. Yönetimde: Merkezî otoritenin güçlendirilmesi, bürokratik yapının geliştirilmesi ve Avrupa tarzında mahkemelerin kurulması. Bu reformlar, Osmanlı Devleti'nin Batı'nın etkisine daha fazla girmesine ve modern bir devlet yapısına geçişine yol açmıştır.

II. Abdülhamid dönemi, Osmanlı İmparatorluğu'nun en zor dönemlerinde devleti ayakta tutma çabası açısından önemlidir. Bu dönemde yaşanan bazı önemli gelişmeler şunlardır: Eğitim ve modernleşme: II. Abdülhamid, eğitimi modernleşmenin en önemli unsuru olarak görmüş ve birçok yeni okul açmıştır. Ekonomi: Dış borçların %52 oranında silinmesini sağlamış ve ülkenin ekonomik durumunu düzeltmeye çalışmıştır. Diplomasi: "Denge politikası" izleyerek Osmanlı topraklarını korumaya çalışmış ve hilafet gücünü kullanarak İslam dünyasında Osmanlı'nın liderliğini sağlamlaştırmaya çalışmıştır. Sağlık: Halk sağlığını tehdit eden salgınlar ve bulaşıcı hastalıklarla bilimsel mücadelenin temelini atmıştır. Bu dönemde alınan kararlar ve yapılan reformlar, Osmanlı'nın son ve gerçek padişahı olan II. Abdülhamid'in modern Türkiye Cumhuriyeti'nin oluşumuna da zemin hazırlamıştır.

Türklerin geleneksel kıyafetlerinin değişmesinin birkaç nedeni vardır: 1. Modernleşme ve Batılılaşma: Cumhuriyet'in ilanı ve modernleşme hareketleriyle birlikte, geleneksel kıyafetler daha sade, fonksiyonel ve cinsiyet eşitliği ilkesine dayalı olarak revize edildi. 2. Siyasi ve Sosyal Değişimler: II. Dünya Savaşı sırasında erkek nüfusun savaşa gitmesi, daha maskülen bir giyim tarzını beraberinde getirdi. 3. Küresel Etkiler: Moda endüstrisinin gelişimi ve küreselleşme, Türk tasarımcılarının Batı tarzını ve geleneksel Türk motiflerini koleksiyonlarına dahil etmelerine yol açtı. 4. Dinî ve Kültürel Faktörler: Tanzimat ve Meşrutiyet gibi yenileşme hareketleri, kıyafetlerde de değişikliklere neden oldu.

Almatı'nın gelişme süreci şu şekilde özetlenebilir: 1. Kuruluş ve İlk Dönemler: Almatı, 1854 yılında Ruslar tarafından sınır kalesi olarak kurulmuştur. 2. Sovyet Dönemi: 1929'dan 1997'ye kadar Almatı, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin başkenti olarak hizmet vermiş, bu dönemde şehir siyasi, ekonomik ve kültürel merkez haline gelmiştir. 3. Bağımsızlık Sonrası: 1991 yılında Kazakistan'ın Sovyetler Birliği'nden ayrılıp bağımsızlığını kazanmasıyla Almatı, hızlı bir değişim ve gelişime uğramıştır. 4. Günümüz: Almatı, Orta Asya'nın en gelişmiş ve modern şehirlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Atatürk döneminde Türkiye'ye getirilen bazı yabancı uzmanlar şunlardır: 1. John Dewey: Eğitim alanında çağdaş yaklaşımlar üzerine raporlar hazırladı. 2. Alfred Kühne: Eğitimle ilgili incelemeler yaptı ve raporlar sundu. 3. Ömer Buyse: Eğitim sisteminin modernleştirilmesi konusunda önemli önerilerde bulundu, ancak raporları tam olarak uygulanamadı. 4. Geheimrath Oldenburg: Eğitim ve kültür alanında çalışmalar yaptı. 5. Ernst Egli: Mimarlık ve şehir planlaması konularında uzman olarak davet edildi. 6. Albert Malche: Üniversite reformu için çalışmalar yürüttü. 7. Beryl Parker: Ekonomik durumu incelemek üzere gelen Amerikan Heyeti'nde yer aldı. 8. Oskar Frey ve George Stiehler: Eğitim ve spor alanlarında incelemeler yaptılar.

Genç Osmanlıların amacı, Osmanlı İmparatorluğu'nun modernleşmesi ve Batılılaşması için reformlar gerçekleştirmekti. Bu reformların başlıcaları şunlardı: - Anayasal düzen: Anayasal bir yönetim şeklinin benimsenmesi ve parlamentonun açılması. - Özgürlüklerin genişletilmesi: Bireysel haklar, eşitlik ve basın özgürlüğünün sağlanması. - Eğitim sisteminin yeniden yapılandırılması: Batılı tarzda bir eğitim sisteminin oluşturulması. Genç Osmanlılar, bu fikirleri yaymak için basını etkin bir biçimde kullandılar ve 1876 yılında ilk Osmanlı Anayasası'nın ilan edilmesinde önemli bir rol oynadılar.