Mesnevi

Salaman ve Absal, farklı açılardan insanın hikayesini anlatır: Tasavvufi ve sembolik anlatım: Salaman'ın aşkın dönüştürücü gücüyle karşılaşması ve Absal'ın onun manevi rehberi olması, insanın bireysel doğasının kültür ve toplumsallık içinde anlam kazandığını ima eder. Felsefi ve efsanevî unsurlar: Kahramanlar, aklın derecelerini sembolize eder ve başından geçen olaylar felsefî olarak yorumlanır. Varoluşsal arayış: Hayatın pratiklerinden başlayarak metafizikle ilişkisine kadar varoluşun anlam arayışlarını ele alır. Ayrıca, Salaman ve Absal hikayesi, İbn Sînâ'nın el-İşârât ve’t-tenbîhât adlı kitabının bir yorumu olarak da değerlendirilebilir.

Fuzûlî, birçok şiiriyle meşhurdur. İşte bazıları: "Beni Candan Usandırdı". "Vefa Her Kimseden Kim İstedim Ondan Cefa Gördüm". "Su Kasidesi". "Aşka Sevdalanma". "Yâ Rab Bela-yı Aşk İle Kıl Âşîna Beni". "Leyla ile Mecnun" (mesnevi). "Beng ü Bade" (mesnevi). Fuzûlî, bu eserleriyle Divan edebiyatı içinde önemli bir yer edinmiştir.

Manzum fetihnameler, Osmanlı Devleti'nin fetihle neticelenen askeri seferlerini konu alan, mesnevi nazım şekliyle yazılmış edebi eserlerdir. Bazı manzum fetihnameler: Fetihnâme-i İnebahtı ve Moton. Kıyâmetnâme (Fetihnâme-i Üngürüs). Fetihnâme-i Kal’a-i Cerbe. Nâme-i Fütûh-ı Yemen. Gonca-i Bâğ-ı Murâd.

Hüsrev ü Şirin mesnevisi, farklı şairler tarafından kaleme alınmıştır. Altın Orda şairi Kutb: 1341-1342 yıllarında, Nizâmî'nin eserinden tercüme ederek ilk Hüsrev ü Şirin mesnevisini yazmıştır. Kütahyalı Şeyhî: 1421-1430 yılları arasında, Nizamî'nin eserini Türkçeye çevirerek ve kendi yorumlarını katarak Hüsrev ü Şirin'i yazmıştır. Ayrıca, eser üzerinde çalışan diğer şairler arasında Emir Hüsrev-i Dehlevî, Âsâfî, Hâtifî, Âhî, Kâsımî, Vahşî, Urfî, Şeref-i Isfahânî, Kevserî, Şâpur2, Mir Muhsin, Âsaf Han, Şerif Kâşi, Vaslî, Bezmî, Rûhü’l-Emîn, Maşrıkî, Hindû, İbrahim Edhem, Hızrî, Fevkî, Nâmî, Şihâb-ı Türşizî, Ayânî, Şu’le (Muhammed Ca’fer-i Neyrizî), İmadüddin Fakih, Hüseyin Baykara ve Hilâlî de bulunmaktadır.

Mesnevi'de yer alan bazı hikayeler şunlardır: Hayvanların dilini anlayan adam. Tüccar ile papağanı. Diken eken adamın hikayesi. Namazda konuşan Hintliler. Nefsinin tuzağına düşen aslan. Sultan Mahmud’un hikayesi. Musa Peygamber ve çoban. Ölümsüzlük ağacını arayan adam. Bağa giren üç hırsız ve bahçıvan. Yâ sabır çeken eşek. Mesnevi'deki hikayelerin kaynakları tam olarak belirlenememiştir.

Hüsn ü Aşk mesnevisinin dibacesi, yani giriş bölümü, 2041 beyitten oluşmaktadır. Eserin tamamı ise aralara serpiştirilen ve her biri altı kıtadan oluşan dört tardiyye ile beraber 2101 beyite ulaşmaktadır.

Sebeb-i Telif (yazılma sebebi) bölümü, klâsik Türk edebiyatında yazılmış birçok manzum ve mensur eserde bulunabilir. Bu eserler arasında: Divan ve mesneviler. Kronik ve tezkireler. Münşeat mecmuaları ve şiir mecmuaları. Ayrıca, bazı romanlarda da bu tür bir bölüm veya benzer bir anlatı yer alabilir.

İskendernâme, 14. yüzyılda Ahmedî tarafından yazılmış bir mesnevi tarzında manzum Türkçe eserdir. Eserin türü: Ansiklopedik eser. Siyasetnâme. Konusu: Eser, Kur’an’da ismi geçen Zülkarneyn unvanlı İskender’in hikâyesini anlatır, ancak bu hikâye, Büyük İskender’in kimliği ve kişiliğiyle iç içe geçmiştir.

Evet, Leyla ile Mecnun mesnevi türüdür. Fuzûlî'nin 1535'te yazdığı Leylâ vü Mecnûn adlı eser, bu türün en bilinen örneklerindendir.

Mesnevi ve divan şiiri örneklerinden bazıları şunlardır: Mesnevi örnekleri: Ahmedi – İskendername; Şeyhi – Harname, Hüsrev ü Şirin; Şeyh Galip – Hüsn ü Aşk; Aşık Paşa – Garipname; Nabi – Hayrabat; Süleyman Çelebi – Mevlid; Fuzuli – Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade. Divan şiiri örnekleri: Nedim; Baki; Kadı Burhaneddin; Ahmet Paşa; Hayali Bey; Bağdatlı Ruhi; Haşmet; Fıtnat Hanım; Levni. Mesnevi ve divan şiiri hakkında bazı bilgiler: Mesnevi, iki beyit biçiminde yazılan ve her beytin kendi arasında kafiyeli olduğu bir nazım biçimidir. Divan şiiri, mesnevi de dahil olmak üzere çeşitli nazım biçimlerini içeren bir edebiyat türüdür. Türk edebiyatındaki ilk mesnevi, 11. yüzyılda Yusuf Has Hacip tarafından yazılan "Kutadgu Bilig" adlı eserdir. Hamse, aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviden oluşan eserler bütünüdür. Mesnevi ve divan şiiri, Arap edebiyatından İran edebiyatına, oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.

Mesnevi'de geçen "İhtiyar Adam ve Terazi Hikayesi" şu şekildedir: Yaşlı bir adam kuyumcuya giderek "Altın tartacağım, bana terazini verir misin?" der. Kuyumcu, "Sağır değilim, sözünü duydum, söylediğim sözleri de manasız sanma. Akıllılar önceden feryat ederler, bilgisizler ise işin sonunda başlarına vururlar. Bu hikayede kuyumcu, olacakları önceden gören basiretli bir insan olarak tasvir edilir.

"Râh u revişi müdâm gamze" ifadesi, Mecnun'un Leyla'ya olan bakışlarını tanımlar ve "işi gücü daima süzgün süzgün bakmak, baştan ayağa tamâm gamze" anlamına gelir. Bu ifade, Fuzuli'nin "Leyla vü Mecnun" adlı eserinde yer alır.

Şeyh Galib, özellikle Hüsn ü Aşk adlı alegorik tasavvufi mesnevisi ve Divan adlı eseriyle meşhurdur. Hüsn ü Aşk, başından sonuna bir "seyr ü süluk"un ve bu yolda bir mürşid-i kamilin rehberliğinde salikin vuslata erişinin hikayesini anlatır. Divan ise, klasik Türk edebiyatında çeşitli nazım şekillerinde yazılmış şiirlerden oluşur. Bunun yanı sıra, Şeyh Galib'in Şerh-i Cezîre-i Mesnevî ve Es-Sohbetü's-Sâfiyye adlı eserleri de bulunmaktadır.

Fuzulî'nin "Beng ü Bade" mesnevisi, Şah İsmail için yazılmıştır. Eser, 1510 veya bu tarihe yakın bir dönemde, Şah İsmail'in Bağdat'ı ele geçirmesinin ardından ona takdim edilmiştir. "Beng" esrar, "Bade" ise şarap anlamına gelir ve bu eserde bu iki nesne karşılaştırılmıştır; esrar II. Bayezid'i, şarap ise Şah İsmail'i temsil etmektedir.

Dehname, Çağatay edebiyatının önemli şairlerinden Yusuf Emiri'nin bir mesnevi eseridir. Dehname'nin bazı özellikleri: İçerik: Mektuplarda derin anlamlar ve metaforlar yer alır, şairin sanatsal ve kültürel anlayışına dair ipuçları sunar. Nüshalar: Eserin tek nüshası, İngiltere'deki British Museum'da bulunmaktadır. Dil: Eserde Türkçe ve Farsça unsurlar bir arada kullanılmıştır. Dehname, Yusuf Emiri'nin edebi mirasının önemli bir parçasıdır ve klasik Türk edebiyatının temellerine etki etmiştir.

Mesnevi türünün en önemli temsilcilerinden bazıları şunlardır: Fuzûlî. Şeyhî. Nâbî. Şeyh Galib. Mevlana. Ayrıca, Ali Şir Nevâî, Taşlıcalı Yahya, Hamdullah Hamdi ve Lamii Çelebi de mesnevi türünde önemli eserler vermiş şairler arasındadır.

Mesnevi'nin dibace bölümü, eserin giriş kısmıdır ve genellikle manzum değil, nesir şeklinde yazılır. Dibacede, eserin yazılış sebebi, yazarın manevi halleri, çektiği sıkıntılar ve Allah'a olan yakarışları anlatılır. Mesnevi'nin dibace bölümünde yer alan bazı unsurlar: Hamdele, salat ve teşekkür. İlahi aşkın yüceliği, nefsin tuzakları ve dünya sevgisinin geçiciliği gibi temel konular. Felsefi kavramlar.

Evet, mesnevide olay örgüsü vardır. Mesnevide olay örgüsü, bir masal anlatımı ile aktarılır. Mesnevinin en uzun bölümü, anlatılacak olayların dile getirildiği "konunun işlendiği bölüm"dür.

Divan edebiyatının en önemli eseri olarak Mevlana'nın "Mesnevi"si kabul edilir. Diğer önemli eserler arasında: Süleyman Çelebi'nin "Vesiletü'n-Necat" (Mevlid) adlı mesnevisi; Nabi'nin "Hayriye" ve "Hayrabat" adlı mesnevileri; Nef'i'nin "Siham-ı Kaza" adlı hiciv eseri; Fuzuli'nin "Leyla vü Mecnun" adlı mesnevisi bulunur.

Fuzûlî'nin en büyük üç eseri şunlardır: 1. Türkçe Divan: Mensur bir mukaddimeden sonra iki tevhid, dokuz na‘t, yirmi yedi kaside, 302 gazel ile musammatlar, kıta ve rubâîlerden oluşur. 2. Leylâ vü Mecnûn: Türk, İran ve Arap edebiyatlarında Fuzûlî'ye asıl şöhretini sağlayan, Türk edebiyatının klasik döneminde yazılmış en güzel mesnevilerdendir. 3. Beng ü Bâde: Afyonla şarabın karşılaştırılarak şarabın üstün tutulduğu 444 beyitlik mesnevi, Şah İsmâil'e ithaf edilmiştir. Fuzûlî, ayrıca Farsça ve Arapça eserler de vermiştir.