Mani

Baklagil manileri, genellikle düğün, kına gecesi, asker eğlencesi, bahar toplantıları ve gece toplantıları gibi şenliklerde söylenir.

Türkü ve mani farklı türlerdir. Mani, genellikle halk arasında dörtlükler halinde söylenen, kısa ve özlü bir şiir türüdür. Türkü ise belirli bir melodiye sahip olan, daha uzun halk şarkılarıdır.

Kastamonu'nun en meşhur manilerinden biri şu şekildedir: "Geyik gibi yörürsün / Al fistanı sürürsün / Çez göğsün düğmesini / Kaymak tenin görünsün".

Dört çeşit mani şunlardır: 1. Düz (Tam) Mani: Yedişer heceli dört dizeden oluşur ve kafiye düzeni aaxa şeklindedir. 2. Kesik (Cinaslı) Mani: Birinci dizesi 7 heceden az olan manidir ve genellikle cinaslı kafiye kullanılır. 3. Yedekli (Artık) Mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen manidir. 4. Karşılıklı Mani (Deyiş): İki kişinin karşılıklı söylediği manidir.

Aaxa uyak şeması, mani tipi uyak olarak adlandırılır.

Anonim halk şiirleri dört ana kategoriye ayrılır: mani, ninni, türkü ve ağıt.

İzmir'in en güzel manisi olarak değerlendirilebilecek birkaç örnek: 1. "Kuyuya saldım urgan, benim sevdiğim çoban, kepenekte üşümüş, göndereyim bir yorgan". 2. "Yol üstünde kirazlar, kirazları yemezler, kör olası anneler, evlen oğlum demezler". 3. "Armut dalda sallanır, yere düşer ballanır, bir oğlan vezir olsa gene kıza yalvarır".

Yöresel maniler, şekil, hece sayısı ve dize sayısı gibi özelliklere göre dört ana başlıkta incelenir: 1. Düz (tam) mani: Yedi heceli dört dizeden oluşur ve kafiye şeması "aaxa" şeklindedir. 2. Kesik (cinaslı) mani: İlk dizesinde hece sayısı eksik bırakılır ve bu dize anlamlı ya da anlamsız sözcüklerden oluşur. 3. Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna iki dize daha eklenerek oluşturulur ve bu dizeler dörtlüğün kafiye şemasına uyumluluk gösterir. 4. Karşılıklı (deyiş) mani: İki kişinin karşılıklı olarak birbirlerine söyledikleri manilerdir.

Mani türünde uyak çeşitleri şunlardır: 1. Yarım Uyak: Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine dayanır. 2. Tam Uyak: Dize sonlarındaki iki ses benzerliğine dayanır. 3. Zengin Uyak: İkiden fazla sesin benzeşmesiyle oluşan uyaktır. 4. Tunç Uyak: Kafiyedeki kelimelerden birinin, diğerinin içinde aynen bulunmasıdır. 5. Cinaslı Uyak: Yazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan kelimelerle yapılan uyaktır.

Ali Çelik'e göre mani, halk kültürü ürünleri arasında yer alan, hacimce küçük ama muhteva bakımından zengin bir nazım şeklidir. Çelik, manileri şu şekilde tanımlar: > "Mani, debdebeden, şaşaadan uzak eserlerdir. Ama zariftirler, hoşturlar. Sosyal hayatımızın olumlu ve olumsuz yanlarını onlarda buluruz".

Düz (tam) mani, en çok bilinen mani çeşidi olarak kabul edilir.

Manilerde dörtlük şeklinde söylenmesinin nedeni, bu yapının halk şiirindeki nazım birimi anlayışıyla uyumlu olmasıdır. Ayrıca, kafiye düzeni de dörtlüğü zorunlu kılar; aaxa şeklindeki kafiye örgüsü, maninin dört mısradan oluşmasını gerektirir.

Dört dizeli manilere "düz mani" denir.

Türk edebiyatında ninni, çocukları uyutmak veya sakinleştirmek amacıyla söylenen ezgili ve tekrarlı bir tür halk şarkısıdır. Edebiyat terimi olarak ninni ise ölçü ve uyak yönünden maniye benzeyen, genellikle anonim halk edebiyatı ürünü olarak kabul edilir.

Manileriyle ünlü iller arasında Kars, Kerkük ve İzmir öne çıkmaktadır.

Manilerde argo kullanımının birkaç nedeni vardır: 1. Sosyal Kimlik ve Aidiyet: Argo, belirli bir sosyal gruba veya topluluğa aidiyet duygusu yaratmak için kullanılır. Manilerde de bu, grubun değerlerini ve dilini yansıtmak amacıyla yapılabilir. 2. Gizlilik ve Ayrımcılık: Argo, dış dünyadan gizlenmek ve sadece grup üyeleri tarafından anlaşılan özel bir iletişim dili oluşturmak için kullanılabilir. 3. Yaratıcılık ve Dilin Esnekliği: Argo, dilin esnekliğini ve yaratıcılığını keşfetmek, sıradan dilin dışında kalan ifadeler kullanmak için tercih edilir. 4. Duygusal İhtiyaçlar: Argo kelimeler, duygusal durumları daha rahat ve samimi bir şekilde ifade etmek için kullanılabilir.

Ayrılık manisi yazmak için genellikle dört dizeden oluşan ve hece ölçüsüyle yazılan bir yapı kullanılır. Örnek ayrılık manileri: "Ayrılık soğuk bir kış günü, Gönlümde fırtınalar kopar. Sevgilimden uzak düştüğümde, Gönül bahçemde solmaya başlar". "Armut dalda dal yerde, Bülbül öter her yerde. Felek bizi ayırdı, Her birimiz bir yerde".

Maniler, Anadolu'nun çeşitli yörelerine aittir ve geniş bir Türklük coğrafyasında yaygındır. Bazı yörelere özgü maniler: - Çorum manileri: Düğünlerde söylenen "çığşak" adı verilen maniler. - Aydın manileri: Bölgede "mana" olarak adlandırılır ve sosyal yaşamda önemli bir yer tutar. - Isparta manileri: Düğünlerde, halı atölyelerinde, tarlada ve bahçede karşılıklı olarak söylenir. - Eğin manileri: 11'li hece ölçüsüyle söylenen ve "karagözlüm" olarak adlandırılan maniler.

Mani ve türkü, anonim halk edebiyatında nazım biçimleri olarak kabul edilir.

Ödemiş'in en meşhur manisi olarak "Mezarımın Taşı Bozdağ'a Karşı" manisi bilinmektedir.