HMK

HMK 20. madde, görevsizlik veya yetkisizlik kararı verilmesi durumunda, tarafların belirli bir süre içinde dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesi için başvuru yapmalarını düzenler. Davanın açılmamış sayılması, bu süre içinde gerekli başvurunun yapılmaması durumunda ortaya çıkar ve davanın hiç açılmamış kabul edilmesine yol açar. Süre: Karar verildiği anda kesinse, tebliğ tarihinden itibaren; Kanun yoluna başvurulmamışsa kararın kesinleştiği tarihten itibaren; Kanun yoluna başvurulmuşsa, bu başvurunun reddi kararının tebliğ tarihinden itibaren iki hafta içinde başvuru yapılmalıdır. Sonuçlar: Davanın açılmamış sayılmasına ilişkin kararlar kesin hüküm oluşturmaz. Süresi içinde yeni bir dava açılabilir. Yargılama giderleri davacı tarafa yüklenir.

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu'nda (CMK) 402. madde bulunmamaktadır. Ancak, CMK'da yer alan bazı önemli maddeler şunlardır: Madde 13: Salahiyette ihtilaf durumunda, yetkili hakim veya mahkemenin belirlenmesi. Madde 22: Tarafsızlığını şüpheye düşürecek sebeplerden dolayı bir hakimin reddi. Madde 48: Meslek icabı şahitlikten çekinme. Madde 54: Tanıklara yemin verilmesi. Madde 55: Tanıklara sorulabilecek sorular. Madde 81: Fiziksel kimliğin tespiti. Daha fazla bilgi için CMK'nın ilgili maddelerine veya mevzuat.gov.tr gibi kaynaklara başvurulabilir.

HMK'nın 142. maddesi, "Süreler Hakkında Karar" başlıklı olup, şu şekildedir: > "Ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra, hâkim tahkikata başlamadan önce, hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def’ileri inceleyerek karara bağlar." Bu madde, hak düşürücü süreler ve zamanaşımı gibi hukuki konuların, dava sürecinin erken bir aşamasında ele alınmasını sağlayarak gereksiz yargılama işlemlerini önlemeyi amaçlar.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 169. ve 170. maddeleri isticvap kurumunu düzenler. HMK'nın 169. maddesi: İsticvap: Mahkeme, kendiliğinden veya talep üzerine taraflardan her birinin isticvabına karar verebilir. Konusu: İsticvap, davanın temelini oluşturan vakıalar ve onlarla ilişkisi bulunan hususlar hakkında olur. HMK'nın 170. maddesi: İsticvap edilecek kişilerin belirlenmesi: Tüzel kişiler adına, temsil yetkisine sahip kimseler isticvap olunur. Ergin olmayan veya kısıtlı bir kimse adına yapılmış bir işleme ilişkin olarak, o kişinin kanuni mümessili isticvap olunur. Ergin olmayan veya kısıtlı kimselere bizzat dava hakkı tanınan hallerde, ikinci fıkra hükmü uygulanmaz.

HMK madde 243'e göre, tanık listesi sunulmazsa aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkabilir: Tanıkların dinlenmemesi. Delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılma. HMK madde 243, tanığın davetiye ile çağrılmasını öngörse de, davetiye gönderilmeden taraflarca hazır bulundurulan tanık da dinlenir.

HMK'nın 349. maddesi, istinaf yoluna başvurma hakkından feragatin nasıl gerçekleşeceğini düzenler. Bu maddeye göre: Taraflar, ilamın kendilerine tebliğinden önce, istinaf yoluna başvurma hakkından feragat edemez. Başvuru yapıldıktan sonra feragat edilirse, dosya bölge adliye mahkemesine gönderilmez ve başvurunun reddine karar verilir. Dosya, bölge adliye mahkemesine gönderilmiş ve henüz karara bağlanmamış ise başvuru feragat nedeniyle reddolunur.

HMK 279 bilirkişi raporu, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 279. maddesine göre düzenlenen ve bilirkişi tarafından hazırlanan rapordur. Bu rapora göre, bilirkişi oy ve görüşünü yazılı veya sözlü olarak bildirir. Bilirkişi raporunun içeriğinde yer alması gereken hususlar: tarafların ad ve soyadları; bilirkişinin görevlendirildiği hususlar; gözlem ve inceleme konusu yapılan maddi vakıalar; gerekçe ve varılan sonuçlar; bilirkişiler arasında görüş ayrılığı varsa, bunun sebebi; raporun düzenlenme tarihi; bilirkişi ya da bilirkişilerin imzaları. Azınlıkta kalan bilirkişi, oy ve görüşünü ayrı bir rapor hâlinde de mahkemeye sunabilir.

HMK'da yer alan parasal sınırlar, her yıl TÜİK'in açıkladığı veriler doğrultusunda bir değerleme oranına tabi tutularak güncellenir. Bu güncellemeler, Resmi Gazete'de yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve ilgili diğer tebliğler aracılığıyla yürürlüğe girer. 2025 yılı için parasal sınırların %43,93 oranında artırılarak güncellendiği belirtilmiştir. Parasal sınırların ne zaman güncelleneceğine dair kesin bir tarih vermek mümkün değildir, ancak genellikle her yıl Kasım ayında açıklanan enflasyon oranlarına göre belirlenir.

HMK'nın 21. maddesi, davaya bakacak mahkemenin tayini için yargı yeri belirlenmesi yoluna başvurulmasını gerektiren durumları düzenler. Bu durumlar şunlardır: Davaya bakmakla görevli veya yetkili mahkemenin davaya bakmasına engel çıkması. İki mahkeme arasında yargı çevrelerinin sınırlarının belirlenmesi konusunda tereddüt ortaya çıkması. İki mahkemenin de görevsizlik kararı vermesi ve bu kararların kanun yoluna başvurulmaksızın kesinleşmesi. Kesin yetki hallerinde, iki mahkemenin de yetkisizlik kararı vermesi ve bu kararların kanun yoluna başvurulmaksızın kesinleşmesi.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'na (HMK) göre, cevap dilekçesini verme süresi, dava dilekçesinin davalıya tebliğinden itibaren iki haftadır. Ancak, durum ve koşullara göre cevap dilekçesinin bu süre içinde hazırlanmasının çok zor yahut imkânsız olduğu durumlarda, yine bu süre zarfında mahkemeye başvuran davalıya, cevap süresinin bitiminden itibaren işlemeye başlamak üzere, bir defaya mahsus olmak ve bir ayı geçmemek üzere ek bir süre verilebilir.

Bilirkişinin çalışabileceği maksimum süre, görevlendirmeyi yapan merci tarafından verilen raporum hazırlama süresi ile sınırlıdır. HMK Madde 274'e göre, bu süre üç ayı geçemez. Ayrıca, basit yargılama usulüne tabi dava ve işlerde bu süreler iki ay olarak uygulanır.

HMK birleştirme kararı, 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 166. maddesine göre, aynı veya farklı mahkemelerde açılmış davalar arasında bağlantı bulunması durumunda, bu davaların birlikte görülmesine verilen karardır. Birleştirme kararının temel unsurları: Bağlantı şartı. Aynı yargı çevresindeki davalar. Farklı yargı çevresindeki davalar. İstinaf aşamasındaki davalar. Birleştirme kararı, yargılama ekonomisi, çelişkili kararların önlenmesi ve tarafların menfaatlerinin korunması amaçlarıyla verilir.

HMK 157. madde, mahkemede veya mahkeme dışında hâkim huzuruyla yapılacak bütün işlemlerde zabıt kâtibinin hazır bulunmasını zorunlu kılar. HMK 158. madde, tutanakların tamamının veya bir kısmının örneklerinin, talep halinde taraflara veya fer'i müdahile verileceğini belirtir. Daha fazla bilgi için 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun ilgili maddelerine başvurulabilir.

HMK'nın 297. maddesi, hükmün kapsamını belirler. Bu maddeye göre hüküm, aşağıdaki hususları içerir: Hükmü veren mahkeme ve hakim bilgileri: Mahkemenin adı, hakim veya hakimlerin ve zabıt katibinin ad ve soyadları ile sicil numaraları. Tarafların bilgileri: Tarafların ve davaya katılanların kimlikleri, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaraları, kanuni temsilci ve vekillerinin ad ve soyadları ile adresleri. İddia ve savunmaların özeti: Tarafların iddia ve savunmalarının özeti, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususlar. Deliller ve hukuki sebepler: Çekişmeli vakıalar hakkında toplanan deliller, delillerin tartışılması ve değerlendirilmesi, sabit görülen vakıalar ve bunlardan çıkarılan hukuki sebepler. Hüküm sonucu: Yargılama giderleri, taraflardan alınan avansın harcanmayan kısmının iadesi, kanun yolları ve süresi. Tarih ve imzalar: Hükmün verildiği tarih ve hakim veya hakimlerin, zabıt katibinin imzaları. Gerekçeli karar tarihi: Gerekçeli kararın yazıldığı tarih. Ayrıca, maddenin ikinci fıkrasına göre, hükmün sonuç kısmında gerekçeye ait herhangi bir söz tekrar edilmeksizin, taleplerden her biri hakkında verilen hükümle, taraflara yüklenen borç ve tanınan hakların, açık ve şüphe uyandırmayacak şekilde gösterilmesi gereklidir.

HMK madde 137 ve 138'e göre "cevaba cevap" ve "ikinci cevap" dilekçelerinin verilmesi gereken haller: Dilekçelerin karşılıklı verilmesi. Ön inceleme aşaması. İddia ve savunmanın genişletilmesi veya değiştirilmesi yasağı başlıklı HMK madde 141'e göre, taraflar, cevaba cevap ve ikinci cevap dilekçeleri ile serbestçe; ön inceleme aşamasında ise ancak karşı tarafın açık muvafakati ile iddia veya savunmalarını genişletebilir yahut değiştirebilirler.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 267. maddesine göre, kural olarak mahkeme, bilirkişi olarak yalnızca bir kişiyi görevlendirebilir. Birden fazla bilirkişi seçilecek olması halinde, bu heyet en az üç kişiden oluşmalıdır; 2 ve katları sayısınca kişiden oluşan bir heyet usule uygun olmayacaktır.

HMK 243, "Tanığın Davet Edilmesi" başlıklı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 243. maddesini ifade eder. HMK 243. madde şu şekildedir: > (1) Tanık davetiye ile çağrılır. Ancak, davetiye gönderilmeden taraflarca hazır bulundurulan tanık da dinlenir. Şu kadar ki, tanık listesi için kesin süre verildiği ve dinlenme gününün belirlendiği hâllerde, liste verilmemiş olsa dahi taraf, o duruşmada hazır bulundurursa tanıklar dinlenir. > (2) Davetiyenin duruşma gününden en az bir hafta önce tebliğ edilmiş olması gerekir. Acele hâllerde tanığın daha önce gelmesine karar verilebilir. > (3) Tanığı davet, gerektiğinde telefon, faks, elektronik posta gibi araçlardan yararlanılmak suretiyle de yapılabilir. Ancak, davete rağmen gelmemeye bağlanan sonuçlar, bu durumda uygulanmaz.

HMK'nın 189. maddesi, tarafların kanunda belirtilen süre ve usule uygun olarak ispat hakkına sahip olduğunu düzenler. HMK'nın 191. maddesi ise, diğer tarafın, ispat yükünü taşıyan tarafın iddiasının doğru olmadığını gösteren deliller sunabileceğini, ancak bu durumda ispat yükünü üzerine almayacağını ifade eder. Daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklara başvurulabilir: mevzuat.gov.tr; barandogan.av.tr; mgm.adalet.gov.tr.

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) uyarınca, gider avansı dava açılırken mahkeme veznesine yatırılır. Ayrıca, avansın yeterli olmadığının dava sırasında anlaşılması hâlinde, mahkemece bu eksikliğin tamamlanması için davacıya iki haftalık kesin süre verilir.

HMK 388, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 388. maddesini ifade eder. HMK 388 (1) maddesi şu şekildedir: "Kanunda aksine hüküm bulunmayan hâllerde, çekişmesiz yargı kararları maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez". Bu madde, kanunlarda açıkça hüküm bulunmayan durumlarda, çekişmesiz yargı kararlarının kesin hüküm gücüne sahip olamayacağını belirtir ve hâkime, gerekçesini göstererek bu kararları iptal etme, değiştirme veya düzeltme yetkisi tanır.